تحقیق مقاله مروری بر پژوهش های انجام شده در مورد بیماری های زیتون در ایران

چکیده

عوامل بیماری زای قارچی و باکتریایی از مهمترین عوامل کاهش تولید زیتون در دنیا محسوب می گردد. با توجه به اهمیت این محصول، در راستای اجرای برنامه های توسعه کشت زیتون، مطالعات و تحقیقات همه جانبه‌ای در استان های کشور انجام شده است.

باغات زیتون کشور و نیز باغات مادری زیتون درشهرستان طارم علیا واقع در استان زنجان که کانون تولید قلمه و نهال زیتون در کشور است، از لحاظ عوامل بیماری زایی و تعیین پراکنش هر یک از بیماری ها بررسی شده اند.

باغات مورد بررسی به طور تصادفی انتخاب شده و پس از بررسی درختان موجود در هر باغ، از علائم مشکوک و آلوده به بیماری نمونه برداری و به منظور جداسازی عوامل بیماریزا به آزمایشگاه منتقل شده اند. به روش های معمول آزمایشگاهی و روش های توصیه شده برای هر عامل نسبت به جداسازی ، خالص سازی و اثبات بیماری زایی عوامل قارچی اقدام گردیده و نمونه های مشکوک به عوامل باکتریایی و ویروسی در مؤسسات تحقیقات آفات و بیماری های گیاهی مورد بررسی قرار گرفته اند. در هر باغ و کل منطقه براساس تعداد درختان بازدید شده و بیمار و تعداد باغات بررسی شده، میزان آلودگی و پراکنش آن ها برآورد گردیده است.

در باغات جدیدالاحداث نیز همه قارچ های فوق الذکر از ریشه و طوقه نهال های جوان بیمار جداسازی گردیده است که با توجه به اینکه در باغات جدید الاحداث در اراضی بایر احداث می گردند و تقریباً عاری از عوامل مزبور می باشند، به احتمال زیاد این عوامل توسط نهال های آلوده به باغات جدید منتقل شده اند. درباغات کهنسال قارچ های Armillaria mellea, Roselinia necatrix از ریشه درختان در حال زوال جداسازی گردید.

در باغات مسن قارچ‌های بیماری‌زای هوازاد نیز مورد شناسایی قرار گرفتند که مهمترین آن ها عبارت بودند از Spilocea oleaginum عامل بیماری لکه طاوسی، Hormiscium oleae عامل خشکیدگی نوک سرشاخه ها و گونه های Alternaria  عوامل لکه برگی.

در سال 78 برای کنترل عوامل بیماری زای عامل خشکیدگی قلمه ها و نهال ها اقدام به ضدعفونی خاک مورد استفاده نهالستان ها با متیل بروماید گردید. نتیجه این عمل در کاهش عوامل مزبور بالاخص Verticillium dahliae بسیار رضایتبخش بود.

مقدمه

درخت زیتون با نام علمی Olea europea گیاهی است همیشه سبز و بومی نواحی گرمسیر که در صورت وجود 300 میلی متر بارندگی سالیانه کشت دیم آن نیز امکان پذیر می‌باشد. براساس محاسبات به عمل آمده در سازمان جهاد کشاورزی زنجان امکان توسعه کشت زیتون تا سطح 20 هزار هکتار قابل دستیابی بوده و می تواند سالیانه حدود 16000 تن روغن زیتون در منطقه تولید نماید که با محاسبات قیمت روغن زیتون در بازارهای جهانی ( هر تن معادل 800 دلار) ارزش اقتصادی آن سالانه 8/12 میلیون دلار می‌باشد که می‌تواند تحول عظیمی از نظر اقتصادی و اجتماعی ایجاد نماید.

زیتون در ایران در نواحی طارم، گرگان، مازندران، گیلان، خوزستان، فارس، خوربیانک، رامیان، کوهستان‌های دالاهو، لرستان، کهکیلویه و بویراحمد، چهار محال و بختیاری، کرمان، قزوین، کردستان و گرمسار کشت می گردد.

در جهان به دلیل اهمیت زیتون و فرآورده های آن درصنایع مختلف، تحقیقات زیادی درباره کشت و پرورش، آفات و بیماری های گیاهی و ارقام مختلف آن و روش های کنترل آفات و بیماری های این درخت در دنیا صورت گرفته است. در تحقیقات گیاهپزشکی، عوامل بیماری زای متعددی از روی درختان زیتون جدا و گزارش شده است و اهمیت هر یک از آن ها از نظر کمی و کیفی روی محصول مورد توجه قرار گرفته است.

لکه برگی ها، بیماری‌های آوندی، بیماری های ریشه و طوقه و رشد قارچ‌های بیماری زا روی میوه زیتون که در انبار باعث افزایش اسیدیته روغن می‌شود از جمله عوامل مهمی است که موجب خسارت در تولید این محصول می گردد.

مهمترین بیماری های درخت زیتون، پژمردگی ورتیسیلیومی، لکه چشم طاووسی، مومی شدن میوه، کپک دوده ای و ماکروفوما، تعیین و تشخیص شده است.

بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی در تمامی کشورهای شمالی مدیترانه، سوریه و کالیفرنیا وجود دارد که باعث کم شدن عملکرد، خشک شدن شاخه های جوان وخشکیدن کامل درخت می‌شود.

این بیماری را در جنوب سوریه عمده مشکلات پرورش درختان زیتون عنوان می‌نمایند و بررسی های انجام شده در باغات 10-5 ساله نشان می دهد که آلودگی به این بیماری تا 29/49 درصد باغات وجود داشته و در جایی که در سال های قبل از احداث باغ سبزیجات مانند گوجه فرنگی کشت می شده است این بیماری شیوع بیشتری داشته است.

بیماری های مهم درختان زیتون درکشورهای مدیترانه ای عبارتند از گال باکتری با عامل Pseudomonas syringae، لکه چشم طاووسی با عامل (Spiloceae oleagina) با گسترش زیاد و قابل توجه و شدت بالا در کلیه مناطق کشت زیتون، پژمردگی  وریتسیلیومی با عامل Verticillium dahliae  و آنتراکنوز زیتون با عامل Glomerella cingulata با توسعه و گسترش محدود وکم ولی شدت بالا در درختان آلوده و دیگر بیماری میوه با عامل Mycocentrospora cladosprioides و Camarosporium dalmatica و نکروز باعامل Phoma incompta و دیگر بیماری ها که از قارچ های کم اهمیت می باشند.

در ایتالیا بیماری هایی که روی اپیدمیولوژی و روش های کنترل آن ها به منظور اجرای یک برنامه تلفیقی در جهت کنترل بیماری و کاهش دفعات مبارزات شیمیایی تحقیقاتی صورت گرفته است، عبارتند از پوسیدگی های ریشه، لکه برگی ها باگال باکتریایی و خسارت نماتدهای گیاهی و خشکیدن درختان.

بیماری که چشم طاووسی با گستردگی زیاد در مناطق مدیترانه‌ای به عنوان مهمترین عامل کاهش محصول و بیماری گال باکتریایی با آلودگی شدید در یونان گزارش شده است.

در سال 1994 در ایتالیا قارچ Phoma incompta را به عنوان عامل جدید بیماری که موجب تغییر رنگ آوندهای چوبی، قهوه ای شدن برگ ها و خشکیدگی شاخه‌های جوان می‌شود معرفی نمودند.

علائمی از سکته ، بد شکلی و داسی شدن برگ و زردی از علائم بیماری های ویروسی بر روی درختان زیتون می باشد، ضمن اینکه تلاش برای تشخیص ایزوله های عامل بیماری ناموفق بوده است با عمل پیوند نیز به طور رضایت بخش نتوانسته اند علائم را انتقال دهند. درسال 1976 در ایتالیا یک ایزوله ویروس از درخت زیتون جدا گردید که هیچ علائمی روی آن نداشته است، این ویروس استرینی از SLRV بوده که روی درختان گیلاس و زردآلو نیز دیده می‌شود و در قسمت مرکزی ایتالیا تنها در یک مورد روی درختان بد شکلی برگ و میوه ایجاد نموده است. بعدها نیز تعدادی ویروس از درختان زیتون جدا شده است که بدون علائم بوده اند.

در سال 1343، اسکندری از نواحی شمالی ایران ، بیماری لکه طاووسی را جمع آوری و قارچ های Harmiscium olea, Spiloceae نیز توسط ارشاد در سال های 1356 از درختان زیتون گزارش گردید.

براساس طرح های تحقیقاتی و نمونه برداری ها و مطالعات موردی در منطقه طارم و شمال کشور از قسمت های ریشه و برگ زیتون قارچ های Fusarium oxysporum ، Armillariella mellea، Verticillium dahliae، V.alboatrum، Marssonia olivarum ، Phoma sp، Botrytis cinerae ، Nigrospora sp و Spiloceae oleagina جدا گردیده است.

پوسیدگی ریشه ناشی از Fusarium solani در قلمستان ها و Rhizoctonia sp و Pythium sp، Macrophoma phaseolina توسط افشاری آزاد و همکاران در سال 1377 از درختان زیتون گزارش شده است.

صارمی در سال 1379 قارچ های Fusarium solani را علت مرگ نهال های اولیه زیتون و Verticillium dahliae را عامل Opoplexy و مرگ سریع نهال های جوان و شاخه های درختان مسن و Cycloconium oleaginum را عامل لکه چشم طاووسی برگ زیتون و قارچ Phoma sp را عامل لکه گرد و کوچک مدور در سطح برگ ها را در مناطق طارم زنجان، رودبار، گرگان، مشهد، و اطراف قم گزارش نموده است.

از زمان شروع اجرای طرح توسعه باغات زیتون تاکنون، عارضه خشکیدگی نهال ها در مبادی تولید و درختان جوان در باغات جدید الاحداث خسارات سنگینی به تولید کنندگان نهال و باغداران کشور وارد ساخته است. عوامل بیماری زای دخیل در ایجاد این عارضه از سال 1376 تاکنون در نقاط مختلف کشور جداسازی، شناسایی و گزارش گردیده است.

نظر به اینکه احتمال می رفت بخشی از آلودگی ها ناشی از تهیه قلمه از درختان مادری آلوده باشد، لذا درختان زیتون باغات منتخب برای قلمه گیری از نظر آلودگی به عوامل بیماری زا به ویژه بیماری آوندی مورد بررسی قرار گرفتند. برای این منظور درختان مادری زیتون در هر منطقه قبل از شروع فصل قلمه گیری ( نیمه دوم شهریور و نیمه دوم اسفند) مورد بررسی و بازدید قرار گرفتند و پس از ثبت تعداد درختان وارقام موجود در هر باغ، از درختانی که دارای علائم پژمردگی یا خشکیدگی بودند نمونه برداری و به آزمایشگاه منتقل گردیدند. نمونه ها پس از ضدعفونی سطحی در محیط کشت های PDA، CMA و زاپک – الکل مورد کشت قرار گرفته و در دمای 25 درجه سانتی گراد به مدت 7-3 روز نگه داری گردیدند. پس از ظهور کلنی قارچ ها و خالص سازی آن ها اقدام به مطالعه میکروسکوپی و شناسایی گردید. نتایج بررسی ها در استان گلستان نشان داد که مهمترین بیماری‌های شایع در درختان مادری زیتون این استان ، پژمردگی وریتسلیومی با عامل Verticillcum dahliae و لکه چشم طاووسی با عامل Cycloconium oleaginum می‌باشد. پژمردگی وریتسلیومی در تمام باغات منتخب استان گلستان وجود داشت. متوسط آلودگی به V.dahliae در باغ مدیریت کشاورزی کردکوی 2/3% و C.oleaginum 6/38% برآورد گردید. در بین 13 رقم موجود در باغ مزبور، بیشترین آلودگی به ورتیسلیوم در ارقام کنسروالیا (14%)، سویلانا(10%) و ماری (9%) مشاهده گردید. در ارقام کروناکی، مانزانیلا، والانولیا و کالامون آلودگی مشاهده نشد. آلودگی به سیکلوکونیوم نیز تقریباً در تمام ارقام مشاهده می شد. ارقام زرد (95%)، آمیگدالولیا (85%)، سویلانا (75%) بیشترین آلودگی را داشتند، در حالیکه ارقام کروناکی، بلدی و والانولیا کمترین آلودگی را نشان می‌دادند. در استان زنجان 1/12% درختان باغات منتخب زیتون دارای علائم سرخشکیدگی شاخه ها، 7/12% درختان دارای علائم لکه چشم طاووسی، 6/5% درختان دارای پوسیدگی ریشه و طوقه ناشی از Armillariella mellea  و 5/1% درختان دارای علائم پژمردگی وریتسلیومی بودند و از آن ها V.dahliae جداسازی و بیماری زایی آن ها به اثبات رسید. در استان گیلان (حومه رودبار، منجیل، لوشان و رستم آباد) از بین عوامل بیماری زا C.oleaginum عامل لکه چشم طاووسی و Botrytis cinerea عامل سرخشکیدگی شاخه ها از فراوانی بیشتری برخوردار بودند. قارچ V.dahliae تنها از تعداد معدودی از درختان جداسازی گردید.

به منظور بررسی فعالیت نماتدهای پارازیت گیاهی از خاک گلدان های حاوی قلمه و نهال های زیتون، آن هایی که پژمرده یا خشک شده اند را به روش استفاده الک و سانتریفوژ جداسازی و بعد از بررسی عدم وجود و یا وجود نماتدهای پارازیت گیاهی در نمونه ها مشخص می گردد که این عمل در استان گیلان انجام شده و نماتد شناسایی شده و تحقیقاتی روی آن ها صورت گرفته است.

در آخر لازم به ذکر است که زیتون گیاهی است مقاوم به کم آبی و سازگار با خاک های کم مایه و به تعبیری محصول ثروتمند خاک های فقیر است ، این گیاه بومی آسیای غربی( ایران، اردن، عراق) بوده و در ایران تا قبل از اجرای طرح توسعه، زیتون منحصراً‌ در شیب های تند، سنگلاخ و کم آب دره سفید رود، رودبار، منجیل و طارم با سطح زیر کشت 6500 هکتار کشت می شد و در مناطق دیگر مثل گرگان و مازندران به دلیل عدم توجه، درختان زیتون از بین رفته و تنها نشانه هایی از آن به جا مانده است.

روش تحقیق و بررسی:

1- بازدید و نمونه برداری: در طول سال های 76و77و78 توسط مجریان تحقیق، به طور مستمر از باغات و نهالستان های کشور بازدید به عمل آمد و به منظور ارزیابی و تعیین وضعیت آلودگی درختان مادری زیتون، چندین باغ مادری به طور پراکنده انتخاب شده و مشخصات هر باغ، محل جغرافیایی ، مساحت، روش و دور آبیاری، ارقام درختان، تعداد درختان و علائم مشاهده شده ثبت گردید. با توجه به مساحت باغ و تعداد درختان موجود در آن، تعدادی از درختان به طور تصادفی مورد بررسی قرار گرفت و علائم غیرطبیعی و عوارض موجود و علائم شناخته شده بیماری های درخت زیتون یادداشت و از اندام های دارای علائم و بیمار نمونه برداری گردید. درختان از نظر ماکروسکوپی به دقت بررسی و در صورت وجود علائم غیرطبیعی در اندام های هوایی درخت، علائم مزبور یادداشت و ثبت گردید. با مشاهده علائم پژمردگی و زوال تدریجی درخت ، خاک اطراف ریشه و طوقه را کنار زده و اندام های زیرزمینی هم بررسی شد و همان طور که اشاره شد بافت های بیمار یا مشکوک به بیماری جمع آوری و نمونه برداری گردید. نمونه ها با ذکر مشخصات در کیسه های پلاستیکی جهت بررسی های آزمایشگاهی و جداسازی عوامل بیماری زا به آزمایشگاه منتقل گردیدند. علائم و نمونه های بیماری های احتمالی ویروسی نیز توسط محققان به بخش تحقیقات ویروس شناسی موسسات تحقیقات آفات و بیماری های گیاهی جمع آوری و در بخش های مزبور مورد بررسی قرار گرفتند.

2- کشت نمونه ها : اندام های آلوده (ریشه، طوقه ، تنه و برگ) پس از شستشو در آب جاری به قطعات کوچک تقسیم و به طور جداگانه توسط هیپوکلریت سدیم 5/0 درصد به مدت 3 دقیقه ضدعفونی سطحی گردید. سپس قطعات ضدعفونی شده در محیط کشت های PDA، زاپک – الکل (CzaPek) و CMA کشت و به مدت 4-3 روز در دمای 25 درجه سانتی ‌گراد نگه داری گردید. پس از ظهور کلنی ها از طریق نوک ریسه یا تک اسپور در روی محیط کشت WA اقدام به خالص سازی گردید. جدایه های خالص سازی شده مجدداً بر روی SEA منتقل و در 4 درجه سانتی گراد برای بررسی های بعد نگه داری گردید.

3- شناسایی :جدایه های خالص سازی شده در زیر میکروسکوپ نوری براساس خصوصیات مورفولوژیکی مطالعه و با استفاده از کلیدهای شناسایی مورد شناسایی مقدماتی قرار گرفتند.

4- اثبات بیماری‌زایی :  به منظور انجام تست بیماری زایی عوامل جداسازی شده معمولاً از نهال هایی که در گلدان های پلاستیکی ضدعفونی شده و خاک استریل پرورش داده شده بودند، استفاده می‌شود. در مورد قارچ های هوازاد و عوامل بیماری زایی برگی به روش مالش سوسپانسیون اسپور قارچ توسط قلمو بر روی سطح برگ ها یا از طریق اسپورپاشی روی اندام های هوایی عمل می‌شود. سپس به مدت 48 ساعت به وسیله قرار دادن پوشش پلاستیکی روی نهال های تلقیح شده رطوبت مورد نیاز تأمین می گردد و یا نهال های تلقیح شده را تحت شرایط مرطوب و دمای مناسب قرار می‌دهند.

در خصوص بیماری پژمردگی و خشکیدگی شاخه ها و بیماری های آوندی، قارچ عامل بیماری به روش Stem wounding در روی نهال های دوساله پرورش یافته در خاک گلدان استریل تلقیح می گردد. بدین منظور تعدادی گلدان نهال 5/1-2 ساله انتخاب می‌شود و بر روی ساقه در ارتفاع 10-5 سانتی متری، محلی با الکل سفید ضدعفونی و سپس با آب مقطر استریل شستشو داده می‌شود. آن گاه با اسکالپل استریل شکافی در محل مورد نظر ایجاد و از محیط غذایی حاوی قارچ پرورش یافته یک هفته ای به ابعاد 5/0 سانتی متر مربع در محل شکاف قرار داده و روی محل تلقیح با پنبه استریل و نوار پارافیلم پوشانیده می‌شود.

تلقیح عوامل بیماری زای خاکزی و بیماری های ریشه و طوقه به وسیله قراردادن محیط های غذایی حاوی قارچ پرورش یافته در داخل خاک گلدان ها و اطراف ریشه اجرا می‌شود.

نهال های تلقیح شده به صورت روزانه بازدید و بررسی می شوند و پس از ظهور علائم بیماری نسبت به جداسازی مجدد عوامل بیماری زا اقدام می‌شود.

5- کنترل عوامل بیماری زای خاکزاد: نظر به اینکه علت اصلی خشکیدگی نهال‌ها، آلودگی خاک گلدان ها به عوامل قارچی بیماری زای خاک زاد تشخیص داده شده لذا با همکاری سازمان حفظ نباتات اقدام به ضدعفونی خاک مورد استفاده در نهالستان ها توسط متیل بروماید (CH3Br) گردیده است. برای این منظور خاک مورد نظر را در محل مسطحی به ارتفاع حداکثر 30 سانتی متر پهن نموده، رطوبت خاک در حد ظرفیت نگه داری ( 25-20 درصد) تنظیم و در دمای 25-15  درجه سانتی گراد اقدام به پخش گاز متیل بروماید به ازاء هر متر مربع 75-70 گرم می‌گردد. ضمناً قبل از بازکردن شیر کپسول های گاز سطح خاک توسط پوشش پلاستیک پلی اتیلن پوشانده می‌شود و به ازای هر 10 متر مربع سطح خاک یک ظرف پلاستیکی به ظرفیت حداقل 2 لیتر در نظر گرفته می‌شود که انتهای انشعاب شیلنگ های گاز رسانی به این ظروف ختم می‌شود. مدت ضدعفونی با توجه به درجه حرارت خاک 72-48 ساعت به طول می انجامد. فاصله پوشش پلاستیکی از سطح خاک 20-15 سانتی متر در نظر گرفته می‌شود و پس از اتمام مدت ضدعفونی، پوشش پلاستیکی را برداشته و مدت 10-7 روز تهویه انجام می‌گیرد.

6- تعیین پراکنش و میزان آلودگی باغات: باشمارش تعداد درختان بازدید شده، درختان سالم و درختان بیمار و دارای علائم بیماری در هر باغ و کل منطقه، با استفاده از فرمول های زیر درصد باغات آلوده به هر یک از علائم و بیماری مشاهده و ثبت شده برآورد گردیده است:

100* تعداد کل درختان بازدید شده / تعداد باغات دارای درختان بیمار = درصد باغات آلوده به هر بیماری

100* تعداد درختان بازدید و بررسی شده / تعداد درختان بیمار یا دارای علائم = درصد درختان بیمار

بیماری‌های مهم درختان زیتون و بررسی های انجام شده روی آن ها در چند استان

بیماری‌های گیاهی روی زیتون به دو دسته تقسیم می شوند:

1- بیماری های با منشاء پارازیتی ( انگلی)

2- بیماری های با منشاء غیرپارازیتی ( غیرانگلی)

الف – بیماری های انگلی ( پارازیتی)

1- خشکیدگی شاخه ها (پژمردگی و ریتسلیومی):

این بیماری از نوع بیماری قارچی است و اخیراً به نام « بیماری مرگ زیتون » نیز نامیده شده است. عامل این بیماری Verticillium dahliae می‌باشد که برای نخستین بار در سال 1946 از ایتالیا و سپس در سال 1950 از کالیفرنیا گزارش گردید. این بیماری در فرانسه از سال 1960 در نیون که منطقه کاشت واریته «تانش» می‌باشد، ظاهر شد و باعث نابودی سریع بسیاری از اشجار زیتون گردید. طولی نکشید که این قارچ در سایر کشورهای زیتون خیز منطقه به خصوص در یونان (1970 تا 1971) نیز سرایت نمود و اکنون در ایتالیا، یونان، ترکیه، سوریه، اسپانیا و فرانسه وجود دارد. در ایران در روی زیتون توسط رهنما و همکاران (1377) از علی آباد گرگان گزارش گردیده است. علائم بیماری ممکن است به صورت مرگ ناگهانی (apoplexy) در درختان جوان و یا به صورت زوال تدریجی (Slow decline) در درختان مسن ظاهر شود. خسارت ناشی از این بیماری ممکن است از کاهش محصول، خشکیدگی سرشاخه ها یا شاخه ها تا خشک شدن کل درخت متفاوت باشد. ورتیسلیوم معمولاً به شاخه یا بازوی نزدیک به تنه درخت حمله می‌کند. رگبرگ های میانی در سطح تحتانی برگ های آلوده روی خود می‌پیچند و رنگ سبز آن ها به قهوه ای روشن تبدیل می‌شود و به زودی خشک و ساقط می گردند . گاهی هم برگ ها سبز خشک می شوند و شاخه ها و برگ های خشک شده بدون خزان روی درخت باقی می مانند. پوست درخت آلوده به رنگ بنفش در می‌آید. برگ و گل و میوه خشکیده ( به هنگام طغیان بیماری) غالباً روی شاخه های آلوده به رنگ بنفش در می‌آید. برگ و گل و میوه خکشیده ( به هنگام طغیان بیماری) غالباً‌روی شاخه‌های آلوده همچنان باقی می مانند. در نهایت باعث خشک شدن و مرگ یک قسمت یا تمامی پیکره درخت می‌گردد. این بیماری گاهی توأم با تعدادی پاجوش یا تنه جوش می‌شود که در اطراف طوقه یا در قاعده بازوها می رویند. علائم این بیماری دقیقاً شبیه به خشک شدن تاج درخت به وسیله حرارت آتش می باشد. آلودگی به این بیماری در 3 درصد باغ های مادری و5/1 درصد درختان برآورد گردیده است. قارچ ورتیسلیوم در خاک به شکل اسکلرت ( به قطر 05/0 میلی متر وجود دارد که در مجاورت با ریشه، به صورت ریسه های ریز و نازک از راه ریشه به داخل آوندهای درخت نفوذ می کند و از همین راه سریعاً خود را به اندام هوایی درخت می رساند و با قطع شیره نباتی باعث خشکیدن شاخه و سرشاخه و بازو و در نتیجه باعث نابودی درخت می گردد. انتشار پاتوژن از طریق نهال های آلوده، جابجا کردن خاک آلوده، به کار بردن ادوات آلوده به موقع هرس و پیوند و آبیاری و از طریق آب آبیاری و از طریق قلمه ها صورت می‌گیرد. بدین جهت رعایت اصول قرنطینه ای در برنامه تهیه و تولید قلمه و نهال زیتون همواره مورد توجه قرار می‌گیرد بدین جهت رعایت اصول قرنطینه ای در برنامه تهیه و تولید قلمه و نهال زیتون همواره مورد توجه قرار می‌گیرد. تلاش هایی که در زمینه پیشگیری یا کنترل بیماری صورت گرفته است نشان می دهد که یکی از روش های موثر پیشگیری استفاده از پایه های مقاوم می‌باشد. مطالعه روی سم پاشی با قارچ کش های سیستمیک و اثرات آن روی این بیماری هنوز در جریان می باشد. Tawil و همکاران در سال 1991 تعداد 11 قارچکش را جهت کنترل این بیماری مورد آزمایش قرار داده اند که قارچکش کار بندازیم اثر نسبتاً خوبی در جلوگیری از رشد میسلیوم نسبت به سایر تیمارها داشته است. همچنین بکارگیری روش سولاریزاسیون خاک همراه با اضافه کردن مواد بیولوژیک به خاک در از بین بردن اسکلرت های عامل بیماری در خاک توصیه شده است. آیش بندی زمین و عدم استفاده همه ساله و پی درپی از زمین وسیله موثری در جهت پیش گیری از شیوع این بیماری شناخته شده است. ایجاد هر گونه زخمی روی ریشه درخت با ادوات باغبانی یا زراعی باعث نفوذ فوری این قارچ به ریشه و باعث آلودگی درخت خواهد بود.

نقش حرارت درمانی قلمه های زیتون در کاهش آلودگی آن ها به بیماری پژمردگی ورتیسلیومی:

بررسی های اولیه نشان می دهد که حرارت خشک بقاء عامل بیماری را در محیط مصنوعی تحت تأثیر  قرار می دهد. بطوریکه درجه حرارت 55-40 درجه سانتیگراد ( به مدت زمان 75 دقیقه) بقاء 20 جدایه از قارچ را که در محیط کشت سیب زمینی دکستروز آگار (PDA) به طور قابل توجهی کاهش می دهد (P<0/01). به منظور بررسی درجه حرارت بر میزان پروپاگال V.dahliae در قلمه ها، قلمه هایی با سن 1و2و3 ساله از درختان آلوده زیتون ( ارقام روغنی، میشن و کروناکی) با 50 تکرار از استان گلستان تهیه شد. آنگاه قلمه ها در دمای 55-40 درجه سانتی گراد به مدت 3-5/0 ساعت قرار گرفتند. جهت بررسی بقاء قارچ در قلمه ها ، قطعاتی مختلف از آن ها بر روی محیط کشت PDA کشت گردید. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که درجه حرارت های بالاتر از 47 درجه سانتی گراد با کاهش قابل توجه پروپاگال قارچ درون قلمه ها همراه است. اختلاف معنی داری در رابطه با اثر ارقام مختلف و سن شاخه ها مشاهده نشد. با توجه به این بررسی به نظر می رسد که تیمار یک ساعته قلمه ها در دمای 50-47 درجه سانتی گراد می تواند در کاهش معنی دار پروپاگال موثر باشد.

شناسایی عامل بیماری سرخشکیدگی درختان زیتون در استان زنجان:

این بیماری برای اولین بار در منطقه طارم زنجان توسط (جعفر ارشاد) از درختان زیتون منطقه جداسازی و شناسایی شد. بدین منظور از باغات زیتون مشکوک به بیماری در منطقه نمونه برداری شد. پس از کشت نمونه های زیتون و جداسازی قارچ عامل بیماری (V.dahliae) با استفاده از روش تک اسپور اقدام به خالص سازی و تکثیر جدایه های بدست آمده شد. بعد از خالص سازی جدایه ها برای شناسایی قارچ عامل بیماری سه جدایه مورد بررسی قرار گرفت. از هر جدایه طول وعرض 50 عدد کنیدیوم ، میکرواسکلروت و طول کنیدیوفور اندازه گیری شد. کنیدیوم ها تک یاخته ای، بی رنگ ، بیضوی تا استوانه ای و متوسط طول وعرض آن ها 59/2*72/5 میکرومتر بوده است میکرواسکلروت ها قهوه ای تیره تا سیاه، زنجیره ای ، کروی تا بیضوی و بعضی نامنظم و متوسط آن ها 05/33*38/57 میکرومتر بوده است. کنیدیوفورها کشیده، روشن، به صورت مجتمع و 5-2 عدد در هر برآمدگی و متوسط طول آن ها 56/31 میکرومتر بوده است. برای اثبات بیماری زایی جدایه ها از نهال های گلدانی زیتون رقم زرد استفاده شد آزمایش به صورت طرح آماری کاملاً تصادفی با 6 تکرار و شش تیمار به اجرا در آمد. برای تلقیح قارچ از روش زخم زنی ساقه (Stem wounding) استفاده شد. دو ماه پس از مایه زنی، علائم بیماری با کلروزبرگ ها و سپس نکروز شدن آن ها شروع شد. شش ماه پس از مایه زنی طبق روش تانسلوپولوس میزان آلودگی نهال ها تعیین گردید. پس از تجزیه آماری داده ها مشخص گردید که جدایه اول نسبت به دو جدایه دیگر قدرت بیماری زایی بیشتری دارد.

جداسازی قارچ Verticillium dahliae از درختان زیتون در استان کهکلیویه و بویراحمد:

جداسازی قارچ Verticillium dahliae از درختان زیتون در منطقه جیرفت:

طی بازدیدهایی که در سال های 79 و 80 توسط آزاد وار، نجفی نیا، زارع و خواجویی از درختان زیتون 3 تا 5 ساله منطقه محمد آباد مسکون به عمل آمد، علائم خشکیدگی سرشاخه، سبز خشک شدن برگ ها، پیچیدگی برگ ها حول رگبرگ میانی و ریزش برگ ها و نهایتاً لخت شدن سرشاخه ها مشاهده شد. در مقطع عرضی شاخه های آلوده، محل آوندها به رنگ قهوه ای مشاهده گردید. پیشرفت بیماری باعث خشکیدن کامل درخت گردید. به منظور جداسازی عامل بیماری، قطعات 2 تا 5 میلی متر از سرشاخه های آلوده جدا و پس از ضدعفونی سطحی با هیپوکلریت سدیم یک درصد به مدت 2 تا 3 دقیقه  وشستشو با آب مقطر سترون، روی محیط PDA کشت گردید. 5 تا 7 روز بعد، گونه ای قارچ از جنس ورتیسلیوم جدا شد. تک اسپور قارچ تهیه و مطالعات قارچ شناسی آن روی محیط PDA انجام گرفت. رشد این قارچ روی محیط فوق کند بوده و دارای میسلیوم بی رنگی است که به تدریج با تجمع میکرواسکلروت های قارچ از وسط کلنی به رنگ سیاه در می آید. فیالیدها به صورت راست و فراهم منشعب می باشند و در محل انشعاب 3 تا 4 فیالید دیده می‌شود. کنیدی های بی رنگ و به شکل بیضی یا استوانه ای در انتهای فیالید ها به صورت مجتمع بوده و شکل کره ای به خودمی گیرند. اثبات بیماری زایی بر روی نهال های زیتون با کشت این نهال ها در گلدان محتوی قطعات میسلیوم حاوی قارچ عامل انجام گرفت. مجدداً از نهال های مایه زنی شده  قارچ عامل بازیابی شد. گلدان شاهد با محیط خالی مایه زنی شد. براساس مشخصات مورفولوژیکی فوق قارچ عامل بیماری گونه Verticillium dahliae تشخیص داده شد. این اولین گزارش از وجود قارچ ورتیسلیوم روی درختان زیتون در منطقه جیرفت بوده است.

وقوع خشکیدگی سرشاخه ها و زوال درختان زیتون درگرگان و گنبد:

در بهار سال 76-1375 طی بازدیدهای به عمل آمده توسط رهنما و رضوی و لطیفی و زارعی از مناطق مختلفی  مانند علی آباد، گنبد و گرگان در باغات زیتون پژمردگی شاخه های درختان مشاهده گردید. پیشرفت بیماری در این نواحی به تدریج ظاهر شده و درختان مبتلا در مناطق فوق در سنین متفاوت به ترتیب 8،10،15،20 سال علائم پژمردگی ، ریزش و خشک شدن شاخه ها را نشان می دادند. که اغلب منجر به مرگ درختان شده بود. از دیگر علائم بارز بیماری، خم شدن برگ ها به طرف پایین وسرانجام خشک شدن آنها بود. رنگ برگ های خشکیده قهوه ای می شد. از این درختان آلوده قارچی بدست آمد که کلنی آن بر روی محیط کشت PDA رشد کُند داشت و رنگ پرگنه تیره بود و در مرکز آن میکرواسکلروت های شفاف رنگی تشکیل شد . متوسط ابعاد فیالیدها، اسپور و میکرواسکلروت به ترتیب 4/2*5/20، 6/1*5/3،73*28 میکرومتر اندازه گیری شد. قارچ جدا شده به وسیله روش Stem puncture به داخل سیستم آوندی گیاه گوجه فرنگی مایه زنی گردید، علائم پژمردگی و قهوه ای شدن آوندها در خلال 2 هفته در گیاهان مایه زده شده بروز کرد. در آزمایش های مایه زنی این قارچ دوباره از میزبان آلوده جدا گردید براساس ویژگی های فوق قارچ مورد مطالعه Verticillium dahliae تشخیص داده شد. این اولین گزارش از جداسازی V.dahliae از زیتون در ایران است.

2- بیماری لکه طاووسی زیتون:

این بیماری ناشی از رویش قارچی پارازیت است. این بیماری که از سایر بیماری های قارچی زیتون شدیدتر است در بیشتر زیتون کاری های رودبار و گیلان مشاهده شده و در استان زنجان نیز 7/64 درصد باغ های مادری و 7/12 درصد درختان موجود مبتلا به این بیماری شده اند.

میزبان ویژه   این بیماری درخت زیتون است ولی روی گونه های گیاه Phyllyrea نیز گزارش شده است. عامل این بیماری “Spiloceae oleagina" و یا Cycloconium oleagenum شناسایی و تشخیص داده شده است که برای اولین بار در ایران توسط اسکندری در سال 1343 از نواحی شمالی کشور گزارش شده است. به جز ایران در زیتون کاری های کشورهای کنار دریای مدیترانه و در کالیفرنیا نیز یافت می‌شود. در اسپانیا یک چهارم میلیون هکتار و یا سه چهارم کل مساحت زیتون کاری های آن کشور مورد حمله این قارچ قرار گرفته است. در کشور چین هم این بیماری مشاهده شده است. کلاً این بیماری در مناطق مرطوب و باغاتی که آبیاری می شوند حائز اهمیت است. در اثر ابتلا به این بیماری برگ درختان قبل از موعد ریزش کرده و درخت ضعیف شده و میوه آن نیز ریز و چروکیده می گردد. میزان خسارت این بیماری در ترکیه 10 درصد برآورد شده است (‌10 الی 20 درصد). در خاک های نامناسب و سنگین خسارات بیماری بیشتر است و بیشتر به برگ ها خسارت می زند. همانطور که گفته شد این بیماری باعث ضعف گیاه می‌شود و از نظر اقتصادی دارای اهمیت زیادی است و به طور غیرمستقیم عملکرد را پایین می آورد. این قارچ به برگ و میوه ودم میوه حمله می کند و عمدتاً درزیتون کاری های کهن سال دیده می‌شود. در سطح فوقانی برگ ها لکه های گرد و قهوه ای و زرد متمایل به سبز و گاهی با هاله زرد به قطر 2 تا 3 میلی متر تا یک سانتی متر ظاهر می‌شود که مرکز آن بعداً به علت تجمع اسپور قارچ به رنگ خاکستری درمی‌آید و به سبب تشابه آن ها را چشم طاووس می نامند. روی این لکه ها هاگ های قارچ تشکیل می‌شوند. لکه ها به تدریج بزرگ می شوند و به هم می پیوندند و به شکل دایره های متحد المرکزی به رنگ سبز تیره و روشن در می آیند و تعداد لکه ها روی هر برگ به 2 تا 3 عدد می رسد. قطر لکه های بزرگ به 6 تا 10 میلیمتر می رسد. لکه ها در سطح زیرین برگ دیده نمی شوند اما رگبرگ ها را سیاه رنگ می کنند. دمبرگ های آلوده پژمرده و پلاسیده و زرد می شوند و از درخت می افتند.