تحقیق مقاله تعدّد زنان پیامبر(ص)

پیشرفت سریع و روز افزون آیین محمدی و نفوذ فوق العاده بنیان‏گذار اسلام در میان ملت‏های وحشی و متمدن و کشیشان و مبلّغان، سایر مذاهب را به وحشت انداخته است و باعث شده که برای جلوگیری از گسترش آن، به شبهات گوناگونی دست بیازند تا مگر چهره شفاف این آیین و بنیان‏گذار آن را ملکوک و سیاه سازند. اینان در این سیاه‏نمایی‏ها، گاهی اسلام را به حمایت از نظام برده‏داری و سرمایه‏داری متهم ساخته‏اند و زمانی آن را آیین عیش و عشرت شمرده‏اند و رسول اکرم را - العیاذ باللّه - آدمی شهوت‏ران معرفی نموده‏اند و قانون جواز تعدد زوجات را نماد شهوت‏پرستی تبلیغ کرده‏اند.

یکی از اشکالاتی که از روزگار بعثت تاکنون طرح شده و امروزه به آن پر و بال بیشتری داده‏اند، موضوع «کثرت همسران» رسول خدا (ص) می‏باشد. می‏گویند: با این‏که حضرت محمد (ص) داشتن چهار همسر را برای مسلمانان تجویز نموده، لیکن خودش به چهار زن اکتفا نکرده، بلکه متجاوز از سیزده بار ازدواج کرده است. این امر جز تمایل به شهوت‏طلبی دلیل دیگری نمی‏تواند داشته باشد. پاپاس فندر در کتابش می‏نویسد: «محمد کوشش کرد تا با قاعده زنان متعدد گرفتن و بی جرم و گناه آنان را طلاق دادن و با وعده بهشت پر از عیش و عشرت نفسانی، مذهب و آیین خود را مقبول اعراب سازد.»

اما «مستر کارلایل»، در پاسخ می‏نویسد: «به رغم دشمنان اسلام، هرگز محمد مردی شهوت‏پرست نبوده و از روی ستم و عناد، او را به شهوت‏رانی متهم نموده‏اند، در حالی که در بحبوحه جوانی و 25 سالگی با خدیجه چهل ساله ازدواج کرد و تا ااو زنده بود همسری انتخاب نکرد.»

گوستاولوبون، جامعه شناس فرانسوی، درباره علل این گونه اتهامات می‏نویسد: ترقی شگفت‏آور اسلام و انتشار سریع آن، گروه مخالف را به حیرت انداخته، به طوری که در بیان فلسفه آن گفته‏اند: اسلام چون باب شهوت و لذّات نفسانی را باز گذاشته، لذا رغبت عوام به سوی آن زیاد شده‏است. لکن به آسانی می‏توان ثابت کرد که این تصور به کلی باطل و بی‏اساس است، زیرا قرآن کریم فقط تعدّد زوجات را مجاز شمرده است و حال این‏که رسم مزبور قبل از اسلام هم در میان ملل مشرق، معمول بوده و تجویز قرآن چیز تازه‏ای نیست.

مسترکارلایل در مقام دفاع و پاسخ از این‏گونه تهمت‏ها می‏نویسد: دسته‏ای از نویسندگان بی‏اطلاع و مبلّغان آیین مسیحی، دین اسلام را دین لذت و شهوت‏پرستی معرفی کرده‏اند و این نسبت، بزرگ‏ترین ستم در حق آیین محمدی است. همه می‏دانیم که پس از استقرار حاکمیت اسلام در جزیره العرب، بانوان حجاب کامل‏پیدا کردند، که امروز نشانه‏های آن را در کشورهای عربی - به ویژه در عربستان سعودی - می‏توانیم مشاهده کنیم. بنابر این اسلام با طرح حجاب زن، جلو عیاشی‏ها و ولنگاری‏ها را گرفته و تمتّعات جنسی را محدود به ازدواج نموده است؛ در این صورت چگونه می‏تواند آیین شهوت‏پرستی باشد؟

حکمت گزینش همسران‏

اکنون که شبهه و پاسخ آن را از زبان خود غربی‏ها دریافت نمودیم، اینک به فلسفه گزینش همسران حضرت محمد (ص) می‏پردازیم.

رسول اکرم (ص) که حامل آخرین رسالت الهی بوده و داعیه رهبری جهانی داشته، بدون شک تمام کارها و تصمیماتی که اتخاذ می‏کرده، طبیعتاً باید در این راستا قرار بگیرد. ازدواج با حضرت خدیجه به طور قطع، یکی از تصمیمات حکیمانه آن حضرت است. مادامی که این بانوی کهن‏سال زنده بود، بر خلاف سنت و فرهنگ رایج عرب و عدم ممانعت خدیجه، هیچ همسری انتخاب نکرد، ولی بنابر مصالح سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و معنوی مختلفی که در نظر گرفته بود، پس از رحلت آن بانو، با همسران متعددی ازدواج نمود.

وانگهی، یکی از خصلت‏های طوایف قریش متارکه جنگ با کسی بود که پیوند ازدواج با قبیله آنها بسته می‏شد، چون نزاع با فامیل را ننگ و عار می‏دانستند.

گیورگیو، نویسنده مسیحی می‏نویسد: محمد (ص) ام حبیبه را به ازدواج خود در آورد تا داماد ابوسفیان یعنی دشمن اصلی خود شود و از شدت دشمنی قریش به خود بکاهد، و حال این‏که هنده، زن ابوسفیان، در جنگ احد جگر عموی پیامبر را جوید.

برای آگاهی و بینش بیشتر، در این‏جا به فلسفه سیاسی ازدواج‏های پیامبر می‏پردازیم.

پیامبر (ص) با این کار می‏خواست پیوند خود را با مسلمانان سرشناس و سران قبیله، تحکیم ببخشد و از فرهنگ عشایر و طوایف برای پیشبرد آیین الهی به گونه مشروع و معقول استفاده نماید.

رسول گرامی اسلام (ص) گرفتن همسران متعدد را، گذشته از حکمت ازدیاد نسل و سرپرستی زنان و فرزندان بی‏سرپرست، یک نوع ریاضت نفسانی برای خود و پیروانش می‏دانست که چند همسر داشتند.

اصولاً شرایطی که در قرآن کریم درباره حقوق همسران متعدد مقرّر گردیده، از بزرگ‏ترین ریاضت‏های نفسانی مردان چند همسر به شمار می‏رود. کدام قهرمان با وجدان را سراغ دارید که با داشتن همسرانی متفاوت از نظر سن و قیافه و تمکّن مالی، بتواند با همه آنها یکسان و عادلانه رفتار نماید. کدامین ریاضت روحی برای مردها بالاتر از این متصور است که با همسر محبوب خود همان رفتاری را بنماید که با همسر غیرمحبوب و حتی مبغوض همان را انجام دهد و حبّ و بغض باطنی را در مقام معاشرت و معیشت و زندگی زناشویی میان پیر و جوان به هیچ‏وجه بروز ندهد و در تمام شئون زندگی بین آنان مساوات برقرار سازد. این شیوه و سیره اسلامی ایجاب می‏کند تمام مردانی که بیش از یک همسر دارند، پیوسته در حال تحمل ریاضت و خودسازی باشند، چرا که در غیر این صورت به موجب آیه «فان خفتم الاّ تعدلوا فواحده» نباید زنان متعددی اختیار نمایند و اگر با داشتن چند همسر از قانون عدل اسلامی سرپیچی کنند، باید در انتظار عذاب الهی به سر برند.

تحمل این‏گونه ریاضت‏ها بی‏گمان از رنج مجرّد زیستن، به مراتب حادتر و جان‏کاه‏تر است، بلکه مجرّد زیستن خیلی آسان‏تر از داشتن همسران مختلف و رعایت عدالت می‏باشد. تنها چیزی که تحمل این‏گونه تلخی‏ها را در ذائقه مردان مسلمان شیرین می‏کند، همان اطاعت از حق و توفیق رعایت عدالت و مساوات است که به یمن عشق به خدا و عمل به فرامین طاقت‏فرسای او حاصل می‏شود. بنابر این اگر مسلمانی پیدا شود که قانون عدالت دینی را درباره همسرانش رعایت نکند و یا همسر قدیم خود را رها سازد و او را به ذلت اندازد، گناه خود اوست، نه قانون تعدّد زوجات.

عدالت بی‏بدیل محمد(ص)

به اعتراف دوست و دشمن، نبی مکرّم اسلام (ص) با همه همسرانش در نهایت عدالت و مساوات رفتار می‏کرد، حتی به هنگام بیماری دستور داده بود که هر شب رخت‏خواب او را در خانه یکی از همسرانش بگسترانند. نکته جالب این است که خاورشناسان و مشرکان هنوز نتوانسته‏اند درباره عدالت آن بزرگوار میان همسرانش تهمتی به ایشان بزنند. به همین دلیل است که زن‏های پیامبر در زمان حیات و بعد از رحلت آن حضرت، بسیار از او تمجید می‏کردند و عدالتش را تحسین و بازگو می‏نمودند. بنابر این، کثرت زنان پیامبر را به انگیزه شهوت‏رانی توجیه و تفسیر کردن، کمال بی‏انصافی است. علاوه بر آن‏که در شهر مکه زنان بدکار بسیار بودند و شهر طائف در آن زمان، کانون تجمع زنان بزه‏کار و روسپی بود و بسیاری از جوانان مکه برای خوش‏گذرانی به آن‏جا می‏رفتند، ولی خوش‏بختانه هیچ مورّخ منصف و حتی مغرض، رفتن پیامبر را به طائف به انگیزه کام‏یابی و لذت‏جویی ثبت نکرده است.

حکمت سوم این‏که پیامبر اکرم (ص) در اولین گام با گرفتن زن چهل ساله در 25 سالگی و ازدواج با زن‏های بیوه و بی‏سرپرست (به جز عایشه) در سن 53 سالگی - آن هم پس از مرگ خدیجه - معیارها و موازین ازدواج را در جزیره العرب تغییر داد و غیر مستقیم به پیروانش فهمانید که شایسته است ازدواج برای هدف‏های معنوی صورت گیرد، نه اقناع غریزه جنسی و رسیدن به مال و جاه.

بنابراین پیامبر رحمت (ص) به دلیل تولید انسان و سرپرستی یتیمان و بیوه زنان و از همه مهم‏تر پیشبرد قرآن و سرافرازی همسران شهیدان و برطرف کردن موانع راه تبلیغ و گسترش و ترویج رسالت خدای منّان، با زنان متعددی ازدواج کرد.

حتی ابوسفیان که از بزرگ‏ترین دشمنان آن حضرت بود، وقتی فهمید ایشان با ام حبیبه - دختر وی - ازدواج کرده، از شدت خوش‏حالی گفت: «هذا الفحل لا یرغم انفه؛ شکست و خواری بر این جوانمرد نباشد». این ازدواج در حالی انجام گرفت که ابوسفیان و سردم‏داران قریش از دامادهای پیامبر (ص) می‏خواستند تا دختران رسول اکرم (ص) را طلاق داده، به خانه پدر برگردانند تا بدین وسیله آن حضرت را ناراحت کنند و از نظر اقتصادی در تنگنا قرار دهند، ولی او دختر ابوسفیان را گرفت تا بفهماند که رسول خدا بدی را با خوبی جواب می‏دهد و فقط خدای متعال را روزی دهنده می‏داند.

وانگهی، گرفتن زنان متعدد تا سال هفتم هجرت به پایان رسید و از آن پس با نزول آیه «لا یحلّ لک النساء من بعد و لا ان تبدّل بهنّ من ازواج و لو اعجبک حسنهنّ»، ازدواج بیشتر از نه زن بر پیامبر حرام شد؛ چنان‏که تبدیل همسران قدیم به زنان جدید نیز بر وی حرام گردید.

تربیت و نگه‏داری از یتیمان و همسران شهیدان نیز از جمله اهداف پیامبردر گرفتن همسران متعدد بود، چرا که شوهرهای آنها اغلب شهید شده و یا مرده بودند و فرزندانی داشتند که به تربیت و اداره زندگی نیازمند بودند. به ویژه این‏که زن‏های بیوه در جاهلیت، سرشکسته و مطرود به حساب می‏آمدند و نبی مکرّم اسلام با این کار می‏خواست آنها را از غربت در آورد.

یکی دیگر از اهداف پیامبر در ازدواج، آزادی اسیران مسلمان بود؛ مثل ازدواج با جویریه و صفیه.

گیورگیو می‏نویسد: «محمد هنگامی که با جویریه ازدواج کرد یارانش ناراحت شدند، لیکن فردای آن روز حکمت این کار را فهمیدند. پیامبر جنگ‏جویان را دعوت کرد و پرسید :آیا روا می‏دارید که پدر زن رسول خدا (ص) برده و اسیر باشد، در نتیجه تمام افراد بنی مصطلق را آزاد کردند» و زمینه مسلمان شدن جمع کثیری از آنان فراهم گردید.

برخی از ازدواج‏ها حکمت‏های دیگری هم داشت؛ مانند نجات زن مسلمان از سقوط در وادی ارتداد و بازگشت به کفر؛ مانند گرفتن ام حبیبه، دختر ابوسفیان.

در هر صورت پیامبر (ص) با عملیاتی کردن این نوع ازدواج‏ها به گونه‏ای فرهنگ سازی نمود که جامعه زنان از اسارت و بردگی عصر جاهلیت نجات یافتند. معروف است که فرمود: من از دنیای شما سه چیز را دوست دارم: زن، عطر زدن و نماز که نور چشم من است.