گل سرخ
من مقوی روح، نشاطآور، ضد عفونی کننده و مسهل خوبی است. چکاندن عصاره من در بینی، سردرد را درمان میکند. گلبرگ های خشک شده من، التیام دهنده زخم است. برای پایین آوردن تب میتوانید از من استفاده کنید. مسلولین، میتوانند داروی درمان خویش را در گلبرگهای من جستجو کنند. با اینکه اکثر گیاهان برای تولید مثل دارای گلی مخصوص هستند، معذلک در فارسی و ادبیات وقتی صحبت از گل میشود، مراد گل سرخ است که به عربی آن را «ورد الاحمر» و به زبان فرنگی «رز» گویند. من همان گل درختی خوشبویی هستم که در ادبیات فارسی همه جا مرا همنشین خاریا بلبل دانسته و به علت فراوانی انواع من در ایران، این کشور با عظمت باستانی را کشور گل و بلبل لقب دادهاند و با اینکه اسم من گل سرخ است معذالک گونههای مختلف من به رنگهای گوناگون: سفید، زرد، صورتی، تا سرخ آتشین دیده میشود، ولی هر قدر گل من سرختر باشد، تانن آن بیشتر بوده، و خواص دارویی آن بیشتر است. گل چای که دارای گلهای نارنجی رنگ پرپر است، نوعی از من میباشد که در اثر پیوند چند گونه به عمل آمده و وجه تسمیه آن به گل چای، به مناسبت شباهت رنگ آن با گل بوته چای میباشد. گل خار گونهای از من است که رنگ گلبرگهای آن سفید بوده و بوی آن چندان مطبوع نیست و به آن گل سفید هم میگویند. گل دو آتشه گونهای از من است که به نام گل دو روی و گل دو رنگ معروف است. گل رشتی یکی از گونههای من است که در چهار فصل سال گل میدهد و گلهای آن پرپر است و به آن گل همیشه بهار میگویند، گل زرد یکی از گونههای من است که رنگ گلبرگهای آن زرد بوده، اصل آن ایرانی است و بوی خوشی ندارد. اعراب به آن «ورد الاصفر» و «وردمنتن» گویند و مراد از زرد گل همین درخت گل است. گل سرخ فرنگی گلی است که از پیوند چند گونه گل سرخ به عمل آمده و به آن گل سرخ پیوندی و گل سرخ حوحم میگویند. گل سرخ صدپر گونهای از من است که اصل آن ایرانی است و دارای گلهای پرپر بوده و یکی از زیباترین گلهای سرخ است و اعراب به آن گل کثیره الورق گویند. گل گلاب یکی از خوشبوترین انواع من بوده و به آن گل سرخ عطری، گل محمدی، و گل سوری هم میگویند. گل دنبه همان گل سرخ سفید ایرانی است. عربی من «ورد الاحمر وعاظ» است ولی عدهای گل را معرب کرده «جل» نوشتهاند، بر روی ساقههای من دو نوع خار یکی خمیده و نسبتا بزرگ ونک تیز و یک نوع خار کوچک ظریف وجود دارد. قسمت مورد استفاده من غنچههای رسیده ناشکفته بدون کاسه گل آن است، چیدن غنچههای گل من بایستی موقعی باشد که غنچه رسیده و در شرف باز شدن است. پس از چیدن، گلبرگها را سوا کنید و در سایه خشک کنید و بعد آن را در شیشه سر بسته نگاهداری نمایید و نگذارید حشرات در روی آنها رخنه کرده و تخمگذاری کنند. بهترین گل سرخ آن است که گلبرگ آن پس از خشک شدن کاملا قرمز بوده و طعم قابض، بوی خوش آن و خاصیت ضد عفونی کنندهی آن است و به همین جهت برای مسلولین داروی ارزندهای میباشد. گلبرگهای من برای درمان اسهالهای مزمن، رفع ترشحات زنانه، اخلاط خونین و خونریزیهای عادی تجویز میشود... گل من مقوی روح، نشاطآور، ضدعفونی کننده، مسهل و مسکن صفرا و بلغم است و چون سی گرم گلبرگ تازه مرا بخورند، مسهل خوبی است، و چنانچه گفته شد گلبرگهای خشک شده قابض بوده و این خاصیت در غنچههای آن زیادتر است. چکاندن عصاره آب من در بینی در درمان درد سر و درد گوش موثر است. بوئیدن گل من مقوی قلب و دماغ بوده و خوردن آن جهت قلب و ریه و معده، جگر، کلیه، رودهها و رحم مفید بوده و مخصوصا برای درمان خونریزی سینه نافع است. خوردن شش گرم آن تب را پایین میآورد و برای درمان تب ربع مفید است. پاشیدن گلبرگهای خشک من روی زخم، آنها را ضد عفونی کرده و التیام میدهد. ضماد آن را جهت درمان زگیل و لکههای جلدی و روییدن گوشت تازه و تحلیل ورمها توصیه کردهاند. حمول گرد خشک گلبرگهای من ترشحات رحم را از بین برده و بوی بد رحم را از بین میبرد. مالیدن گل من در حمام بر بدن جهت رفع بوی بد عرق سودمند است. ضماد تازه گلبرگهای من جهت خارج ساختن خار و پیکان از بدن و زخم زیر بغل و کشاله ران و رفع بوی دهان نافع میباشد. خوردن کوبیده میوه من با آب جهت خونریزی سینه و درمان اسهال تجویز میشود. مقدار خوراک من یک فنجان دمکرده، ده تا بیست در هزار از گلبرگهای من قبل از غذاست و شربت من از 30 تا 60 گرم گلبرگ و مقداری قند در یک لیتر آب به دست میآید. برای استعمال خارجی میتوان از جوشانده غلیظ من جهت مضمضه و غرغره و شستن زخمها استفاده کرد.
برای شستشوی چشم بایستی از جوشانده من در آب مقطر استفاده کرد. ضماد برگ درخت گل سرخ جهت ورم نشیمنگاه مفید میباشد.
گلنگبین - گلقند
از سرنوشت برگ گل تازه من با هم وزن آن عسل، گلنگبین و با قند و با شکر گلقند به دست میآید و چنانچه برگ گل کمتر و شکر زیادتر باشد، آن را گل شکری نامیدهاند، گلنگبین و گلقند هر دو مقوی دماغ و معده میباشد. خوردن گلنگبین بعد از غذا جهت سرد مزاجان و پیران و اشخاص فالج و مبتلایان به درد مفاصل و نقرس و سنگ کلیه و سختی ادرار مفید است و مخصوصا در زمستان خوردن آن منافع بیشتری دارد، گلقند جهت اشخاص گرم مزاج و جوانان و جلوگیری از وسواس جنون سودمند است. شیخ الرئیس ابوعلی سینا در کتاب قانون در قسمت سل مینویسد: بانویی مبتلا به مرض سل بوده و من او را با خوردن گلقند معالجه نمودم و او مدتی آن را به مقدار زیاد بیش از آن مقدار که من دستور داده بودم میخورد، تا بکلی شفا یافت. مقدار خوراک آن تا چهار مثقال است.
گلاب
چون که گل رفت و گلستان شد خراب بوی گل را از چه جوییم، از گلاب من آب مقطر گل گلاب میباشم، طبق مدارک موجود که از منابع اروپایی در دست است، نخستین ملتی که مبتکر گرفتن گلاب بوده و اصولا قرع و انبیق را اختراع کرد و عمل تقطیر مایعات و اسانس کشی را معمول داشت، ملت ایران است. حکمای قدیم یونان از صنعت گلابکشی و تقطیر مایعات اطلاعی نداشتند، و تنها از عصاره مایع گلبرگهای گل سرخ و جوشانده آن در روغن استفاده مینموند و چون سهم اعظم علوم شیمیایی امروز وابسته به تقطیر است، به همین جهت ایرانیان سهم بزرگی در راه پیشرفت این علم دارند و «جابر بن حیان صوفی» را به حق پدر شیمی لقب دادهاند. من از تقطیر آبی که گلبرگهای گل سوری را در آن خیس کرده باشند به دست میآیم. من با صفرا و بلغم هر دو میجنگم، من مقوی دماغ و دهانه معده هستم، اگر مرا نیم گرم دم کرده بنوشید بهترین درمان برای خونریزی سینه و گلو هستم، و سینه را نرم میکنم. عوارض نزله را از بین میبرم و درد معده و روده و دل پیچه را معالجه مینمایم، نوشیدن سرد من آتش دل را از بین میبرد و بدن را تقویت میکند. بوئیدن من برای تقویت قلب و رفع غشی و بیهوشی و تقویت دماغ و حواس باطنی سود فراوان دارد. برای معالجه اشخاص گرمازده بهترین راه خورانیدن گلاب همراه با یخ است، بقدری که تولید قی نموده صفرا را خارج نماید. نوشیدن و بوئیدن من مسکن درد سر میباشد، مخصوصا سر دردی که در اثر استنشاق هوای کثیف و شنیدن جار و جنجال باشد، و به همین جهت میتوانیم بگوییم که مقصود خاقانی از این بیت از قصیده مداین:
از ناله جغد الحق، ماییم به درد سر از دیده گلابی کن درد سر ما بنشان آب گل که از آب و خاک درست میشود، نیست بلکه مقصودش گلاب به ضم گاف میباشد و شاعر دیگری در مرزبان نامه چنین میگوید:
گل در میان کوزه بسی درد سر کشید تا بهر درد سر ما گلاب شد برای گل که از مخلوط آب و خاک به دست میآید چنین خاصیتی ذکر نشده است، و تنها بوئیدن کاهگل خشک که به آن آب زده باشند، برای به هوش آوردن مبتلایان به مرض غش و تقویت دل تجویز شده است.
جلاب
جلاب با ضم جیم و تشدید لام، یکی از شربتهای قدیمی است که از ساختههای داروسازان سنتی ایران جهت تقویت قلب و درمان خفقان و توحش و مالیخولیا و امثال آنها ترتیب میدادند و دستور ساختن آن چنین بود. یک من نبات سفید با شکر را گرفته، با سه من گلاب روی آتشی ملایم میجوشاندند و کف آن را میگرفتند تا میزان آن به نصف برسد. بعد دو گرم زعفران را درکمی گلاب ساییده و در آن میریختند و بعد آن را در یک شیشه سر بسته ریخته نگاهداری میکردند و در موقع مصرف آن را با یکی از عرقهای بیدمشک یا عرق کاسنی مخلوط کرده و در آن تخم شربتی، یا تخم ریحان یا اسفرزه ریخته مینوشیدند.
عطر گل سرخ
همزمان با گرفتن گلاب در ایران قدیم، گرفتن عطر آن نیز به روش قدیمی معمول گردید، ولی تهیه اسانس گل سرخ در اروپا در قرن پانزدهم شروع شد. بوی این اسانس خیلی قوی است ولی پس از رقیق شدن مطبوعتر میگردد - اسانس گل سرخ مصرف درمانی ندارد، ولی به علت داشتن بوی خوش در ساختن ترکیبات آرایشی مخلوط میگردد.