اشاره
در این تحقیق بیش از اینکه به توصیف جنگ نرم و شیوها و روش‌های اعمال آن بپردازد، در صدد است تا راجع به مدیریت تهدید یا جنگ نرم کنکاش و بررسی داشته باشد. بنابراین سوال این تحقیق این است که برای مدیریت تهدید امنیتی چه رویکردی نظری وجود دارد و چگونه می‌توان جنگ نرم را مدیریت نمود؟ اگرچه رویکردهای مختلفی برای مواجهه با تهدیدهای نرم وجود دارد، اما در این بررسی مدیریت پیشگیرانه که مبتنی بر آسیب‌زدایی و تقویت بنیان‌های داخلی است، جهت مواجهه با ویروس تهدید نرم انتخاب شده و به مهمترین عناصر یا مولفه‌های مدیریت پیشگیرانه اشاره گردید.
واژه‌های کلیدی: تهدید نرم، جنگ نرم، مدیریت، مدیریت پیشگیرانه
مقدمه
جنگ نرم واقعیتی انکار‌ناپذیر است. موضوعی که اکنون اکثر جامعه به آن اذعان دارند و نه تنها از سوی تحلیل‌گران داخلی مطرح می‌شود بلکه طراحان و مجریان خارجی جنگ نرم به طور آشکار آنرا اعلام و در جهت اجرایی کردن آن برنامه و بودجه‌های زیادی صرف می‌نمایند. در این راستا با نگاهی به تحقیقات و مطالعات انجام شده در این زمینه به این نتیجه رهنمون می‌شویم که اغلب آنها به توصیف و روشن‌گری موضوع پرداخته و کمتر در زمینه مدیریت تهدید یا جنگ نرم مطالعه شده است. به عبارت دیگر توصیف و تبیین وضع موجود و همچنین تبارشناسی تهدید و جنگ نرم در کشور موضوع لازم و ضروری است و می‌تواند خود به عنوان یک مقوله مدیریتی در چارچوب "مدیریت درک تهدید" تلقی گردد اما کفایت برای مهار و کنترل جنگ نرم نمی‌کند. بلکه لازم است تا در کنار مباحث توصیفی و تبیینی، ارائه راهبردهای مقابله با تهدید یا جنگ نرم نیز اهتمام لازم صورت گیرد. بنابراین دغدغه این تحقیق راهبردها و راه‌های مقابله و مدیریت مبارزه با تهدید یا جنگ نرم است. برای مقابله با تهدیدهای جنگ نرم و همچنین مدیریت آن نیاز فراگیر و گسترده‌ای به اتخاذ الگوهایی است که امکان موفقیت مجریان و گروههای درگیر در جنگ نرم را کاهش داده و به تقویت بنیادهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حامعه هدف بیانجامد.
1 مفهوم شناسی
1/1- تهدید نرم
برای تعریف تهدید نرم تعاریف مختلفی ذکر شده است. تعریفی که در این تحقیق مدنظر می‌باشد عبارت از «نوعی تلاش برنامه ریزی شده برای بهره گیری از ابزارها و روش‌های تبلیغی رسانه ای، سیاسی و روان شناختی برای تاثیر نهادن بر حکومت‌ها و مردم کشور‌های خارجی به منظور تغییر نگرش ها، ارزش‌ها و رفتارهای آنان است.» (الیاسی 46:1388) همچنین تهدیدهای نرم آن دسته از تهدیداتی است که اهداف متفاوتی را موضوع خود قرار داده و به جای تمامیت ارضی، هویت ،هنجار،فرهنگ و ... را هدف قرار می‌دهند. (گفتگوی علمی1386: 145)
2/1- مدیریت
درخصوص مدیریت نیز تعاریف مختلف و متعددی وجود دارد. صاحب نظران علم مدیریت را هنر انجام امور به وسیله دیگران توصیف کرده و بر نقش دیگران و قبول هدف از سوی آنان تاکید ورزیده‌اند. (الوانی1385: 9) برخی، مدیریت را فرایند تحقق اهداف سازمانی به وسیله انجام دادن چهار وظیفه برنامه‌ریزی ،سازماندهی، هدایت و کنترل می‌دانند. بنابراین "مدیریت فرایند بکارگیری موثر منابع انسانی و امکانات مادی برای تحقق اهداف سازمانی است." (توکلی1385: 16)
در این تحقیق با توجه به جنس موضوع (نرم بودن تهدید) مدیریت نرم پیشنهاد می‌شود. در مباحث مدیریت، مدیریت سخت ناظر بر رابطه و نظم دستوری رئیس و مرئوسی و متکی بر ابزارهای تنبیهی و تشویقی و منابع و امکانات صرفا مادی است و در این حال توجهی به ابعاد نرم افزاری ندارد. در حالیکه در مدیریت نرم توجه و تمرکز بر ابعاد نرم افزاری مانند فرهنگ سازمانی، دانش و نوآوری و.. . و از این قبیل است. بنابراین در مدیریت نرم تهدید، سعی براین است تا با تقویت ابعاد نرم واحد تهدید شونده، از طرح یا وقوع هر نوع تهدیدی (با منابع و ابزارهای سخت و نرم) ممانعت بعمل آورده و در صورت بروز و ظهور نیز با فرایندهای نرم افزارانه به حل مساله پرداخته و تهدید مفروض از ساحت اجتماع و سیاست محو شده یا متحول گردد. واژه الگوی نرم از این حیث انتخاب شده است که طرح‌های عملیاتی برای مدیریت ماهیت نرم افزاری دارند. در واقع از آن جایی که تلقی این تحقیق از تهدید، نرم و اجتماعی شده است لاجرم الگوی مدیریتی آن نیز می‌بایست دارای ماهیت نرم افزارانه باشد. به عبارت دیگر با الگوهای سخت افزارانه و غیر فرهنگی و اجتماعی نمی‌توان تهدیدات را مدیریت نمود.
3/1- پیشگیری
اگر پیش گری را به اقتضای ریشه لغوی آن،مجموع اقداماتی بدانیم که مانع از وقوع اتفاق یا دفع کننده حالت یا وضعیتی است، درآن صورت می‌توان چنین ادعا کرد که پیش گیری در ارتباط مستقیم با تصویری است که از رخداد یا موضوع پیش گیری نزد عامل وجود دارد. (افتخاری1388 :27) در رهیافت سکولاری پیش گیری فرایندی است که سیکل مادی و عینی ظهور تهدیدات را در جامعه هدف قرار می‌دهند. به عبارت دیگر حداکثربرد زمانی مد نظر در این رویکرد به مقطع زمانی میان تهدید بالقوه تا تهدید بالفعل ناظر است. (همان: 25) برخی محققان در مباحث مربوط به مدیریت بحران دو نوع پیشگیری را مورد توجه قرار داده‌اند: یک - پیشگیری پنهان که ناظر بر آمادگی مدیر در صورت وقوع بحران است. در پیشگیری پنهانی نیاز به خلق ذخایر راهبردی دارد. این بدان معناست که منابع لازم باید برای مواجهه با بحران‌های احتمالی اختصاص داده شود. هدف پیشگیری پنهانی، این است که تهدیدات از طریق طبیعت آن کاهش داده شود. دو- پیشگیری فعال که در آن سعی می‌شود به طور فعال برای جلوگیری بحرانی که می‌خواهد اتفاق بیافتد اقداماتی صورت گیرد. هدف پیشگیری فعال، بررسی بحران احتمالی و بی اثر کردن و به حد اقل رساندن تهدیدات است به طوری که تهدید هرگز به یک بحران تبدیل نشود. اگر پیشگیری‌های فعال و پنهان به طور جدی طبق ملاحظه سطوح مختلف تهدید انجام شود احتمال این که یک بحران حساس رخ دهد به حد اقل می‌رسد و حتی اگر از هم بپاشد تاثیرات کمتری خواهد گذاشت. (94:Lönnroth and Saboundjim,2007 )
2 چارچوب نظری
مدیریت تهدید یا جنگ نرم از چه منظری یا با چه نگاه تئوریکی به مقوله تهدید و جنگ نرم نگریسته شود، متفاوت خواهد بود؛ از این لحاظ اگر با منظر گفتمان سلبی، در حوزه نظریات به مقوله تهدید نگریسته شود، مدیریت خاص خودش را می‌طلبد. زیرا از بعد سلبی، امنیت عبارت است از عدم وجود تهدید ،در این گفتمان امنیت ماهیت برونگرایی و سخت افزاری دارد. مکاتب رئالیسم و نئو رئالیسم چنین تعریفی را ارائه می‌دهند. اساسا واقع‌گرایان از منظر قدرت به امنیت مى‌نگرند و امنیت را از مشتقات قدرت تلقى مى‌کنند. آنها ضمن آنکه امنیت را واقعیتى «عینى» مى‌دانند. تنها بر بعد «عینى» امنیت نیز تأکید دارند و آسیب‌های داخلی در این نگاه اساساً مورد عنایت نیست.