اقیانوس پهنه بسیار گسترده و به هم پیوسته آب شوری است که نزدیک به سه چهارم سطح کره زمین را پوشانده است. دریاها قسمتی از آبهای اقیانوس هستند که در کرانه های قاره ها قرار گرفته اند. قاره ها این پهنه گسترده آب را به پنج بخش تقسیم کرده اند. هر یک از این بخش ها را نیز اقیانوس می نامند. این پنج اقیانوس عبارتند از: اقیانوس آرام، اقیانوس اطلس، اقیانوس هند، اقیانوس منجمد شمالی، و اقیانوس منجمد جنوبی.
اقیانوس آرام یا اقیاوس کبیر، که بزرگترین اقیانوس است، نزدیک به یک سوم سطح کره زمین را می پوشاند و قاره آسیا را از قاره آمریکا جدا می کند. اقیانوس اطلس، که مساحت آن در حدود نصف مساحت اقیانوس آرام است، قاره های اروپا و افریقا را از قاره امریکا جدا می کند. اقیانوس هند، که مساحت آن کمتر از نصف مساحت اقیانوس آرام است، میان استرالیا و قاره افریقا و آسیای جنوبی قرار گرفته است. اقیانوس منجمد شمالی، که مساحت آن کمتر از یک دم مساحت اقیانوس آرام است، قطب شمال و سرزمین های نزدیک به آن، یعنی شمال قاره های آسیا و اروپا و سرزمین های گروئنلند، شمال کانادا، و آلاسکا، را فراگرفته است. بعضی از جغرافیدانها این اقیانوس را بخشی ازاقیانوس اطلس دانسته اند. اقیانوس منجمد جنوبی، که مساحت آن حدود یک هفتم مساحت اقیانوس آرام است، قاره قطب جنوب را دربر گرفته است. جغرافیدانها این اقیانوس را آبهای به هم پیوسته قسمت های جنوبی اقیانوس هند واقیانوس اطلس و اقیانوس آرام دانسته اند.
اقیانوس و آب و هوا
دمای آب های سطحی اقیانوس ها در سراسر کره زمین یکسان نیست و از حدود 2- درجه سلسیوس در مناطق قطبی تا حدود 30 درجه سلسیوس در مناطق استوایی در تغییر اتس. دمای آبهای عمق اقیانوس نیز در سراسر کره زمین یکسان نیست. هر چه عمق آبهای اقیانوس بیشتر باشد دمای آن پایین تر است. در عمیقترین قسمت های اقیانوس، دمای آب نزدیک به دمای یخ بستن است. به طور کلی دمای آب اقیانوس ها از سطح تا عمق 1200 متری آنها، به سرعت تغییر می کند. ولی از عمق 1200 تا 2000 متری سرعت تغییر دما کمتر است. دمای آب اقیانوس ها در عمق بیش از 2000 متری تقریباً ثابت است.
گرمای آب اقیانوس ها، بیشتر براثر تابش خورشید و کمی نیز بر اثر گرمای زمین است. چون تابش خورشید در سراسر سطح کره زمین یکسان نیست، دمای آب اقیانوس ها نیز با عرض های جغرافیایی تغییر می کند. درجاهای که عرض جغرافیایی آنها کمتر است، یعنی به خط استوا نزدیک ترند، تابش خورشید به خط قائم نزدیکتر و دمای آب بالاتر است. به همین سبب است که آبهای نزدیک به خط استوای کره زمین گرمتر از آبهای نزدیک به دو قطب زمین هستند، و بیشتر آبهای اقیانوس منجمد شمالی و اقیانوس منجمد جنوبی همواره یخ بسته اند.
ظرفیت گرمایی آب زیادتر از مواد دیگر است، یعنی برای اینکه دمای آن مثلاً یک درجه بالاتر برود نسبت به مواد دیگر گرمای بیشتری جذب می کند. به همین سبب آب بسیار کندتراز هوا و خشگی گرم و یا سرد می شود. در روز دیرتر از خشکی گرم می شود، و در شب نیز گرمای خود را دیرتر از دست می دهد. اقیانوس، به سبب پهنه بسیار گسترده اش و کندی تغییر دمای آب، در چگونگی آب وهوای کره زمین تاثیر فراوان و پیوسته دارد و از تغییر ناگهانی دمای هوا جلوگیری می کد. از این گذشته، اقیانوس سبب بارندگی بر روی کره زمین است. بر اثر تابش خورشید، آب از سطح اقیانوس پیوسته تبخیر می شود و به صورت ابر درمی آید. بادها ابرها را جابجا می کنند. از ابرها برف و باران فرو می ریزد و جریان آب رودها و دریاچه ها را پدید می آورد. این آبها سبب روییدن گیاهان می شوند. اگر اقیانوس نبود، هوای زمین در شب بسیار سرد و در روز بسیار گرم می شد و زندگی، به شکلی که می شناسیم، در روی زمین امکانپذیر نبود.
ترکیب آب اقیانوس
آب اقیانوس ترکیب خالص نیست. به طور متوسط 5/3 درصد آن را نمک های گوناگون تشکیل می دهند. اگر همه نمک های آب اقیانوس ها تهنشین شود، لایه ای به ضخامت 56 متر در بستر اقیانوس ها پدید می آید. مهمترین نمک موجود در آب اقیانوس نمک معمولی است که بیش از 75 درصد نمک های آن را تشکیل می دهد. نمک طعام از دو عنصر سدیم و کلر تشکیل شده است، به همین سبب این دو عنصر در آب اقیانوس فراوان است. عنصرهای مهم دیگر آب اقیانوس عبارتند از: منیزیم، گوگرد، کلسیم، و پتاسیم. در آب اقیانوس همه عنصرهای که پوسته زمین را می سازند، حتی طلا و نقره، نیز یافت می شود. درصد نمک طعام و مواد دیگری که در آب اقیانوس حل شده اند در سراسر اقیانوس ها تقریباً یکسان است، زیرا موجها و جریان های دریایی سبب آمیزش آب در بیشتر قسمت های اقیانوس ها می شوند.
دانشمندان ترکیب آب اقیانوس را با ترکیب مواد مایع بدن انسان و جانوران مقایسه کرده اند و دریافته اند که نسبت عنصرها در آب اقیانوس و در مواد مایع بدن جانوران بسیار شبیه یکدیگر است. به همین سبب است که بعضی از دانشمندان عقیده دارند زندگی در کره زمین در آب اقیانوس آغاز شده است.