به عقیده جامعه شناسان، لباس یکی از مظاهری است که تنوع فرهنگی در آن خود را به خوبی نمایان می سازد و از طریق اشکال متنوع لباس می توان به چگونگی تنوع قومیتی در یک جامعه پی برد.
گروه فرهنگ، _ زیبایی دامن مردان اسکاتلندی، ساری زنان هندی، دشداشه مردان عرب، کیمونوی زنان ژاپنی، آرایه های تزئینی سرخپوستان، دستار مردان کرد و مکنای (روسری) زنان زرتشتی و خطر از میان رفتن آنها در روند جهانی سازی، کارشناسان و سیاست گذاران فرهنگی جهان را به تکاپو انداخته تا هر یک به گونه ای برای حفظ خرده فرهنگ ها تلاش کنند.طرح لباس ملی در ایران را نیز شاید بتوان از زمره این تلاش ها برای حفظ تنوع فرهنگی محسوب کرد .
«تنوع فرهنگی» در جهان نمودهای مختلف و متفاوتی دارد. دکتر «سید علی مرتضویان» مدیر گروه تنوع فرهنگی در پژوهشکده «فرهنگ، هنر و ارتباطات» درباره این مقوله می گوید:«تنوع فرهنگی در جهان، هم موافقینی دارد هم مخالفینی. عده ای که مخالف تنوع هستند آن را پدیده لوکسی می دانند که باعث اتلاف انرژی و منابع می شود و بنا بر این دست به یکسان سازی و استاندارد کردن در همه امور می زنند.نمونه های این طرز فکر را می توان در کشورهایی با اقتصاد سوسیالیستی مشاهده کرد. گروهی هم هستند که اعتقاد دارند تنوع یک اصل زیستی است. همان طور که در طبیعت تنوع وجود دارد بین انسان ها هم در طرز فکر ها، سلیقه ها و نگرش ها تنوع دیده می شود. این گروه معتقدند تنوع به انسان امکان انتخاب و گزینش می دهد و گزینش یعنی کیفیت بخشیدن به زندگی. این گروه معتقدند اگر می خواهیم انسانیت انسان را محقق کنیم باید تنوع را پاس بداریم.»
بنا بر نظر برخی کارشناسان تنوع فرهنگی جوامع به سابقه تاریخی و قدمت آنها بستگی دارد. مرتضویان نیز ضمن تایید این نکته می گوید:« از آنجا که تنوع امری مصنوعی و دستوری نیست و در بستر تاریخ شکل می گیرد بنابر این جوامعی که پیشینه طولانی تر و فرهنگ چند بعدی و غنی تری دارند فرصت بیشتری برای ارائه تنوعی گسترده تر دارند.»
به عقیده جامعه شناسان، لباس یکی از مظاهری است که تنوع فرهنگی در آن خود را به خوبی نمایان می سازد و از طریق اشکال متنوع لباس می توان به چگونگی تنوع قومیتی در یک جامعه پی برد. دکتر «امید علی احمدی» جامعه شناس درباره این مقوله چنین توضیح می دهد:« وقتی از تنوع در لباس حرف می زنیم به معنای این است که برای برطرف کردن نیاز هایی که لباس می تواند به آنها پاسخ دهد شیوه های مختلفی وجود دارد. وقتی به جامعه ایرانی نگاه می کنید مهمترین تفکیکی که میان اقوام گوناگون به نظر می رسد، تنوع در حوزه لباس است. اقوام مختلف ایرانی دارای لباس های ویژه ای بودند که آنها را از هم متمایز می کرد.البته در ایران بیشتر از تعداد قوم ها، تنوع در لباس وجود دارد و این مسئله به تعدد حوزه های فرهنگی در کشور ما برمی گردد. مثلا اگر به لباس اهالی ابیانه نگاه کنید می بینید ما در این منطقه از قوم خاصی نمی توانیم حرف بزنیم ولی یقینا می توان از حوزه فرهنگی در این منطقه سخن گفت. اما این مسئله بیشتر مربوط به گذشته است و آنچه امروز با آن مواجه هستیم تنوع اقشار اجتماعی و نسل های گوناگون با تعریف جمعیت شناختی است و این تنوع در لباس را آنها بیشتر به منصه ظهور می رسانند.»
دکتر احمدی اعتقاد دارد پیش از هر بحثی درباره لباس باید کارکردهای متفاوت آن مورد بررسی و پژوهش قرار بگیرد. او لباس را دارای دو کارکرد آشکار و پنهان در ایران ارزیابی می کند:« حداقل 4 کارکرد آشکار را می توان درباره لباس در ایران برشمرد. یکی مراقبت فیزیکی و اقتضائات طبیعی است. دیگری کارکرد امنیتی لباس، که نوعی پرهیز و هدایت و اجتناب در آن وجود دارد. سومی، نشان دادن جایگاه و پایگاه اجتماعی افراد است و بعد چهارم بعدی است که اعتقادات ما را نشان می دهد. به غیر از این ها لباس کارکردهای پنهان نیز دارد. بسته به نیاز های اقناع نشده ای که در جامعه وجود دارد و جهت گیری هایی که جامعه در قبال سیاست های رسمی اتخاذ می کند مردم از طریق لباس برای بیان برخی از عقاید و باور ها استفاده می کنند. در همین زمان هم استفاده از لباس های تنگ و شلوارهای کوتاه به صراحت از کارکرد پنهانی لباس حکایت می کنند.»
لباس ملی ایرانی
قرار است در ایران لباس ملی طراحی شود. برای رسیدن به راهکارهای اجرایی این قضییه هم در زمستان همایش لباس ملی ایرانی اسلامی برگزار خواهد شد اما این لباس ملی باید دارای چه ویژگی هایی باشد.کارشناسان نظرات متفاوتی در این مورد دارند. دکتر «ناصر تکمیل همایون» جامعه شناس بر تکیه بر ویژگی های اقوام ایرانی تاکید دارد و طراحی لباس بدون لحاظ کردن این ویژگی ها را کاری نامعقول می داند.«امیر محبیان» فعال سیاسی و سردبیر روزنامه رسالت و «حمید رضا ترقی» عضو دفتر سیاسی جمعیت موتلفه بر اسلامی و ایرانی بودن تاکید دارند و «سهیلا شهشهانی» انسان شناس به قابلیت های مختلف و متنوع لباس ایرانی اشاره می کند و تا آنجا پیش می رود که ایران را شایسته بزرگترین مرکز برای طراحی مد خاورمیانه عنوان می کند.
دکتر احمدی درباره لباس ملی می گوید:« نکته مهم این است که تاکید بر لباس ملی در ایران چقدر می تواند موثر باشد. اگر در کشوری مثل چین این پروژه موفق بود به این دلیل بود که تفاوت های اجتماعی و جنسیتی در کشور چین به اندازه ایران زیاد نیست. با توجه به سطح پایین نیاز های آنها و قناعتی که در زیربنای فرهنگی شان وجود دارد اعمال چنین سیاستی در آن جا با موفقیت روبه رو شد، اما در کشور ما که تفاوت اقشار اجتماعی و قوم ها بسیار زیاد است و توافق هنجاری درباره بسیاری موضوعات کاهش پیدا کرده است، تاکید بر لباس ملی با شرایط اجتماعی ما سنخیت ندارد.»
وی با تاکید براین نکته که حتما باید در طراحی لباس ملی تعمق بیشتری صورت گیرد می افزاید:« لباس یک مقوله فرهنگی است و هنگام طراحی شکل جدیدی از آن حتما باید چند ویژگی درباره اش لحاظ شود. این تغییرات باید تدریجی، داوطلبانه و اقناعی باشد و حتما باید با روش های انعطاف پذیر صورت بگیرد. بنابراین اگر تصور کنیم به سرعت و بدون تغییر زیرساخت ها می توانیم لباسی ملی طراحی کنیم راه درست را نپیموده ایم.»