بودا
دین مانوی
دین مزدکی
کیش زروانی
کیش زروانی(۲)
مذاهب دیگر
مزداپرستی
میترا یا مهرپرستی
میترا یا مهرپرستی(۲)
دین، نظام و برنامه‌اى است که خداوند براى هدایت و رستگارى انسان به پیامبر خویش وحى کرده است. علاوه بر مذاهب بدوى و ابتدائى و یا آئین‌هاى دیگرى چون برهمائى هندى‌ها و بودائى چینى‌ها دین‌هائى رواج کامل دارند که در آن، نیازى به پناه بردن به خدایان مختلف نبود، توجه به پرستش خداى یگانه از باورهاى اصلى و باطنى و پیروان این دین‌ها مى‌باشد.
ساکنان فلات ایران در دورهٔ ماقبل تاریخ، معتقد بودند که حیات آفریدهٔ یک ربه النوع بوده و منبع حیات مؤنث بود نه مذکر.
بسیارى از مجسمه‌هاى کوچک از ربه النوع برهنه که در مکان‌هاى ماقبل تاریخى ایران به‌دست آمده است، مى‌رساند که انسان پیش از تاریخ ایران، داراى این‌گونه معتقدات بوده است.
در دورهٔ ایلامیان، بت‌پرستى در ایران رواج داشته و در پى کاوش‌هاى باستان‌شناسی، بت‌هائى از خدایان این دوره کشف شده است.
متون بابلى مربوط به قوم کاسى نشان مى‌دهد که در سرزمین آنان اختلاطى از آئین‌هاى مختلف وجود داشته، که در آن، خدایانى از منشأ آسیائى در جنب خدایان بابلى و ارباب انواع هند و اروپائى قرار داشته‌اند.
پیش از کوچ کردن طوایف آریائى هند و ایرانى از موطن مشترک اصلی، طوایف آریائى هند و اروپائى با هم زندگى مى‌کرده‌اند و خدایانى را که مظاهر طبیعت بودند، مانند: آسمان، ماه، خورشید، باد و آتش مى‌پرستیدند، ولى آریاهاى هند و ایرانى علاوه بر پرستش آتش، به پرستش سوما (اوستا) و نوشیدن افشرهٔ مخمر سبزهٔ سوما علاقه داشته و غیر از مظاهر طبیعت، به تعدادى خدایان نامحسوب نیز عقیده داشتند.
طوایف ایرانى پیش از ۱۴ سده قبل از میلاد، خدایان میترا، رونا، اندرا و ناستیه را پرستش مى‌کردند و نام این خدایان در ریگ ودا و اوستا آمده و پیش از ظهور زرتشت، در ایران و هند مورد پرستش قرار مى‌گرفته‌اند.
هنگامى‌که آئین آریائى در ایران گسترش یافت، اعتقاد اولیهٔ آنان به عناصر طبیعی، در برخى مناطق ایران صد سال دوام یافت. پس از این که آئین مهرپرستى جانشین آن شد، این رسم سده‌ها در هند و بعضى نقاط ایران پابرجا ماند.
روزگارى که آئین مزدائى در برابر مهرپرستى قد علم کرد، بین پیروان دو آئین، اختلاف عقیده پیدا شد و معتقدان آئین مهر سده‌ها در نقاط مختلف ایران به رسوم و آداب باستانى خویش باقى ماندند.
مهرپرستان یکدیگر را برادر و مربیان خویش را پدر و پیشواى بزرگ مذهبى خود را پدر پدران مى‌خواندند.
دین ملى ایران در دوران پیش از اسلام، آئینى بود که از آن به مزدیسنا تعبیر مى‌کنند، یعنى پرستش مزدا خداى نیکى خردمند. چون پیامبرى در ایران‌ویج ظهور کرده بود که مردم او را زراتوشترا مى‌گفتند، لذا دین ملى ایرانیان پیش از اسلام از نام وى زرتشتى نام گرفت.
دین حضرت موسى (ع) پیامبر قوم یهود، در سدهٔ ۱۴ ق. م. در اورشلیم و سایر شهرهاى فلسطین رواج یافت. عبرانیان هنگام تشکیل دو دولت، یکى را اسرائیل و دیگرى را یهودى نامیدند.
در سال ۵۸۵ ق. م. نبوکدنصر (بخت‌النصر)، پادشاه بابل به فلسطین هجوم برد و اورشلیم را تصرف کرد و هزاران یهودى فلسطین را به بابل تبعید کرد. آنان حدود ۸۵ سال در اسارت به‌سر بردند. جمعى نیز به ایران مهاجرت کردند و در پیرامون شهرها پراکنده شدند.
کورش بزرگ پس از فتح بابل موافقت کرد به اورشلیم بازگردند. با این حال بسیارى از آنان در ایران ماندند.
در سده‌هاى نخستین میلادی، رومیان بر فلسطین مسلط شدند و آن را ضمیمهٔ امپراتورى خود کردند. و در سال ۷۰ م. بار دیگر گروهى از یهودى‌ها به بین‌النهرین و ایران کوچ کردند.
۵ کتاب از حضرت موسى باقى مانده است که آنها را اسفار خمسه و به یونانى Pentateueh مى‌نامند و عبارتند از: سفر پیدایش، سفر خروج، سفر لاویان، سفر اعداد، سفر تثنیه.
در روزگار فرمانروائى اگست قیصر، امپراتور روم و فرهاد چهارم، پادشاه اشکانى در شهر بیت لحم که یکى از آبادى‌هاى نزدیک اورشلیم است، عیسى مسیح متولد شد. با پیامبرى حضرت عیسى (مسیح)، دین وى به ایران سرایت کرد. یزدگرد اول با مغان و موبدان دشمن بود، از این رو نسبت به مسیحیان رأفت و مهربانى پیش گرفت و در سال ۴۰۹ م. پادشاه ایران فرمان آزادى عیسویان را در ایران صادر کرد.
در سال ۴۱۰ م. حدود ۴۰ ناحیهٔ اسقفى در ایران وجود داشته و در سال ۴۲۴ م. نواحى اسقفى به ۶۶ مرکز رسید.
سایر ادیانى که در ایران باستان وجود داشته عبارتند بودند از: بودائی، مانوی، مزدکی، صابئین.