آسیب شناسی نوسانات بورس
بازار مالی به عنوان یکی از بازارهای مطرح در اقتصاد، نقش مهمی در شکل گیری ساختار اقتصادی هر کشور دارد. پیشرفت و انسجام این بازار می تواند نشان دهنده انظباط اقتصادی و چگونگی روند اقتصاد هر جامعه ای باشد. بنابراین شناخت بازار مالی در ایران ما را در آسیب شناسی اقتصادی کشور یاری خواهد کرد.
از یک نگاه، بازار مالی به دو شاخه بازار پول و بازار سرمایه تقسیم می شود: بازار پول، تأمین کننده نیازهای کوتاه مدت و بازار سرمایه تأمین کننده نیازهای مالی بلندمدت است که هر دو از ابزارهای پویایی اقتصاد به شمار می روند. در این بین بورس اوراق بهادار به عنوان یکی از ابزارهای مطرح بازار سرمایه، نقش بسیار مهمی در تأمین منابع مالی برای سرمایه گذاری و همچنین کنترل ریسک و شفافیت و کارکرد بازار سرمایه ایفا می کند.
اکثر کارشناسان اقتصاد، وضعیت بورس را نمودگاری از وضعیت کل اقتصاد کشور می دانند. کشورهای دارای اقتصاد پیشرفته و برخوردار از ساختار اقتصادی صحیح، دارای بازار سرمایه منسجم و شکل یافته هستند. در حالی که در کشورهای در حال توسعه که دارای بازار سرمایه نوپا هستند، چنین نیست. با نگاهی به تاریخچه تشکیل بازارهای سرمایه کشورهای توسعه یافته می توان فهمید که بازار سرمایه در اقتصاد این کشورها از یک قدمت طولانی برخوردار بوده و دارای قوانین بسیار منسجم و مستقل می باشد که تکامل قوانین در این بازار به مرور زمان و به صورت تدریجی و با توجه به نیازهای به وجود آمده، شکل گرفته و همین نیازها در طول زمان بوده است که باعث به وجود آمدن نهادهای کارامد و مستقل و مطابق با شرایط کشور شده است و دقیقاً همین تطابق نهادی و فرهنگی است که بازار را به سمت جلو هدایت کرده و موجب به وجود آمدن قوانین کار شده است.
سابقه بازار سرمایه در ایران به صورت سازمان یافته به کمتر از 40 سال می رسد و از قدمت چندانی برخوردار نیست. در این مدت نیز (مخصوصاً در اواسط کار و بعد از انقلاب)، فعالیت بازار بورس از یک رکود نسبی برخوردار بوده و در واقع، اصل فعالیت بعد از جنگ شروع شده است. با این حال در این مدت کوتاه، بازار بورس شاهد نوسانات شدید و افت و خیزهای فراوانی بوده و مخصوصاً در یک سال اخیر نوسانات آن بسیار چشمگیر بوده است. اما به راستی چرا چنین شده است؟
نوسانات بازار بورس اوراق بهادار در طول دوران فعالیت خود می تواند از دو دسته عوامل درون زا و عوامل برون زا نشئت بگیرد.
بازار بورس تهران، یکی از بازارهای نوپا در مقایسه با دیگر کشورهای پیشرفته است. مسلم است که این بازار از انسجام، کافی برخوردار نبوده و نوسانات شدید این بازار مخصوصاً در یک سال اخیر نگرانیهای زیادی را در بین کارشناسان و دولتمردان ایجاد کرده است. دلیل این نگرانی آن است که این نوسانات هیچ گاه منعکس کننده دوران رکود و یا رونق در کل اقتصاد نبوده بلکه در واقع نشان دهنده وجود شماری مشکلات ساختاری در بورس می باشد.
در اینجا می توانیم پارامترهای زیر را به عنوان علل نوسانات بورس، مورد اشاره قرار دهیم:
1-بازار بورس ایران در حال حاضر شاهد تغییراتی در قوانین بورس می باشد در حالی که تا به حال این بازار با همان قوانین سال 1345 فعالیت می کرده است. به روز نبودن قوانین و عدم شناسایی عوامل محرک بازار در طول زمان، باعث افت شدید و نابسامانی در بازار بورس شده است. مشکلات درون سازمانی، مخصوصاً استفاده نکردن از ابزارهای رایج در دیگر بورسها و نداشتن سازمانی کارامد مشکلات بورس را دوچندان کرده است. البته در دوره ای از فعالیت بورس ما شاهد رونق شدید بورس بوده ایم که آن هم به دلیل ورود شرکتهای سهامی به بورس و بازار سازی آنها بوده است و از ابتدا کاملاً مشخص بوده که این رونق، کوتاه مدت خواهد بود.
-2 از عوامل خارج از بورس نیز بر نواسانات آن مؤثر بوده و بسیار حایز اهمیت هستند. از جمله می توان به تهدیدات و فشارهای خارجی، عدم ثبات سیاسی، ورود افراد غیر حرفه ای به بورس، عدم ثبات قوانین پولی و مالی، وجود بحران در شرکتهای عمده بورس، جریان وجوه سرمایه به بازارهای دست اول (همانند خرید اوراق مشارکت به دلیل جهت گیریها و سیاستهای دولت در جهت اعمال سیاست پولی انقباضی)، متغیر بودن سیاستهای دولت در کوتاه مدت و میان مدت، وابستگی اقتصاد به درآمدهای حاصل از نفت و تعیین درامد کشور به صورت برون زا، ورود شرکتهای سهامی به بورس در یک بازده زمانی کوتاه و پخش سرمایه های محدود در بین این شرکتها و ... نام برد. با این حال ولی مهم ترین عامل که باعث رکود در بورس مخصوصاً در یک سال اخیر شده پرونده هسته ای ایران و تهدیدات خارجی است که ریسک سرمایه گذاری در ایران را افزایش داده است.
خلاصه آنکه: بورس به ایران دلایل زیر بیمار است:
مشکلات درون سازمانی و نبود قوانین و فقدان سازمانی مستقل و کارامد که این امر با تغییرات بنیادی به مرور زمان در داخل بورس قابل حل است. مثلاً تدوین و تصویب همین قانون جدید بورس اوراق بهادار در مجلس می تواند در جهت به روز کردن قوانین و مقررات عمل نماید. طبق قانون جدید بورس، تضمینهای سرمایه گذاری برای سرمایه گذاران افزایش یافته و استقلال بازار نیز بیشتر شده است. بهبود قوانین مربوط به کاربرد ابزارهای جدید در بورس و تسهیل شرایط برای ورود سرمایه گذاران خارجی از دیگر اقداماتی است که در جهت کارامد شدن بورس صورت گرفته است.
با این حال، با قانون جدید بورس، همه مشکلات حل خواهد شد؛ زیرا مشکل اصلی تر به نحوه سیاست گذاری مالی دولت مربوط است؛ در صورت نبود شرایط امنیتی مناسب، هرگز سرمایه گذاری در بورس صورت نخواهد گرفت. به عبارت روشن تر باید گفت که اقتصاد کشور کاملاً متأثر از جهت گیریهای سیاسی کشور است. پس با سمت گیریهای سیاسی دقیق تر در کنار اصلاح قوانین و مقررات، می توان امیدوار بود که بورس ایران، به یک بورس کارامد و پویا تبدیل گردد.