اشاره:
در فرآیند جهانی شدن اقتصاد و تجارت، افزایش سهم در تجارت از طریق رشد صادرات به بازارهای بینالمللی یکی از اهداف مهم اقتصادی کشورهای مختلف میباشد که پویایی رشد و توسعه اقتصاد ملی را به دنبال دارد. تلاش برای نفوذ در بازارهای قابل دسترس، مهمترین بخش فعالیت بنگاههای اقتصادی را تشکیل میدهد و کشورهایی که بتوانند بازارهای مصرف را به خوبی شناسایی و پایگاههای تولیدی - صادراتی خود را تقویت کنند، بهطور قطع میتوانند سهم روزافزونی در تجارت جهانی بهدست آورند.
یکی از بازارهای پرتحرک در تجارت بینالمللی، بازار گل و گیاه است که سالانه بیش از چند میلیارد دلار انواع گل و گیاه در آن مبادله میگردد. به دست آوردن سهم مناسب از این بازار میتواند در تحرک اقتصادی کشورهای صادرکننده نقش مهمی ایفا کند.
در این مقاله به بررسی وضعیت تجارت جهانی گل و گیاه و کشورهای عمده فعال در این تجارت (از بعد صادرات و واردات) میپردازیم.
کشورهای اروپایی از حدود یک قرن پیش تلاش جدی در خصوص تولید و تجارت گل و گیاه آغاز کردند.
براساس آمارهای موجود، آمریکا، هلند، ژاپن و ایتالیا در سال 1993 حدود 63 درصد تولید جهانی گلهای گلدانی را به خود اختصاص دادند. در همین حال چهارده کشور جهان با عرضه 50 میلیارد شاخه گل به بازارهای مصرف، بخش عمده تولید و تجارت گلهای شاخه‌ای را در این سال به خود اختصاص دادند.
برای دستیابی به بازارهای جدید، نمایشگاه‌های گوناگون گل و گیاه هر ساله در جهان برگزار می‌شود که نه‌تنها توجه دست‌اندرکاران تولید و تجارت گلها و گیاهان به خود را جلب می‌کند، بلکه استقبال عمومی مردم را به دنبال دارد.
بر اساس اطلاعات دریافتی از شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای، شش کشور عمده صادرکننده گیاهان تزیینی عبارتند از: آمریکا، هند، چین، آفریقای جنوبی، هلند و فیلیپین. سهم هر یک از این کشورها در بازار جهانی در سال 1997 به ترتیب 68/25، 59/20، 55/8، 98/6، 74/3 و 5/3 درصد بود.
در همین حال بازارهای عمده برای این کشورها، اتحادیه اروپا، آمریکا، مکزیک، کانادا، ژاپن، سوییس، لهستان و فدراسیون روسیه بوده‌اند. (امریکا هم در زمینه صادرات و هم در بخش واردات گیاهان تزیینی، بازار مهمی است.)
تقریبأ 71/36 درصد صادرات گیاهان تزیینی جهان در سال 1997 در بازار اتحادیه اروپا جذب شد و پس از آن آمریکا با 27/22 درصد، مکزیک با 20 درصد، کانادا با 75/4 درصد، ژاپن با 47/4 درصد، سوییس با 86/2 درصد، لهستان با 75/1 درصد و روسیه با 03/1 درصد قرار داشتند که بازارهای عمده خریدار گیاهان تزیینی بودند. البته در فهرست واردکننده این نوع گیاهان نام کشورهای هنگ‌کنگ، اسلواکی، نروژ، عربستان سعودی، تایلند، مجارستان، مالزی، چین، برزیل، سریلانکا، کره جنوبی، استرالیا، اسراییل، آرژانتین و... نیز به چشم می‌خورند که در ردیف‌های بعدی قرار دارند و از بازارهای قابل گسترش و نفوذ تلقی می‌شوند.
ارزش واردات گیاهان تزیینی اتحادیه اروپا در 1997 حدود 34 میلیون دلار بود که نسبت به رقم 3/33 میلیون دلار سال ماقبل رشد ناچیزی داشت، اما در مقایسه با ارزش واردات 7/21 میلیون دلاری سال 1993 به میزان 6/56 درصد رشد داشت. ارزش واردات گیاهان تزیینی مکزیک در فاصله سالهای 96-1993 نزدیک به سه برابر شد و از حدود 7 میلیون دلار به 5/18 میلیون دلار رسید. ارزش واردات گیاهان تزیینی مکزیک در سال 1994 به میزان 6/10 میلیون دلار و در سال 1995 بیش از 18 میلیون دلار ثبت شد. (ارزش واردات گیاهان تزیینی مکزیک در سال 1997 اعلام نشده است.)
در همین حال واردات گیاهان تزیینی کانادا از 9/2 میلیون دلار در سال 1993 به 4/4 میلیون دلار در سال 1997 و ارزش واردات ژاپن در این زمینه از 6/2 به 1/4 میلیون دلار در همین مدت افزایش یافت. سوییس نیز در سال 1997 گیاهان تزیینی به ارزش 6/2 میلیون دلار وارد کرد که از سطح واردات 2/3 میلیون دلاری سال قبل کمتر، لیکن از 5/2 میلیون دلار سال 1993 بیشتر بود.
در بخش گل و غنچه گل بریده شده برای زینت به صورت تازه، بازار جهانی وسیعی در اختیار کشورهای صادرکننده گلهای شاخه‌ای میباشد. تنها در سال 1997 بیش از 8/1 میلیارد دلار گل شاخه‌ای در میان کشورهای جهان مبادله شد. کلمبیا، هلند، اکوادور، اسراییل، کنیا و تایلند شش کشور عمده صادرکننده گل شاخه‌ای در این سال بودند. سهم کلمبیا در بازار جهانی گلهای بریده شده به 44/33 درصد، هلند به 85/15 درصد، اکوادور به 82/9 درصد، اسراییل به 28/9، کنیا به 57/6 درصد و تایلند به 45/3 درصد رسید.
آمریکا با واردات 52/40 درصد از واردات جهانی گلهای شاخه‌ای، عمده‌ترین واردکننده گلهای شاخه‌ای بود. پس از آن اتحادیه اروپا با 2/32 درصد، سوییس با 1/8 درصد، ژاپن با 8/7 درصد، اسلواکی و هنگ‌کنک هر یک با یک درصد ارزش واردات گلهای شاخه‌ای، بازارهای عمده‌ای برای صادرکنندگان گلهای شاخه‌ای بودند. در فهرست واردکنندگان گلهای شاخه‌ای، همچنین کشورهای سنگاپور، آرژانتین، استرالیا، لهستان، برزیل، مجارستان، عمان، عربستان سعودی، تایلند، چین و کره جنوبی نیز به چشم می‌خورند که ارزش واردات آنها کمتر از یک درصد واردات جهانی گلهای شاخه‌ای است.
ارزش واردات گلهای شاخه‌ای آمریکا در سال 1997 به 4/732 میلیون دلار، اتحادیه اروپا به 3/582 میلیون دلار، سوییس به 147 میلیون دلار، ژاپن به 8/140 میلیون دلار، کانادا به 7/51 میلیون دلار، نروژ به 28 میلیون دلار، روسیه به 2/25 میلیون دلار، اسلواکی به 5/18 میلیون دلار و هنگ‌کنگ به 18 میلیون دلار رسید.
ارزش واردات گلهای شاخه‌ای آمریکا از سطح 4/456 میلیون دلار در سال 1993 به 3/503 میلیون دلار در سال 1994 و سپس به 4/604 میلیون دلار در سال 1995 و 8/679 میلیون دلار در سال 1996 افزایش یافت. روند واردات گلهای شاخه‌ای آمریکا در سالهای 97-1993 همواره سیر صعودی داشت.
ارزش واردات گل های شاخه ای اتحادیه اروپا نیز تا سال 1996 سیر صعودی داشت و از 8/417 میلیون دلار در سال 1993 به حداکثر 9/601 میلیون دلار در سال 1996 رسید، اما در سال 1997 اندکی کاهش داشت.
واردات سوییس از 131 میلیون دلار در سال 1993 با سیر صعودی به حدود 170 میلیون دلار در سال 1996 افزایش یافت، اما در سال 1997 با کاهش روبه‌رو شد و به 147 میلیون دلار رسید.
در خصوص واردات ژاپن نیز آمارهای منتشره نشان میدهد که سیر صعودی تا سال 1995 تداوم داشت و ارزش واردات گلهای شاخه‌ای این کشور از حدود 155 میلیون دلار در سال 1993 به حداکثر 8/211 میلیون دلار در سال 1995 رسید. اما پس از آن تنزل یافت و به 1/166 میلیون دلار در سال 1996 و سپس به 7/140 میلیون دلار در سال 1997 رسید.
از جنبه مقداری واردات گلهای شاخه‌ای آمریکا در سال 1994 به حداکثر 6/690 میلیون شاخه گل، اتحادیه اروپا در سال 1997 به حداکثر 9/130 میلیون شاخه، سوییس در سال 1997 به حداکثر 5/14 میلیون شاخه، استرالیا در سال 1997 به حداکثر 26 میلیون شاخه و کانادا در همین سال به حداکثر 3/14 میلیون شاخه رسید.
علاوه بر گیاهان تزیینی و گلهای شاخه‌ای، در تجارت جهانی گل و گیاه، انواع درختچه‌ها، نباتات زنده و ریشه آنها، خزه‌ها، قلمه‌های ریشه نکرده گیاهان و گلها و غنچه‌های خشک و زینت شده نیز مبادله می‌گردند.
بر اساس اطلاعات دریافتی از شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای در سال 1997 بیش از 74 میلیون دلار درختچه گل رز در بین کشورها مبادله گردید. هلند با 32 درصد، آمریکا با 48/13 درصد، کانادا با 91/8 درصد، لهستان با 6 درصد،اسراییل با 4/5 درصد و آلمان با اختصاص 26/4 درصد از واردات جهانی درختچه رز به خود، سهم بارزی در تجارت جهانی این گیاه داشتند.
در همین حال بازارهای عمده واردکننده این نوع درختچه اکوادور با جذب 4/30 درصد، اتحادیه اروپا با جذب 4/13 درصد، آمریکا با جذب 26/10 درصد، هند با واردات 4/8 درصد، سوییس با واردات 6/7 درصد،کانادا با جذب 3/7 درصد، مکزیک با جذب 8/3 درصد، نروژ با جذب 6/3 درصد، ژاپن با جذب 2/2 درصد، مجارستان و تانزانیا هر یک با جذب 3/1 درصد از کل واردات این نوع گیاهان بازارهای عمده‌ای برای کشورهای صادرکننده بودند. در همین حال روسیه، کره جنوبی، آرژانتین، چین، تونس و ترکیه نیز از بازارهای روبه‌رشد بودند که سهمی کمتر از یک درصد واردات جهانی این گیاه داشتند.
اطلاعات منتشره نشان میدهد که در سال 1997 بیش از 6/42 میلیون دلار انواع درخت، بوته، درختچه‌های پیوندزده از نوعی که محصول آنها میوه خوراکی است، در جهان مبادله شد.
شش کشور عمده صادرکننده این نوع گیاهان به ترتیب آمریکا با 31/26 درصد سهم، کانادا با 9/21 درصد، هلند با 9/9 درصد، فرانسه با حدود 7 درصد، اسپانیا با 2/4 درصد و ایتالیا با 6/2 درصد سهم در تجارت جهانی این گیاهان، از فعالان این بازار بودند.
در همین حال، آمریکا خود بازار بزرگی برای واردات این گیاهان بود و حدود 2/24 درصد واردات جهانی آن را جذب کرد. پس از آمریکا، کانادا با 16/16 درصد، مکزیک با 10 درصد، اتحادیه اروپا با 7/7 درصد، آرژانتین با 5 درصد،سوییس با 6/4 درصد، مراکش با 3/4 درصد، تایلند و عربستان سعودی هر یک با جذب 3/3 درصد، اسلواکی و هنگ‌کنگ هر یک با 6/2 درصد و مجارستان با جذب 2 درصد واردات جهانی این نوع گیاهان بازارهای هدف برای صادرکنندگان بودند.
کشورهایی نظیر روسیه، چین، سنگاپور، نیکاراگوئه، اکوادور، گواتمالا، استرالیا، شیلی و کلمبیا نیز از بازارهای واردکننده این گیاهان هستند، اما سهمی کمتر از 2 درصد کل واردات جهانی دارند.
اطلاعات منتشره نشان می‌دهند که ارزش واردات انواع نباتات زنده و ریشه آنها (که در تعرفه‌های درخت و درختچه، گیاهان تزیینی و گلهای بریده شده نیامده است)، نیز در بازارهای جهانی مبادله می‌شوند و در سال 1993 بیش از 13 میلیون دلار از آنها در فرآیند تجارت قرار داشت. کشورهای عمده صادرکننده این نوع نباتات هلند با 9/22 درصد سهم در تجارت جهانی، تایلند با 8/14 درصد، ایتالیا با 6/6 درصد، هنگ‌کنگ با حدود 6 درصد، کاستاریکا با 8/5 درصد و آمریکا با 3/5 درصد سهم بازار می‌باشند.
بازارهای عمده وارداتی برای این محصولات شامل تایوان با جذب 5/31 درصد، مالزی با 5/19 درصد، تونس با 4/12 درصد، مراکش با 2/11 درصد، فیلیپین با 6 درصد، آفریقای جنوبی با حدود 6 درصد، عربستان سعودی و تایلند هر یک با 25/3 درصد، ساحل‌عاج با 2 درصد و سریلانکا و ترینیداد هر یک با جذب بیش از یک درصد واردات جهانی این نوع نباتات، بازارهای اصلی بودند.
مطالعه آمارهای مربوطه همچنین نشان میدهد که در سال 1997 حدود 5/13 میلیون دلار خزه و دواله برای زینت به صورت تازه و خشک در بین کشورهای جهان مبادله شده است.