افت تحصیلی موضوعی غیرقابل حل نیست، اما حل آن هم یک‌باره و ناگهانی و با شیوه‌های آنی میسر نیست. برای مقابله با این پدیده، به برنامه‌ریزی‌های درازمدت و زیربنایی احتیاج است که بر اساس واقعیت‌های اجتماعی باشند و ضمانت اجرایی به عنوان یکی از اصول برنامه ریزی آموزشی را داشته باشند...
ارائه راهکارهای کاهش افت تحصیلی
افت تحصیلی موضوعی غیرقابل حل نیست، اما حل آن هم یک‌باره و ناگهانی و با شیوه‌های آنی میسر نیست. برای مقابله با این پدیده، به برنامه ریزی‌های درازمدت و زیربنایی احتیاج است که بر اساس واقعیت‌های اجتماعی باشند و ضمانت اجرایی به عنوان یکی از اصول برنامه‌ریزی آموزشی را داشته باشند.
الف: برنامه‌های درازمدت یا بنیادی:
این برنامه‌ها تدابیر زیربنایی است که یک سیاست کلی را در نظام آموزشی می‌طلبد. برخی از جزئیات این روش‌ها عبارتند از:
1 - تجدیدنظر در نظام ارزشیابی.
2 - کاهش تعداد دانش‌آموزان هر کلاس.
3 - ارزیابی هوشی دانش‌آموزان قبل از دبستان.
4 - فراهم کردن امکانات آموزش و پرورش.
ب: برنامه‌های کوتاه‌مدت: جزئیات این برنامه‌ها به شرح زیر است:
1 - تهیه به موقع کتاب‌های درسی و فراهم آوردن وسایل کمک آموزشی.
2 - همکاری نزدیک اولیای مدرسه و والدین.
3 - ارزیابی عملکرد معلمان و تشویق معلمان کارآمد.
4 - تقویت انگیزه‌های درونی دانش آموزان.
همچنین تغییر در نگرش‌های آموزشی معلمان، تغییر در سبک‌های مدیریت مدارس، نوآوری در روش تدریس، اصلاح فرآیند یاددهی - یادگیری و توجه به مشارکت مردمی می‌تواند در کاهش مسائل آموزش و پرورش به ویژه افت تحصیلی مثمرثمر باشد بهره‌گیری از مطالعات تطبیقی یعنی استفاده از تجربیات سایر کشورها در این زمینه می‌تواند موثر باشد.
به عنوان مثال در هند راه‌های زیر را به کار برده‌اند:
همچنین برای کاهش افت تحصیلی علاوه بر راه‌های درون سازمانی به راه‌های برون سازمانی نیز نیاز است. مثلا کاهش علایق افراد به تحصیلات به ویژه در پسران، به خاطر نبود بازار کار مناسب و شایسته برای دانش‌آموختگان است که این مهم عامل جدی در کاهش انگیزش تحصیلی در آنها می‌شود، به طوری که نابرابری‌های آموزشی در شهر و روستا و نیز نابرابری‌های جنسیتی (دختران در مقابل پسران) در تحصیلات عالیه که در یک دهه اخیر بر عکس چند دهه قبل در نظام آموزش و پرورش و نظام آموزش عالی کشور ما رخ داده است، به دلیل عدم تطابق نیازهای بازار کار به تخصص فارغ‌التحصیلان مدارس و دانش‌آموختگان دانشگاه‌هاست.
خسارت‌های ناشی از افت تحصیلی
1 - هزینه‌های تحمیل شده به دولت که شامل:
الف: اتلاف هزینه‌های جاری اداره موسسات آموزشی توسط دولت.
ب: اتلاف سرمایه‌گذاری‌های ثابت، برای احداث و تجهیز فضاهای آموزشی و پرورشی.) دانشگاه.......)
2 - هزینه‌های تحمیل شده بر خانواده شامل:
الف: اتلاف هزینه‌های مستقیم خانواده مثل پرداخت حق ثبت‌نام، هزینه لوازم‌التحریرو غیره......
ب: اتلاف هزینه‌های حمل و نقل، ارتباطات برای رفت و آمد دانش‌آموزان به دانشگاه.
3 - خسارت‌های وارده به دانش‌آموزان شکست‌خورده شامل:
الف: هزینه فرصت از دست رفته بر اثر دیرتر راه یافتن به بازار کار.
ب: خسارت‌های دیگری که بر فرد وارد می‌شود مثل هزینه واقعی سرخوردگی، احساس حقارت و بی‌کفایتی و خودپنداری منفی.
به نظر می‌رسد که بعد روانی اجتماعی خسارت‌ها که به دانش‌آموزان و خانواده آنها وارد می‌شود، به مراتب ضربات روانی جدی‌تری نسبت به بعد مادی خانواده بر فرد تحمیل می‌کند و متاسفانه جبران زخم‌های شکست تحصیلی به کندی انجام می‌شود.
نتیجه‌گیری
مسئله افت تحصیلی به عنوان قدیمی‌ترین و بحث‌انگیزترین مسئله آموزش و پرورش ایران در دهه‌های اخیر بوده است که فاصله بین وضعیت علمی موجود فراگیران با وضعیت مورد انتظار آنها از حد معقول و مقبول آن فراتر رفته است و منجر به خسارت‌های اقتصادی، روانی و اجتماعی گردیده است.
مهمترین عامل توفیق یا افت تحصیلی را در داخل خود نظام آموزشی باید پیدا کرد ولی معمولاً در بررسی‌ها چندان توجهی به آن نمی‌شود، به‌خصوص زمانی که بررسی افت تحصیلی از طرف خود مراکز آموزشی انجام شود که اصولاً مسائل آموزشگاهی دیده نمی‌شود.
آموزش‌وپرورش امروزه در سطح جهانی اگر چه رشد کمی قابل توجهی داشته است ولی از جهت کیفیت چندان توفیقی نداشته (هم از بعد آموزشی و هم از بعد تربیتی) و این نتیجه را از خشونت‌ها و مشکلات روانی، سردرگمی جوانان و پائین بودن سطح علمی آنها می‌توان دریافت. در مدارس ما تنها اندکی از آنچه یک فرد به آن نیاز دارد آموزش داده می‌شود و دانش‌آموزان تنها اندکی از آنچه را که تعلیم داده می‌شود یاد می‌گیرند و در آینده هم تنها اندکی از آنچه را که به یاد سپرده‌اند به کار می‌برند.
نظام ارزشیابی
امروزه آنچه که تعلیم و تربیت نامیده می‌شود صرفاً معلومات انباشته شده است و تفکر به حل مسئله سهمی در نظام آموزشی ندارد. شیوه‌های ارزشیابی از آموخته‌ها که تنها به محفوظات محدود شده است، فقط به بخشی از مغز انسان یعنی حافظه تاکید دارد و ارزشیابی هم تنها به پاسخ‌های مشخص و ثابت عنوان شده در کتاب به سئوالات خاص منجر می‌شود.
مسئله دیگر این‌که امروزه نمره‌ها به صورت ارزش‌های اخلاقی درآمده‌اند. نمره خوب یعنی رفتار خوب و نمره بد یعنی رفتار بد؛ آن‌هم نمره‌ای که از محفوظات کسب شده باشد. در نتیجه این امور روحیه مطالعه و پژوهش نیز رنگ می‌بازد.
علاوه بر اینها به استاندارد نبودن سئوالات امتحانی، اعمال سلیقه در نمره دادن،ارائه آمار و ارقام و امتیازات و ارزش‌هایی که به این آمارها و درصدها داده می‌شود نیز می‌توان اشاره کرد.
عوامل روانشناختی
البته در بررسی افت تحصیلی می‌توان به مبانی روانشناختی هم اشاره کرد:
- شرایط فیزیولوژیک دانشجو: که معمولاً مورد غفلت قرار می‌گیرد - شرایط روانی- حرکتی دانش‌آموز: که می‌توان به بیماری صرع، لکنت‌زبان و معلولیت‌های حرکتی توجه کرد.