ششم دی ماه 1383( برابر با 26 دسامبر 2004) پوسته‌ی زمین در کف اقیانوس هند به لرزه درآمد. تکان‌های قدرتمند زیر دریا ، موج های سهمگینی را به وجود آورد که بیش از پنج هزار کیلومتر را در اقیانوس هند پیمودند. وقتی این موج‌ها به ساحل کشورهای جنوب شرق آسیا رسیدند، دیوارهایی از آب، به نام سونامی، ساحل کشورهای اندونزی، مالزی، سریلانکا، هندوستان، مجموعه‌جزیره‌های مالدیو، تایلند و بنگلادش را جاروب کردند.
با وجودی که بین کانون زمین‌لرزه‌ی اقیانوس هند و شهرهای ساحلی ایران در کنار دریای عمان، فاصله زیادی وجود داشت، موج های سونامی در شهر چابهار خسارت های اندکی برجای گذاشتند. این با آن معنا است که اگر کانون زمین‌لرزه به ساحل ایران نزدیک تر باشد، شهرهای ساحلی ایران نیز با خطر جدی رو به رو می شوند. به گفته زمین شناسان، در بستر دریای خزر نیز گسل های عمیقی وجود دارد که می تواند باعث سونامی شود این گسل‌ها در گذشته سبب زمین لرزه های بزرگ شدند که در پی آن سونامی بزرگ (در مقیاس خزر) ایجاد شد. در عین حال ، احتمال رویداد سونامی در آینده توسط این گسل ها نیز وجود دارد.
شناخت هر چه بهتر پدیده های طبیعی به ما کمک می کند تا اندازه ای که امکان دارد، از آسیب های آن‌ها در امان بمانیم. در این جا شما به این پدیده مهم، نشانه‌های رخ‌‌دادن آن و پیامدهایی که تا کنون داشته است آشنا می‌شوید.
سریع‌تر از هواپیما
سونامی یک موج نیست، بلکه مجموعه ای از موج‌های بسیار طولانی است. گاهی فاصله بین دو قله موج صدها کیلومتر است. این موج‌ها با سرعتی که ممکن است به 900 کیلومتر در ساعت برسد( یعنی سریع‌تر از بسیاری از هواپیماها)، به سوی ساحل پیش می روند. آن‌ها در ابتدا ارتفاع چندانی ندارند و در دریای باز و عمیق ممکن است احساس هم نشوند. اما وقتی عمق آب کاهش می یابد، طول موج ها، کم و ارتفاع آن‌ها زیاد می شود. در این حالت، ارتفاع آن‌ها ممکن است به 15 متر هم برسد.
سونامی در ساحل به موج‌های جذر و مد می‌ماند. موج‌های جذر و مد در اثر جاذبه کره ماه بر آب‌های سطح زمین به وجود می آیند. اما موج‌های سونامی نتیجه ناآرامی هایی هستند که به طور ناگهانی سطح دریا را تغییر می دهند. زلزله‌ها یا لغزش‌های پوسته کف دریا، آتش‌فشان‌های زیر دریا و برخورد سنگ‌های آسمانی می توانند باعث این ناآرامی‌ها شوند.
لغزیدن و سرخوردن
پوسته ی زمین برعکس آن‌چه که به نظر می رسد، یکدست و یکپارچه نیست، بلکه مانند یک جورچین بسیار بزرگ است. به قطعه‌های این جورچین بزرگ، صفحه های تکتونیک (قاره ای) می‌گویند. این صفحه‌ها پیوسته در حال حرکت و جا به جایی هستند. اما چون اندازه‌ی آن‌ها بسیار بزرگ است، به طور معمول حرکت آن‌ها را حس نمی کنیم. ما زمانی حرکت آن‌ها را حس می کنیم که حر کت ناگهانی داشته باشند، مانند زمانی که زمین‌لرزه رخ می‌دهد.
کف اقیانوس هند، صفحه‌ی هند، حدود 5/6 سانتی متر در سال به سمت شمال جا به جا می شود. در واقع، سرعت جا به جایی این صفحه دو برابر سرعت رشد ناخن انگشت اشاره‌ی شما است. دانشمندان تخمین می زنند در ششم دی ماه، صفحه‌ی هند و صفحه‌ی مجاور آن، صفحه‌ی بورما، یکباره بیش از 5/1 متر حرکت کردند! این جا به جایی ناگهانی موج‌های مرگبار سونامی را به ساحل‌های اقیانوس هند فرستاد.
سونامی چگونه به وجود می آید
پوسته‌ی زمین از قطعه‌های بزرگی به نام صفحه تشکیل شده است. این صفحه‌ها گاهی به زیر یک دیگر می لغزند. این جا به جایی باعث زمین‌لرزه می شود.
زلزله‌ها می توانند در کف اقیانوس رخ دهند. جا به جایی صفحه‌ها، آب را بالا و پایین می برد. این رویداد می تواند باعث سونامی شود.
موج‌ها در همه جهت‌ها جا به جا می شوند. آن‌ها با سرعتی بیش از 900 کیلومتر در ساعت در اقیانوس حرکت می‌کنند.
وقتی موج‌ها به ساحل نزدیک می شوند، سرعتشان کاهش می یابد. اما ارتفاع آن‌ها بسیار زیاد می شود، گاهی به 9 متر می رسد.
موج های پس از سونامی
پس این که موج های سونامی فرونشستند، موج کمک‌های بشر دوستانه از سراسر جهان به جنوب شرق آسیا سرازیر شد. در این میان، کشورهای اسلامی، از جمله ایران، با توجه ویژه ای به کمک حادثه دیدگان شتافتند. ایران یک میلیون و پانصد هزار دلار به سونامی زده های کشور مسلمان اندونزی کمک نقدی کرد. آقای محمد حسین شریف زادگان، وزیر رفاه و امور اجتماعی، ضمن بازدید از استان آچه‌ی اندونزی و ابلاغ سپاس مردم ایران از کمک های اندونزی به زلزله زدگان بم، گفت : "ما نیز شرایط جاری را برای ارایه کمک های خود به ساکنان استان آچه ، مناسب دانستیم ."
جالب این که بخش عمده ای از 450 تن خرمایی که در اختیار سونامی زده ها قرار گرفت، محصول نخل‌های بم بود. بنابراین، سونامی با همه تلخی و ناگواری هایی که در پی داشت، یک بار دیگر نشان داد:
بنی آدم اعضای یک پیکر اند
که در آفرینش ز یک گوهر اند
چو عضوی به درد آورد روزگار
دگر عضوها را نماند قرار