تاج محل مکانی در شهر آگرای هندوستان می باشد که در زمان امپراطوری مغول و در زمان پادشاهی شاه جهان و به یاد همسر مورد دلخواه وی ممتازمحال ساخته شده است .
تاج محل بهترین مثال معماری عصر مغول می باشد سبکی که ترکیبی از عناصر فارسی ترکی، هندی ومعماری اسلامی را در خود دارد در سال 1983 تاج محل جزء آثار میراث جهانی یونسکو قرار گرفت و به عنوان گوهری از هنر مسلمانان در هندوستان مشخص گردید همچنین به صورت جهانی شاهکار میراث عالم قلمداد می شود .
با توجه به اینکه گنبد سفید مرمری بسیار مشهور می باشد اتاج محل بنایی متقارن از نظر سازه می باشد که در حدود 1648 میلادی تکمیل شد به طور کلی استاد احمد لاهوی طراح اصلی تاج محل شناخته می شود .
معماری
مقبره
زیباترین جای بنای تاج محل مقبره سنگ مرمری سفید رنگ آن است که دارای بنایی متقارن با یک ایوان و دروازه ای به شکل کمانی به اندازه گنبد دیده می شود همانند مقبره های دیگر مغو ل عناصر اصلی این بنا عناصر فارسی می باشد .ساختار اصلی بزرگ و چند اتاقه است پایه اصلی مکعبی شکل بوده و لبه های ان در هر طرف 55 متر می باشد در طرف دیگر پیشطاق وجود دارد که ایوان را مشابه با یک بالکن قوسی شکل پوشش می دهد .
در طرف دیگر قوس اصلی پیشطاقه در بالا و پایین دیده می شوند تقسیم پیشطاقها در نواحی کنجی شکل بنا دیده می شود طرح اصلی کاملا در هردو طرف بنا متقارن می باشد چهار مناره یکی در کنج ستون پایه روبروی کنجهای طاقی و چهر چوب مقبره قرار دارد .
اقامتگاه اصلی که متعلق به ممتار محال و شاه جهان می باشد همان جایی می باشد که گورهای آنها در سطح پایینی قرار گرفته است .
گنبد سنگ مرمری که بالای مقبره قرار گرفته چشم انداز بسیار مناسبی دارد ارتفاع آن هم اندازه ارتفاع بنا بوده و در حدود 35 متر است به علت ماهیت ظاهری آن گنبد به عنوان گنبد پیازی نامیده می شود بخش بالای گنبد با طراحی لوتوس تزئین شده است که به زیبایی و بلندی آن می افزاید شکل گنبد با چهار چاتریس گنبدی کوچک به شکل کیوکس د رکنجهای آن مشخص می گردد گنبدهای چطری شکل پیازی گنبد اصلی را دارد پایه های ستونی آنها از طریق سقف مقبره باز شده و نور را به داخل هدایت می کنند تزئینات گالداستاز از لبه های دیوارهای اصلی بیرون آمده و زیبایی خاصی را به ارتفاع گنبد می دهد گنبد و چطری ها ا ز ماده ای مرکب از عناصر تزئینی هندو و ایرانی ساخته شده است. گنبد اصلی آب طلا کاری شده است آب طلای مورد منظر تا اوایل 1800 میلادی باقی مانده بود اما اکنون پوشش آن برونزی می باشد آب طلا به عنوان مثالی از مؤلفه های تزئینی یکپارچه سنتی ایرانی وهندو محسوب می شود. سر مناره به شکل ماه بوده و نوکهای آنها به سمت بالا می باشد به علت قرار گیری آنان در مکان اصلی گوشه های مناره ها و نقاط تاجی به شکل سه گوش می باشند که این نیز سنت شیوای هندو محسوب می شود.
در کنج سنگ پایه مناره ها را میتوان دید چهار برج بزرگ هر یک به بلندی 40 متر مناره ها تاج محل را به صورت متقارن نشان می دهد این برج ها با مناره های اصلی عناصر سنتی مساجد را به عنوان مکانی را برای مؤذن در اذان گفتن برای مسلمین را در خود دارد هر مناره به سه بخش برابر تقسیم می شود که دارای دو بالکن می باشد چطری های مناره امتداد مناسبی را دارد یک طرح لوتوس به صورت آب طلا کاری شده در این مناره دیده می شود هر مناره در بیرون سنگ پایه ساخته شده است .
تزئین بیرونی
تزئین بیرونی تاج محل زیباترین نمونه معماری عصر مغول می باشد همانا تغییرات ناحیه با پیشتاب بزرگ ناحیه بزرگتری را به وجود می آورد تزئینات به طور نسبی مشخص می گردد عناصر تزئینی با استفاه از رنگ و روغن و کاشیکاریها ساخته شده است در راستای منع اسلامی در استفاده از آنتری فومورفیک عناصر تزئینی محدود به خوشنویسی و شکل های گیاهی شده است
خوشنویسی موجود در تاج محل خط تولوس می باشد که توسط خوشنویس ایرانی به نام امانتخوان ایجاد شده است او پانلهای بسیاری را مشخص کرده است خوشنویسی با استفاده از گچ در پانلهای سنگ مرمری ایجاد شده است که درمقبره به خوبی دیده می شود پانلهای بلند نیز در زیر آن دیده می شود .
در سرتاسر این مکان آیات قرآن کریم به عنوان یک عنصر تزئینی دیده می شود دانش امروزی امانتخوان به عنوان یک خوشنویس عالی معرفی می کند متون مربوط به سوره های قرآن کریم می باشد که میتوان به سوره 91 یا سوره خورشید و سوره 112 با نام سوره خلوص ایمان و سوره 89 با نام روز حشریا سوره 93 با نام فلق و سوره 95 با نام انجیل و سوره 94 به نام سولاس و سوره 36 به نام یس و سوره 81 و سوره 82 و سوره 84 و سوره 98 ،67و 48 و سوره 77 و سوره 39 میتوان اشاره کرد .
شکلهای انتخاب شده :این شکلها در سنگ پایه مناره ها درگاه ها مساجد به کار می رود البته در سطوح مقبره نیز دیده می شود . گنبد و سنگهای بنایی نیز با رنگ آمیزی مناسب شکلهای هندسی را مشخص می کند که فضای بین مؤلفه های اصلی را پوشش می دهد پوشش های سفید رنگ نیز در بناهای سنگی و پوشش های تیره رنگ نیز برروی سنگ مرمری سفید رنگ دیده می شود . ملات مربوط به بنای سنگ مرمر به گونه ای خاص بوده که الگوهای هندسی پیچیدگی بنا را ایجاد می کند کفها ومسیرهای عبوری ا ز کاشی ها یا بلوک های خاص استفاده میکند .
تصاویر گیاهان: در دیواره های پایینی مقبره دیده می شود آنها به رنگ سفید رنگ بوده و بر اساس باورهای اصلی گیاهان وتاک ها ساخته شده اند . سنگ مرمر با کنده کاریهای مشخصی شکل می گیرد چهارچوبهای داگو با ستونهای قوسی شکل تزئین شده که شامل میوه ها، گیاهان و تاک ها می باشد .
سنگهای به کار رفته به شکل سنگ مرمر یهای زرد رنگ ویشمی می باشد که سطوح مسطح و سیقلی را با دیوار ها دارد.
تزئینات داخلی:
قسمت داخلی تاج محل دارای عناصر تزئینی بسیار کهن می باشد در انیجا کار انجام گرفته پیترادورا نمی باشد اما جواهرات سنگی بسیار با ارزشی را در خود دارد محفظه داخلی هشت ضلعی بوده و طراحی آن از نما تنها تا در جلویی باغ را تشکیل می دهد دیوارهای داخلی 25 ارتفاع دارد تزئینات داخلی گنبد به شکل خورشیدی می باشد هشت کمان پایه ای فضای خاصی را در سطح زمین تشکیل می دهند چهار قوس مرکزی بالایی بالکن ها را شکل داده و این نواحی دارای نمای مناسب یا جالی می باشند که از سنگ مرمر بریده شده اند علاوه بر نور وارد شده از پرده های بالکنی نور از طریق دریچه های سقفی که به وسیله چطری ها پوشش داده شده است به داخل وارد می شود هر دیوار ه اتاق با دادو باس تزئین شده است که پانلهایی را شامل می شود که خوشنویسی در آنها صورت گرفته و جزئیات مینیاتور عناصر طراحی را در سرتاسر ناحیه بیرونی بنا نشان می دهد . سنگ مرمر هشت وجهی یا جالی در هشت پانل مر مری شاخته می شود هر پانل آثار با ارزشی را در روی خود دارد سطوح باقی ماند ه نیز با سنگهای نیمه قیمتی پوشش داده شده اند که گلها میوه ها و تاک های پیچیده را شامل می گردد.
سنت مسلمانان تزئینات و دکور گورها را ممنوع کر ده است بنابراین ممتاز و شاه جهان در زیر اتاقی دفن شده اند که سر گورهای آنان به سوی مکه می باشد آرامگاه ممتار محال در مرکز این مکان واقع شده است که سنگی مستطیل شکل به اضلاع یک ونیم در دو و نیم متر برروی قبر آن انداخته شده است هر د وقبر از جواهرات قیمتی و نیمه قیمتی ساخته شده اشت دست نوشته ا ی موجود بر روی این سنگها د رمدح و ستایش ممتاز نوشته شده است د ربالای کاسکت یک برآمدگی لوزی شکل وجود دارد که تابلویی کتبی بر روی آن دیده می شود آرامگاه شاه جهان نزدیک آرامگاه ممتاز و درقسمت غربی قبر وی می باشد این تنها مؤلفه متقارن در کل این بنا می باشد آرامگاه شاه جهان بزرگتر از همسرش است کاسکت بزرگی بر روی پایه های بلند تر قرار گرفته که با دقت و زیبایی تمام هنر خوشنویسی را با شناسایی شاه جهان در بر می گیرد در بالای کاسکت مجسمه سنتی وجود دارد تابلویی در آن نوشته شده که نشانگر تزئین و دکور عهد مغول می باشد 99 اسم برای خداوند با دست نوشته های خاص در طرفین مقبره ممتاز محال دیده می شود که می توان به پروردگار ، والاگوهر، والاحضرت، یکتا، جاودانه، و پرشکوه و جلیل اشاره کرد مقبره شاه جهان دست نوشته ای را در خود دارد با این مضمون : او از این دنیا با دلی آرام به ابدیت می رود و در شب بیست و ششم ماه رجب سال 1076 هجر ی قمری رحلت می کند .