تاریخچه مرند
پیش از اسلام
بر اساس اسناد اورارتویی، سابقهٔ شهرنشینی در مرند تا اواسط هزارهٔ سوم قبل از میلاد می‌رسد، در حالی که در تپه‌های باستانی «گرگر»، ظروف سفالی و ابزارهایی از هزارهٔ پنجم قبل از میلاد دیده شده‌است. هم‌چنین در تپهٔ خاکستری (قلعهٔ مرند) نیز آثاری از هزارهٔ چهارم قبل از میلاد به دست آمده‌است. «ولادیمیر مینورسکی» با استفاده از نظر باستان‌شناسان، این قلعهٔ خاکی فروریخته را از سلسله قلاع خاکی اورارتویی می‌داند.
آن‌چه از مدارک و نظرات باستان‌شناسان و مورخین به دست می‌آید، این است که شهر مرند در روزگار پادشاهی مادها از رونق بسیاری برخوردار بوده و به دلیل اهمیت خاصی که در ایالت آتورپاتکان داشته، همواره مورد توجه حکومت مرکزی بوده‌است. هم‌چنین در دایره المعارف اسلامی آمده‌است که مرند مرکز حکومت اقوامی مهم در دورهٔ «کلده» و «آشور» بوده‌است.
پس از اسلام
آن‌چه که از مدارک تاریخی بر می‌آید، فتح آذربایجان به دست اعراب در سال‌های ۱۸ تا ۲۲ هجری قمری صورت گرفته‌است، اما مورخین اسلامی از مرند برای نخستین بار در سال ۱۶۰ هجری نام برده‌اند. بنا به نوشتهٔ بلاذری، مرند در هنگام فتح آذربایجان، قریهٔ کوچکی بود که «ابوالبیعت حلبس» به آبادی آن‌جا همت گماشت و پس از او پسرش محمد در سال ۲۰۰ هجری، حاکم مرند شد و برای توسعهٔ شهر کوشش بسیار کرد. این مرد فرهنگ دوست، دلیر و شجاع بود و بنا به نوشتهٔ طبری، او شعرهایی به زبان فارسی آذری داشته که در آذربایجان معروف بوده‌است.
در روزگار قیام بابک خرمدین به سال ۲۰۱ هجری، شهر مرند سال‌ها....
یکی از مناطق تحت نفوذ وی بوده‌است. چند سلسلهٔ مهم و محلی در این زمان بر مرند حکومت می‌رانده‌اند که از جملهٔ آن‌ها «سالاریان»، «روادیان» و «شدادیان» را می‌توان نام برد. در اواخر قرن چهارم هجری، در کتاب‌های «حدودالعالم» و «صوره الارض»، از مرند به عنوان شهری آباد یاد شده‌است و ابوعبدالله مقدسی نیز مرند را شهری مستحکم نامیده و حمدالله مستوفی در نزهه القلوب نوشته‌است: «مرند شهر بزرگی است که دور بارویش ۸۰۰ گام است و باغ‌های پرمیوه دارد. بالاخره شاردن، سیاح فرانسوی می‌نویسد: «مرند شهر خوبی است و دارای ۲۵۰۰ باب خانه و باغچه می‌باشد و بوستان‌هایش بیشتر از عمارت و آبادی است». هم‌چنین بسیاری از مورخین اسلامی از جمله ابن حوقل بغدادی، یاقوت حموی، حمدالله مستوفی قزوینی، ابراهیم اصطخری، الفداء قزوینی، ناصر خسرو قبادیانی، ابن واضح یعقوبی، یحیی بلاذری و ابن خرداذیه، همگی در کتب خود از مرند یاد کرده و آن را توصیف کرده‌اند.
در سال ۶۰۲ هجری قمری، مرند در یک یورش سهمگین توسط گرجیان به ویرانی کشیده شد و در سال ۶۲۲، «سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه» در مرند استقرار یافت.
در دورهٔ ایلخانان بر رونق و آبادی مرند افزوده شد. به طوری که بنای کاروانسرای آیراندیبی و قلعهٔ هلاکو در شمال مرند نیز از بناهای اواخر دورهٔ ایلخانی، یعنی زمان ابوسعید بهادرخان به سال ۷۳۱ است که کتیبهٔ محراب مسجد جامع مرند نیز شاهد این مدعاست.
مرند در زمان حکومت امرای محلی قراقویونلوها، محل پیکارهای مختلفی واقع گردید. در سال ۸۰۷ هجری، مرند به دست سپاهیان «میرزا ابوبکر گورکان» غارت گردید. قرایوسف در سال ۸۰۹، پس از جنگ با ابوبکر در مرند، زمستان را اتراق کرد. در سال ۸۳۷، شهر مرند پس از نبردی طولانی بین آق‌قویونلوها و تیموریان به دست آق قویونلوها فتح گردید. جهانشاه میرزا قرایوسف، هنگام جنگ با برادر خود -اسکندر میرزا- در مرند اقامت گزید. در دورهٔ صفویه، هنگام جنگ بین شاه تهماسب صفوی با عثمانیان، مرند مرکز فرماندهی سپاه ایران بود. در سال ۱۰۱۱ هجری، شاه عباس صفوی حکومت مرند را به «جمشید سلطان دمبلی» سپرد. در سال ۱۰۱۴ تا ۱۰۱۶ در هنگام جنگ بین صفویه و عثمانیان، شاه عباس مدتی در مرند مستقر شد. در بین سال‌های ۱۰۴۵ و ۱۱۳۵ هجری، شهر مرند در جنگ‌های بین ایران و عثمانی مورد تعرض و قتل و غارت قرار گرفت. در زمان ضعف دولت صفویه و حکومت نادرشاه افشار، شهر مرند به دست حکام خاندان دنبلی اداره می‌شد. در دورهٔ زندیه، کریم خان زند در سال ۱۲۰۵ هجری توانست آذربایجان، از جمله مرند را از دست حکام محلی درآورد. در دورهٔ قاجاریه نیز حسین خان دنبلی حاکم مرند و خوی از فتحعلی شاه قاجار پذیرائی کرد. در زمان عقد معاهدهٔ ترکمانچای به سال ۱۲۴۳، نمایندهٔ عباس میرزا با «پاسکویچ»، فرماندهٔ روسی در مرند ملاقات کرد. در دورهٔ مشروطیت، سردار ملی سال‌ها در مرند با «میرزا حسین خان یکانی» و «رضاقلی سرتیپ یکانی» فرزند «زال خان» روابط نزدیک داشته‌است. از دیگر مجاهدین آزادی خواه دورهٔ مشروطیت در مرند از اشخاص زیر می‌توان نام برد: «میرزا عیسی حکیم‌زاده»، «اسماعیل یکانی»، «نورالله یکانی»، «حبیب‌الله شاملوی مرندی»، «حاج ابراهیم ذوالفقارزاده»، محمدولی صراف»، «حاج حسین صراف»، میرزا محمود»، برادران «میرزا صابر مرندی» معروف به مکافات، صاحب روزنامهٔ مکافات به سال ۱۳۲۷ هجری در خوی، «حاج جلال مرندی»، «محسن خان»، «مصطفی خان اسفندیاری»، «حاج ملاعباس واعظ قره‌آغاجی»، «حاج علی‌اکبر صدیقی»، «میرزا کریم‌زاده» و «میرزا نصیر رئیس‌السادات» و پسرش «میرزا احمد رئیس‌السادات». جغرافیا
شهر مرند در ناحیهٔ شمال غربی استان آذربایجان شرقی و در شمالی‌ترین منطقهٔ ایران واقع شده‌است که از سمت شمال و جلفا، از سمت شرق به ارسباران، از سمت جنوب به تبریز و شبستر و از سمت مغرب به استان آذربایجان غربی محدود شده‌است. این شهر در ۴۵ درجه و ۴۶ دقیقهٔ طول شرقی و ۳۸ درجه و ۲۶ دقیقهٔ عرض شمالی قرار گرفته‌است و حدود ۲۰ کیلومتر مربع وسعت دارد. ابرغان (اورجان) . اردکلو • ارسی • ارلان • اسداغی • النجق • انامق • اویندین • ایستگاه هرزند • ایلات یالقوزآغاج • بابره سفلی • بابره علیا • بهرام • پیام • پیراسحق • پیربالا • جامعه بزرگ • جواش • چایکسن • چراگاه امیر • چرچر • خانه‌سر • خلخال • دارانداش • درق • درویش‌محمد • دوگیجان • دیده‌بان • دیزج حسین‌بیگ • دیزج علیا • دیزج قربان • زال • زرغان • زمهریر • زنجیره • زنوزق • سرخه • سگبان • سیدلو • شوردرق • عریان‌تپه • عیش‌آباد • قاپولوخ • قراجه فیض‌اله • قراجه محمد • قرخلار • قرمزی‌قشلاق • قره‌بلاغ • قره‌تپه • قینر • کراب • کندلج • کوه‌کمر • گزافر • گلجار • گلین‌قیه • گوشه‌درق • مجیدآباد • محبوب‌آباد • ملایوسف • مولو • میاب • میزاب • نوجه‌ده‌درق • نورآباد • هاویستین • هرزند جدید • هرزند عتیق • هریس • وانلوجق • یالقوزآغاج • ینگجه سادات
درباره نام مرند
دیدگاه اول:
مرند در زبان ارمنی به معنی دفن و دفینه است که اشاره به قبر همسر حضرت نوح در این شهر دارد.
دیدگاه دوم:
مرند برگرفته از "مه ره ک" تورکی است که به معنی پشته و توده است.
دیدگاه سوم:
در گذشته دور در محلی که از نظر جغرافیایی منطبق با مرند امروزی بوده و به نام های موروندا (این محل همان مورو داغی می باشد)و مانداگارانا معروف بوده است. مردم
اهالی شهر مرند، همانند ساکنان سایر نواحی استان آذربایجان شرقی، به زبان ترکی آذربایجانی و با لهجهٔ محلی خود سخن می‌گویند.
شغل اکثر مردم این شهر، کشاورزی است. کشاورزی در این منطقه ترکیبی از باغداری و کشت گندم و جو است. از محصولات مهم این شهر می‌توان به گیلاس، زردآلو، گلابی و سیب اشاره کرد.
شهر مرند نسبت به شهرهای دیگر استان، بیشتر جنبهٔ تجارتی دارد. به‌طوری‌که بیشترین پاساژها و مراکز خرید پس از مرکز استان در این شهر قرار دارد. افزودنی است که بزرگترین بازار مدرن شمال غرب کشور در این شهر در حال ساخت می‌باشد.
جمعیت شهر مرند در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، بالغ بر ۱۱۴٬۱۶۵ نفر بوده‌است که از این میان ۵۷٬۱۵۱ نفر مرد و ۵۷٬۰۱۴ نفر زن بوده‌اند که در قالب ۲۹٬۷۵۵ خانوار، ساکن این شهر بوده‌اند.
وجه تسمیه
بطلیموس، جغرافیادان یونانی که قبل از میلاد می‌زیسته، از این شهر به نام «ماندگار» نام برده و آن را یکی از آبادترین شهرها در تاریخ می‌خواند. در روایات باستانی ارامنه آمده‌است که حضرت نوح(ع) در مرند مدفون شده و کلمهٔ مرند از یک فعل لغت ارمنی به معنای تدفین اشتقاق یافته‌است.
ولی ارامنهٔ امروزی را اعتقاد بر این است که نوح(ع) بعد از طوفان در نخجوان فرود آمد و در این شهر نیز مدفون شد و قبر همسرش هم در مرند واقع شده است.
مطابق نوشته‌های تورات، مادر حضرت نوح(ع) در مسجد بازار مرند مدفون است. برخی نیز بنای شهر مرند را به امر دختر ترسائی به نام «ماریا» می‌دانند و بنای اولیهٔ مسجد جامع فعلی مرند را نیز، کلیسایی می‌شمارند که وی بنا کرده‌است و نام مرند را هم برگرفته از نام ماریا با اندکی تغییر می‌دانند. اسامی امامزادگان و اماکن متبرکه استان اذربایجان شرقی
کشکسراى
کشکسراى شهرى است در بخش حومه شهرستان مرند، که در جلگه وسیعى قرار گرفته است که از راه ترانزیتى مرند-خوى-بازرگان از 13 کیلومترى جنوب آن مىگذرد.
ارتفاعش از سطح دریا 1200متر است واز شمال به روستاى((قرجه محمد)) و از شمال غربى به روستاى((قرجه فضل اله)) مربوط مىشود.
آب هواى این منطقه تا حدودى معتدل و طول دوره یخبندان آن 120روزه است که آذرماه شروع و در اواسط فروردین ماه پایان مىیابد.میزان بارش سالانه آن 250میلیمتر باران و در حدود 2متر برف مىباشد.
ساخت اقتصادى سیماى کشکسراى کلا اقتصاد روستایى است و غیر از قالىبافى، فعالیت صنعتى دیگرى در این شهر دیده نمىشود.
سهولت عرضه محصولات تولیدى زراعى به بازار مرند (انگور،زردآلو،غلات،سیفىجات) بر اثر نزدیکى به این شهر و فعال بودن را به مرند، موجب رونق پایدارى این فعالیت شده است
زنوز
بخش زنوز کوهستانىترین منطقه شهرى از شهرستان مرند است که ارتفاعش از سطح دریا 1700متر مىباشد.
زنوز در 45درجه و49دقیقه طول شرقى ازنصف النهار گرینویچ و در 38درجه و 45دقیقه عرض شمالى قرار گرفته، اختلاف ساعتش با تهران 22دقیقه و 20ثانیه است.این شهرک کوهستانى در شمال مرند و در فاصله 25کیلومترى آن واقع شده واز جاده اصلى مرند-جلفا، 10کیلومتر فاصله دارد.
رودخانه زنوزچاى از ارتفاعات و دامنه هاى کوه سلطان سنجر سرچشمه گرفته، در جهت شرقى-غربى جریان دارد.
آب این رودخانه تمام باغها ومزارع زنوز و روستاهاى تابعه آن را مشروب مىسازد.
حوضه آبریز زنوزچاى 4630کیلومترمربع بوده ودبى آب آن در محل ایستگاه چرچر 48/1مترمکعب در ثانیه بوده، داراى ۲،۸۰۰،۰۰۰ مترمکعب آب سالانه مىباشد.
زنوز تنها شهرک زیبا و باصفایى است که افراد مختلف، آن را ستوده اند.آب وهواى معتدل و لطیف آن پرورش دهنده بهترین نوع سیب مرغوب در ایران و آذربایجان مىباشد.
معروفترین و باصفاترین بخش زنوز روستاى زنوزق است که در منطقه کوهستانى و مرتفعى بنا شده، فاصله اش تا مرند 26کیلومتر بوده ودر مشرق زنوز قرار دارد.
در این منطقه ما نام قزل اوزون را نیز داریم که از قزل(سرخ) و اوزن/ازن ترکیب یافته و نام رودخانه اى است در آذربایجان که با تعجب در زمان باستان آماردوس ویا آمارى/امارد/امرد/مردا/مارد/مرد/مردى گفته شده وامروزه سفیدرود خوانده مىشود.
اوزن/یوزن در ترکى به معنى رود است و قزل اوزن به معنى رودسرخ مىباشد و ساریغ اوزن به معناى رود زرد، چون ساریغ/ساریخ در ترکى به معنى زرد است.
(( نام این رود قزل اوزن است که معنى رودخانه قرمز را مىدهد، زیرا از اراضى قرمز رنگ عبور مىکند و رنگ آن به قرمز مىگراید.))
پس مىتوان فرض کرد که زنوز چون نام خود را از زنوزچاى(چاى به معنى رود است) گرفته، به معناى ناحیه رود یا چیزى شبیه به این باشد
مشخصات جغرافیایی
مرند یکی از شهرستان های استان آذربایجان شرقی است که در ناحیه ی شمال خاوری استان واقع شده است. مرکز این شهرستان در 45 درجه و 46 دقیقه درازای خاوری و 38 درجه و 26 دقیقه پهنای شمالی و در ارتفاع 1334 متری از سطح دریا واقع است. این شهرستان از شمال به شهرستان جلفا در مرز ایران و آذربایجان؛ از خاور به شهرستان اهر؛ از باختر به شهرستان خوی در آذربایجان غربی و از جنوب به شهرستان شبستر محدود است. این شهرستان دارای آب و هوای معتدل است. مرند در مسیر راه آهن تبریز و جلفا قرار گرفته است و راه های ترانزیتی مهم تبریز – ترکیه و اروپا و مسیر راه آهن تبریز - مرز جمهوری آذربایجان و جلفا از این منطقه می گذرد. فاصله ی مرند تا جلفا از این جاده ترانزیتی و راه آهن برقی در حدود 67 کیلومتر است. مرند تا تبریز 71 کیلومتر و تا تهران 724 کیلومتر فاصله دارد.
توسعه زیرساختهای شهری گامی مهم واساسی
در توسعه اقتصادی شهرستان مرند
یکی از راههای توسعه اقتصادی مرند توجه و احیا زیر ساختهای اقتصادی وفرهنگی واجتماعی است که در این رابطه توجه به چند نکته حایز اهمیت است:
الف - ایجاد عزم عمومی برای پیشبرد طرحها از طریق اطلاع رسانی مطلوب
خبر تفاهم و همکاری سازمان میراث فرهنگی و شهرداری مرند بسیار خوشحالمان نمود. جا دارداز مسئولین متحرم شهر بسیار تشکر نمایم چرا که مرمت و بهسازی قلعه باستانی(آتشکده) و نیز مسجد جامع مرند بعنوان دو اثر ارزشمند و تاریخی در کنار سایر آثار همچون کاروانسرای پیام و بقاع متبرکه و ... میتواند درجذب گردشگر و شناسایی هر چه بهتر شهر مرند تاثیر گذار باشد
ضمن اینکه اجرای طرح عظیم گردشگری و تفریحی یوموری تپه ،توجه به منطقه گردشگری پیام مرنداز جمله پیست اسکی و سایر پتانسیل ها و توانمندیهای شهرمان از ابعاد مختلف میتواند بر توسعه شهر کمک فراوانی نماید.
البته تکمیل و توسعه این طرح ها نیازمند عزم عمومی است که میباست همه در اجرای آن به شهرداری و سایر سازمانها و نهادها کمک نمایند البته اعتقادم براین است که بایستی در این زمینه آگاهی سازی و اطلاع رسانی درستی بین مردم شریف صورت گیرد که به نظر حقیر در این زمینه ضعیف عمل میشود اگر شما نظر سنجی کنید اطلاعات خود شهروندان و حتی خیلی از مسئولین در رابطه با مرند در سطح پایینی است.
ضمن اینکه بایستی دست مریزاد گفت به افرادی همچون استاد سید مرندی که خالصانه و پرتلاش سعی میکنند بخشی از فرهنگ و تاریخ شهرمان را بصورت منظم و مکتوب ارایه نمایند