حذف 3 صفر از پول ملی
پیشنهاد حذف صفر از پول ملی ایران از سوی بانک مرکزی در دست بررسی است. برای حذف صفر نیز چند پیشنهاد وجود دارد، یکی حذف سه صفر از جلوی ریال و دیگر حذف چهار صفر از جلوی ریال است.
اگر سه صفر حذف شود، ۱۰۰۰۰ ریالی به تبدیل به ده ریال می شود و اگر چهار صفر حذف شود ۱۰۰۰۰ ریالی تبدیل به یک ریال می شود.
پیشنهاد دیگری هم جود دارد مبنی بر این که واحد پولی ملی از ریال به تومان تبدیل شود که در واقع حذف یک صفر از پول ملی خواهد بود.
برخی کارشناسان می گویند که حذف صفر می تواند در شرایطی که تورم زیاد شده و ارزش پول ملی کاهش یافته، موثر باشد به این معنی که دیگر نیازی به استفاده از حجم زیادی پول نیست.
در ایران هنوز بانکداری الکترونیک در مراحل اولیه قرار دارد و مردم برای مبادلات خود از پول نقد استفاده می کنند و سالانه حجم زیادی اسکناس فرسوده و سوزانده می شود. از این جهت حذف صفر می تواند هزینه چاپ و انتشار اسکناس را کاهش دهد.
مزیت هایی برای حذف صفر پول ملی مطرح شده عبارتند از کاهش حجم اسکناس، سادگی در مبادلات، راحت تر شدن حمل و نقل پول، صرفه جویی در وقت، کاهش آثار روانی تورم و .....
این طرح مخالفانی نیز دارد که معتقدند در شرایط فعلی این کار ضرورتی ندارد و بهتر است اول تورم مهار شود و بعد در باره حذف صفر یا حتی تغییر واحد پولی از ریال به تومان یا واحد دیگر تصمیم گیری شود.
رییس بانک مرکزی اعلام کرده است که «در ستاد ویژه‌ای که با هدف بررسی حذف سه صفر از واحد پول ملی تشکیل شده بود، در مورد این کار به نتیجه قطعی رسیده‌ایم و این کار را مفید می دانیم، اما در شرایط فعلی اجرای آن را به تاخیر انداخته‌ایم.» سوال اساسی که پیش روی کارشناسان اقتصادی قرار دارد، این است که تصمیم قطعی مبنی بر حذف سه صفر از پول ملی، مبتنی بر تحلیل هزینه – فایده اقتصادی است، یا مبتنی بر مصلحت‌اندیشی سیاسی؟
اگر از منظر هزینه – فایده اقتصادی تحلیل نماییم، به این نتیجه خواهیم رسید که حذف سه صفر از واحد پول ملی، تصمیمی اقتصادی نیست؛ چراکه خرج آن به دخل آن نمی‌خورد! هزینههای حذف سه صفر از پول ملی، بسیار فراتر از منافعی است که عاید اقتصاد ملی ایران می‌نماید. بهتر است بیشتر در این مورد تامل کنیم. منافع اقتصادی واقعی حاصل از حذف سه صفر از پول ملی چیست؟ مهم‌ترین اثر همان برداشته شدن سه صفر از روی اسکناس‌ها، حساب و کتاب راحت تر در معاملات برای مردم و اندکی سهولت در امور حسابداری است؛ علاوه‌بر این، تلفظ ارقام اسکناس‌ها نیز برای مردم ساده تر خواهد شد، چرا که مثلا از آن به بعد به جای اسکناس دویست تومانی، اسکناس ۲ریالی داریم و به جای ۵۰۰ تومانی، ۵ریالی و احیانا اگر قرار بر انتشار اسکناس یک‌میلیون‌ریالی باشد، اسکناس‌هزار‌ریالی منتشر خواهد شد! یک فایده مهم دیگر که پیش از این یکی از اعضای کارگروه اصلاح ساختار بانکی کشور به آن اشاره کرد، «اشغال فضای کمتر آمار و اطلاعات مالی در حافظه و‌هارد رایانه‌ها» است!
البته جای تعجب این جاست که بعضی از کارشناسان و مسوولین امر، در مورد اجرای حذف سه‌صفر، از منافع اقتصادی‌ای صحبت میکنند که هرگز مبنایی در واقعیت اقتصادی ندارد. یکی از مواردی که به کرات به عنوان منافع حذف سه صفر مطرح شده است، کاهش آثار روانی تورم است.
این ادعا تنها نشان‌گر این امر است که ریشه‌های تورم و انتظارات تورمی به لحاظ اقتصادی توسط مدعیان به درستی درک نشده است. در واقع، تورم بیانگر تغییرات درصدی در سطح عمومی قیمتها است و هیچ ارتباطی به قیمت‌های پایه ندارد؛ برای مثال، چه تفاوتی میکند که قیمت یک سبد کالایی از ۱۰هزار‌ریال به ۱۱هزار‌ریال افزایش یابد (۱۰درصد تورم) یا اینکه با حذف سه صفر، از ۱۰ریال به ۱۱ریال افزایش یابد (باز هم همان۱۰درصد تورم). عامل اصلی تورم، خلق بیرویه پول و تزریق آن به سیستم اقتصادی است و این عامل با تغییر واحد پولی از میان نخواهد رفت؛ و البته روشن است که تا خلق پول و تورم در اقتصاد ایران باقی است، آثار روانی تورم نیز باقی است و تغییر واحد پول ملی، هیچ اثر واقعی بر آثار روانی تورم نخواهد داشت. ادعای عجیب دیگر، تقویت پول ملی در برابر ارزهای خارجی از جمله دلار آمریکا، بر اثر حذف سه صفر از واحد پولی است. بله، درست است که با حذف سه صفر از واحد پول ملی، هردلار آمریکا به جای مثلا ده هزار ریال، ده‌ریال ارزش‌گذاری خواهد شد؛ اما کاملا روشن است که این تغییر صرفا یک تغییر اسمی است و هیچ تغییر واقعی در قدرت پول ملی ایجاد نخواهد شد. واقعیت این است که حذف سه صفر از پول ملی، نه عامل کاهش نقدینگی و تورم، نه عامل کاهش آثار روانی تورم، نه عامل تقویت پول ملی، نه عامل افزایش اعتماد به پول ملی، نه عامل افزایش پس‌انداز و نه عامل افزایش سرمایه‌گذاری است.
در نقطه مقابل، اجرای طرح حذف سه صفر از پول ملی، با هزینههای بسیار سنگین جهت جایگزینی پول جدید با پول کنونی مواجه است. این هزینه‌ها شامل هزینههای بسیار بالای تعویض کلیه اسکناس‌ها و سکه‌های کنونی با اسکناس‌ها و سکه‌های جدید، هزینههای تطبیق قیمت‌های فعلی با قیمت‌های جدید و هزینههای ناشی از اتلاف وقت مردم و ایجاد سردرگمی میان مردم است. نکته مهم این جا است که هزینههای حذف صفر، چه دو صفر، چه سه صفر و چه ده صفر ثابت است؛ اما منافع ناشی از آن به تعداد صفرهایی که قرار است حذف شود، بستگی دارد. در شرایط فعلی اقتصاد ایران، منافع واقعی حاصل از حذف سه صفر از پول ملی به وضوح اندک است؛ چرا که با وجود یک دوران تورمی، هنوز‌ریال ایران ارزش قابل توجهی دارد و مثلا در مقایسه با لیر ترکیه پیش از حذف ۶ صفر یا دلار زیمبابوه پیش از حذف ۱۰ صفر، از ارزش بسیار بالایی برخوردار است. اگر حذف ۶ صفر از لیر ترکیه به لحاظ اقتصادی به صرفه بوده است، هرگز دلیلی بر این نیست که حذف سه صفر از‌ریال ایران نیز به لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه است. مساله دیگر اینکه حتی اگر بخواهیم تعداد صفرهایی را از واحد پول ملی حذف نماییم، شرط اصلی آن این است که ابتدا باید تورم مزمن و پایدار را در کشور مهار کنیم؛ چرا که در غیر این صورت، صفرها دوباره و به مرور باز خواهند گشت.
بنابراین با توجه به همه مباحث فوق، روشن است که حذف سه صفر از پول ملی در شرایط کنونی، به لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست و عمل به این تصمیم، احتمالا بیش و پیش از آنکه مبتنی بر هزینه – فایده اقتصادی باشد، مبتنی بر یک مصلحت‌اندیشی سیاسی است.
در شرایط فعلی، شاید بهتر است اجرای تصمیم حذف سه صفر از واحد پول ملی را بیش از این به تاخیر بیاندازیم، تا با توجه به پیش‌بینی تداوم شرایط تورمی در اقتصاد کشور به دلیل تداوم کسری‌های بزرگ بودجه و تداوم خلق پول، چند سال دیگر حذف ۶ صفر از واحد پول ملی کشور به صرفه شود! احتمالا این تصمیم بهتری است تا اینکه بخواهیم دو بار و هر بار، سه صفر را از واحد پول ملی حذف کنیم!. فعلا بهتر است برای کاهش هزینههای معاملاتی، انتشار اسکناسهای درشتتر و تداوم انتشار چک‌پول‌ها، در دستور کار قرار گیرد و البته جای تاکید نیست که تصمیم بهتر از همه اینها، تلاش برای رفع تداوم کسری‌های مزمن بودجه و اتکا به درآمدهای نفتی، حفظ سیاست مهار پولی و در نتیجه مهار تورم در اقتصاد ایران است.
با افزایش صادرات نفت و همزمان با آن افزایش واردات کشور، پدیده تورم به صورت یک بیماری مزمن در اقتصاد کشور ظاهر شده است. میزان نقدینگی در اقتصاد ایران در طی سالهای 1350 تا آذر 1387 از 8/515 به 8/1704943 میلیارد ریال افزایش یافته است که حدود 3300 برابر شده است. این امر بیانگر آن است که به رغم رشد قابل ملاحظه نقدینگی و تورم در کشور انعطاف مقام پولی در تطبیق اسکناسهای مورد نیاز بسیار ناچیز بوده است.
بررسی تجربه کشورهایی که در مقاطعی اقدام به تغییر واحد پول ملی خود نمودهاند نشان میدهد که این کشورها دارای حالت "اَبَرتورم" بودهاند، (به عنوان مثال می توان به تورم های میلیون درصدی در زیمباوه اشاره نمود) نوعی از تورم که پول حالت سوزان پیدا میکند و افراد برای انتقال پول به دیگری و به دست آوردن کالای بیشتر با هم رقابت میکنند. برخی بررسیها نشان میدهد که تورم کشور ما از این نوع نیست و بنابراین نیازی به حذف سه صفر از پول ملی نیست.
به طور کلی میتوان گفت، تورم بالا در کشور باعث مشکلات حسابداری در ثبت اطلاعات، هزینههای بالای چاپ اسکناس و چک پول، کاهش سرعت مبادلات تجاری و بانکی، گسترش بیرویه چکهای مسافرتی و بانکی و کاهش مبادلات نقدی و گسترش استفاده از چک و تشدید سوء استفاده از آن میشود. تغییر واحد پول ملی به صورت حذف سه صفر از آن باعث سهولت در عملیات حسابداری، کاهش هزینه چاپ اسکناس و کاهش هزینه مبادلات خواهد شد. در عین حال، وضعیت پول ملی را در سطح منطقهای و بینالمللی بهبود خواهد بخشید.
از سوی دیگر، برخی کارشناسان به عدم وجود ابرتورم در ایران اشاره دارند و تغییر واحد پول ملی را باعث افزایش هزینههای چاپ اسکناس در کوتاهمدت، مشکلات ناشی از مرحله گذار و زیانهایی که به افراد وارد میشود (همانند تغییر شکل ظاهری پول پس انقلاب)، مشکلات ارزشهای خرد و افزایش قیمتها و بروز مشکلات اجرایی میدانند. این کارشناسان چاپ اسکناسهای درشتتر و استفاده گستردهتر از بانکداری الکترونیکی را در مبادلات توصیه مینمایند.
یکی از آثار حذف 3 صفر از پول ملی ، اثرات روانی آن در جامعه می باشد به این معنی که مردم گمان می کنند که پولشان بی ارزش تر شده است. برای مثال یک اسکناس 1000 تومانی، یک اسکناس یک تومانی پس از حذف 3 صفر خواهد بود و این خود می تواند موجبات بروز تورم روانی را در جامعه فراهم نماید . البته از سوی دیگر، در مقایسه با ارزهای خارجی نظیر دلار، ارزش پول ملی بالا خواهد رفت، بطوریکه یک دلار تقریباً معادل یک تومان خواهد بود نه هزار تومان و از این نظر می تواند اثرات مثبت روانی در پیش رو داشته باشد. بطور کل باید مسئولین و نهادهای تصمیم گیر در این خصوص، ضمن توجه به تجارب موفق و ناموفق حذف صفر از پول ملی در سایر کشورها و در نظر گرفتن کلیه جوانب امر، در این خصوص اقدام به تصمیم گیری و در صورت لزوم اجرای سیاست مناسب نمایند.
کاهش نرخ تورم مقدم بر حذف صفرهای اسکناس
دنیای اقتصاد- مصباحی مقدم، عضو ناظر شورای سابق پول و اعتبار از بررسی حذف سه صفر از پول ملی در بخش‌های تخصصی بانک مرکزی خبر داد که بنا به دستور رییس‌جمهوری در مجمع عمومی بانک مرکزی عملی شده است.
گرچه از سال 72 تاکنون، اصلاح ارقام پولی در بانک مرکزی مطرح بوده اما این اصلاح مستلزم ایجاد شرایطی همچون تک‌رقمی شدن نرخ تورم و ثابت ماندن آن است که براساس پیش‌بینی برنامه چهارم، نرخ تورم در پایان این برنامه، کاهش می‌یابد و مناسبت‌ترین زمان برای انجام اصلاحات پولی، سال 1388 است.
پس از گذشت 14سال از این طرح در سال 72 که طهماسب مظاهری در بانک مرکزی حضور داشته، این موضوع در دستور کار اداره بررسی‌های اقتصادی بانک مرکزی قرار گرفت اما برخی مسوولان بعدی با این اقدام موافق نبودند و بررسیها در این باره متوقف شد.
حال مظاهری به عنوان رییس کل بانک مرکزی، باید این موضوع را بررسی کند.
بانک مرکزی سرانه اسکناس را 114 برگ اعلام و تصریح کرده است: این حجم از سرانه اسکناس ایران را جزو کشورهای رکوردار در این زمینه قرار داده است، زیرا سرانه اسکناس در کشورهای پیشرفته بین 12 تا 14 برگ است.
برخی از کارشناسان مسائل اقتصادی اصلاح رقوم پولی یا حذف چند صفر از واحد پولی کشور را یکی از نیازهای اقتصادی کشور برای تسهیل در مراودات تجاری دانسته‌اند، موضوعی که از سال‌ها پیش در دستور کار بانک مرکزی قرار داشته است.
این موضوع از آن زمان تاکنون چند بار در دستور کار اداره بررسی‌های بانک مرکزی قرار گرفته به طوری که در سالهای اخیر به منظور عرضه خدمات مطلوب تر و تسهیل در مراودات تجاری این موضوع بار دیگر در دستور کار اداره بررسی‌های بانک مرکزی قرار گرفت و گزارش مبسوطی نیز در این باره تهیه شده است.
برخی مقامات بانک مرکزی می‌گویند ترس از عواقب ناشی از اجرای نادرست و تحمل هزینههای آن یکی از عمده‌ترین دلایل مخالفان اصلاح رقوم پولی کشور است، زیرا اگر این موضوع درست اجرا نشود آثار تورمی در پی خواهد داشت.