شعاع زمین
مقدمه
در سال 240 قبل از میلاد اراتوستنس (Erarosthenes) رئیس کتابخانه اسکندریه برای اولین بار شعاع زمین را اندازه گرفت. وی شنیده بود که در شهر سین (Syene) که امروزه به نام اسوان خوانده میشود. آفتاب در ظهر روز تابستان ، بطور قائم میتابد و امتداد شاقولی بدون سایه است، در صورتی که در همان ساعت در شهر اسکندریه که به فاصله تقریبی 772 کیلومتر از آن قرار داشت، امتداد شاغولی دارای سایه بود. وی بعد از اندازه گیری متوجه شد که در این نقطه آفتاب با امتداد شاقولی زاویه 7 درجه و 12 دقیقه تشکیل میدهد.
با استفاده از روابط ساده هندسی وی توانست شعاع زمین را به شرح زیر محاسبه کند:
کیلومتر 38616 = (12 و˚7)/˚772X360 = محیط زمین
چنانچه میدانیم این عدد خیلی نزدیک به اندازه واقعی محیط زمین است (4000)km. امروزه نیز از همین روش برای محاسبه شعاع زمین استفاده میشود، اما برای جلوگیری از خطای پارالاکس ، به جای قراول روی به خورشید ، به یکی از ستارهها قراول میروند و نیز فاصله دو نقطه را زیادتر انتخاب میکنند تا محاسبات دقیقتر باشد.
تسطیح قطبین زمین
هر گاه قطر استوایی زمین را به De و قطر قطبی آن را به Dp نشان دهیم، تسطیح قطبین زمین F طبق رابطه زیر تعریف میشود:
F = (De - Dp)/De تسطیح قطبین
در قرن سوم قبل از میلاد یک یونانی به نام اراتستن با حدود 2 در صد خطا ( واقعا شگفت انگیزه که در آن زمان که هموز نمیدانستند که زمین کروی است اراتستن با 2 درصد خطا شعاع زمین را اندازه گرفت ) شعاع زمین را اندازه گرفت.
در آسوان (شهری کنار رود نیل) مشاهده می شد که ظهر روز اول تابستان چاه های عمیق به وسیله نور خورشید روشن می شود و میله های عمود روی زمین سایه ندارند.
اراتستن در اسکندریه واقع در 790 کیلومتری آسوان در همین روز به خصوص میلههای را به طور عمود روی زمین قرار داد و زاویه پرتو های خورشید را با میله اندازه گرفت.
طبق محاسبات او این زاویه 7 درجه و 12 دقیقه یا حدود 0.02 یک دور کامل دایره به دست آمد.
در نتیجه خواهیم داشت:
km39500*790km/0.02=2 pi R
" نماد * به معنای ضرب است. "
چون زاویه به دست آمده با زاویه ای که امتداد دو میله ی عمود در دوشهر آسوان و اسکندریه میسازد برابر است در نتیجه شعاع زمین به دست می آید:
R=39500/2 pi
که این مقدار با مقدار واقعی 80 کیلومتر اختلاف دارد. یعنی خطایی در حدود 1.2٪