خفاش ها پستاندارانی هستند که می توانند مانند پرندگان در هوا پرواز کنند. در این پستانداران استخوان های بازو، کف دست و انگشتان بسیار دراز است و سطح آنها پوشیده از غشا پوستی ای است که پرده بالی نامیده می شود . در اغلب خفاش ها پرده پوستی دیگری به نام پرده دمی وجود دارد که فضای بین پاها و تمام یا قسمتی از دم را می پوشاند. این پرده ها اغلب شفاف و بدون مو هستند.
خفاش هابعد از انسان وسیع ترین پراکندگی را در سطح کره زمین دارند و بعد از جویندگان ، بیش ترین تعداد گونه را شامل می گردند. با وجود قدرت بینائی ضعیف، آنها قادرند در تاریکی مطلق به راحتی پرواز نمایند و مسیر حرکت و طعمه خود را تشخیص دهند. برخلاف پرندگان که با بالا و پائین بردن بالها پرواز می کنند. پرواز خفاش ها مانند شنا کردن در هوا است . قدرت مانور خفاش ها در فضا بیش از پرندگان است، این توانائی در تغییر سرعت ناگهانی، ایستادن در هوا، شکار طعمه، و معلق زدن و تغییر جهت سریع می باشد. سیستم بازیابی امواج (Echo-Location) که مانند رادار عمل می کند، خفاش ها را قادر به انجام این عملیات کرده است. امواج ماوراء صوت که به وسیله دهان یا بینی تولید می گردد پس از برخورد به اجسام مختلف، به وسیله گوش ها که ساختمان پیچیده ای دارند دریافت می گردد، به این ترتیب مسیر حرکت و موقعیت شکار مشخص می شود. خفاش ها شب گرد هستند، آنها روز را در محل های تاریک به سر می برند اغلب آنها در موقع استراحت سرشان به طرف پایین اویزان است. همه
خفاش ها پس از تاریک شدن هوا استراحتگاه خود را ترک نموده، اغلب برای نوشیدن آب به طرف تالاب ها و رودخانه ها پرواز می کنند.
بعضی از خفاش ها در فصل زمستان مسافت زیادی (گاهی متجاوز از 1500 کیلومتر) را طی نموده و به مناطق گرمسیر مهاجرت می کنند، برخی دیگر به مجرد سرد شدن هوا به خواب زمستان فرو می روند در موقع خواب زمستانی درجه حرارت بدن آنها به شدت کاهش می یابد. (در موقع استراحت نیز درجه حرارت بدن خفاش ها نسبت به زمانی که پرواز می کنند پائین تر است). جفت گیری در خفاش هائی که خواب زمستانی دارند، معمولاً در پاییز شروع می شود ولی رهاسازی تخمک در ماده ها اوایل بهار صورت می گیرد . بنابراین اسپرم زمستان را در دستگاه تناسلی ماده می گذارند و جنین در بهار تشکیل می گردد. تعداد بچه ها کم و معمولاً یک و گاهی دو بچه در سال است.
خفاش ها رژیم ها ی غذایی متفاوتی دارند که شامل میوه ها، حشرات و خون حیوانات است، خفاش های ایران به استثنای یک گونه که میوه خوار است بقیه حشره خوارند. این خفاش ها حشرات را بوسیله پرده های بالی و دمی که مانند تور حشره گیری عمل می کنند، گرفتار کرده یا مستقیماً توسط دهان شکار می نمایند.
ارزش اقتصادی: خفاش های ایران حیوانات بسیار مفیدی هستند، آنها با خوردن تعداد زیادی از حشرات مضر، نقش مهمی در کنترل بیولوژیک آفات و بیماریها ایفا می کنند و در اکوسیستم طبیعی دارای جایگاه ویژه ای هستند. از طرف دیگر نباید خفاش ها را فقط بعنوان یک راسته از پستانداران با گونه های فراوان نگریست. بلکه آنها مجموعه ای از اشکال بیولوژیک مختلف برای تحقیقات علمی به شمار می آیند. خفاش ها به بیماری هاری حساس و قابل ابتلاء هستند ولی معمولاً به انسان یا حیوانات حمله نمی کنند.
وضعیت فعلی: دشمنان طبیعی خفاش ها، مارها و پرندگان شکاری هستند. داشتن زندگی شبانه و حرکات غیرمعمول، تصویر نادرستی از خطرناکی و شرارت خفاش ها در اذهان مردم عامی و خرافاتی ایجاد کرده است. این گونه افراد، با تخریب زیستگاه و فراری دادن خفاش ها لطمه زیادی به این حیوانات مفید وارد می سازند. تخریب زیستگاه استفاده نابجا از سموم حشره کش و تغییر در معماری ساختمانها (در گذشته اکثر خانه ها دارای شیروانی و یا محل هائی برای زندگی خفاش ها بودند) باعث گردیده اند که نسل خفاش در کشور ما به سرعت رو به کاهش بگذارد.
راسته خفاش ها در ایران 7 خانواده و 38 گونه را شامل می شود:
خانواده خفاش های میوه خوار
PTEROPODIAE
این خفاش ها جثه ای بزرگ پوزه ای دراز و چشم هایی درشت دارند بزرگ ترین خفاش های دنیا در این خانواده قرار دارند.
خانواده خفاش میوه خوار در ایران دارای یک گونه است.
خفاش میوه خوار (تابلو 3) Rousethis aegypialus
Egyptian fruit bal
مشخصات : این خفاش بزرگ ترین خفاش ایران است. پوزه دراز و سری شبیه سگ گوش های گرد و فاقد گوشک ، چشم های درشت و دمی کوتاه دارد، پرده دمی بسیار کم رشد، رنگ موها در پشت قهوه ای کم رنگ و زیر بدن روشن تر است.
اندازه ها: طول سر و تنه 100 تا 150 میلی متر دم 10 تا 18 میلی متر، ساعد 82 تا 99 میلی متر.
زیستگاه: غارها شکاف سنگ ها و شاخه درختان واقع در مناطق بلوچی و ساحلی جنوب.
پراکندگی: در ایران مناطق سواحلی بلوچستان تا بوشهر جهرم و جزیره قشم.
پراکنش جهانی: شمال آفریقا ، غرب آسیا تا پاکستان.
عادات: در اوایل غروب و گاهی در روشنایی روز شروع به پرواز می کنند. پروازشان مستقیم و شبیه پرواز کلاغ است.
غذا: از میوه هائی مانند کنار، خرما، انبه، موز، شهد و گرده گل ها تغذیه
می کنند. فاصله بین استراحتگاه و محل تغذیه اغلب زیاد است. این خفاش ها معمولاً پس از تمام شدن منبع غذا به محل دیگری می روند.
تولید مثل: احتمالاً در تمام فصول قادر به تولید مثل هستند، غالباً در اوایل زمستان جفت گیری می کنند. مدت آبستنی 15 تا16 هفته است و یک بچه
می زایند.
خانواده خفاش های دم موشی
RHINOPOMATIDAE
این خفاش ها دمی دراز و باریک دارند که حداکثر یک سوم آن را پرده دمی پوشانده و بقیه آن آزاد است. این دم به عنوان حس لامسه به خصوص زمانی که حیوان از عب به داخل شکاف های باریک می خزد. استفاده می شود. صورت خفاش های دم موشی شبیه به سگ است و در ناحیه بینی آنها قسمت برهنه ای به شکل مثلث وجود دارد. بال ها نسبتاً باریک اند و پروازی مستقیم و سریع دارند. این خفاش ها در مناطق گرم جنوب کشور زندگی می کنند و خواب زمستانی ندارند.
خانواده خفاش های دم موشی شامل 3 گونه است که هر سه گونه در ایران وجود دارد.
خفاش دم موشی کوچک Rhinopoma hardsickii
Lesser moused-tailed bat
مشخصات: جثه متوسط و گوش های نسبتاً بزرگ و پهنی دارد که بوسیله یک نوار پوستی به هم وصل اند . گوشک ها بزرگ دم دراز و باریک، پرده دمی کوتاه و فقط قسمت کمی از قاعده دم را می پوشاند . قسمت انتهائی شکم و پشت بدون مو است . رنگ موها در قسمت پشتی گرم متمایل به خاکستری و زیر بدن کرم روشن است.
اندازه ها: طول سر و تنه 55 تا 75 میلی متر، دم 55 تا 70 میلی متر ساد 46 تا 63 میلی متر.
زیستگاه: غارها، شکاف سنگ ها، معمولاً قسمت های روشن غار را ترجیح می دهد.
پراکندگی: در ایران از جنوب اهواز تا دریاچه پریشان واقع در کازرون مشاهده می شود.
پراکنش جهانی: شرق و شمال آفریقا، جنوب آسیا.
عادات: در اواخر غروب پرواز می کنند و به تندی بال می زنند به صورت انفرادی یا دسته جمعی زندگی می کنند . در محل زندگی فضولات انباشته شده زیادی به چشم می خورد که نشانه زندگی چندین نسل است . خواب زمستانی ندارند.
تولید مثل: در اواخر زمستان جفت گیری می کنند. رشد جنین بلافاصله شروع می شود . مدت آبستنی حدود 4 ماه است و معمولاً هر بار یک بچه
می زایند.
خفاش دم موشی بزرگ Rinopoma micriphyllum
Greater mouse-tailed bat
مشخصات: شباهت زیادی به گونه قبلی دارد. ولی جثه آن بزرگ تر و دم کوتاه تر و کلفت تر است.
اندازه ها: طول سر و تنه 79 تا 80 میلی متر، دم 48 تا 62 میلی متر، ساعد 60 تا 70 میلی متر.
زیستگاه: غارها، شکاف سنگ ها و ساختمانهای متروک.
پراکندگی: در ایران از منطقه دهلران تا جنوب اهواز، شیراز ، جهرم و لارستان پراکندگی دارد.
پراکنش جهانی: شمال آفریقا ، غرب آسیا تا هندوستان.
عادات: شبیه گونه قبلی.
خفاش دم موشی مسقطی Rhinopoma muscalellum
Muscat mouse-tailed bat
مشخصات: از نظر شکل ظاهری شباهت زیاید به خفاش دم موشی کوچک دارد. تفاوت ظاهری در قسمت برهنه روی بینی است که در این خفاش کاملاً واضح است در صورتی که پوسته بینی در خفاش دم موشی کوچک آشکار نیست.
اندازه ها: طول سر و تنه 45 تا 60 میلی متر، دم 46 تا 51 میلی متر، ساعد 44 تا 54 میلی متر.
زیستگاه: مانند گونه قبلی
پراکندگی: در ایران از سیستان ، بلوچستان ، جهرم ، پشت کوه لرستان، اهواز و ایلام گزارش شده است.
پراکنش جهانی: آسیای جنوب غربی
عادات: در اواخر غروب پرواز می کند، پروازی غیرمعمول و با بالا و پایین رفتن زیاد، که شباهت به پرواز پرندگان کوچک دارد. معمولاً در فاصله 6 تا 9 متری زمین پرواز می کند.
تولید مثل: نظیر خفاش دم موشی کوچک.