پیشگفتار:
آینده هر مجموعه پرورش گاو شیری بستگی به موفقیت در امر پرورش گوساله های شیری دارد. سالانه 20 تا 33 درصد از گاوهای شیری به علل مختلف از گله حذف می شوند. بنابراین برای ثابت نگه داشتن تولید شیر و یا افزایش آن، سالانه به همان تعداد گاوی که از گله حذف می شود، تلیسه مورد نیاز است. عدم نیاز به موقع یک گاو از گله خسارت اقتصادی زیادی به بار خواهد آورد. یکی از دلایل بسیار مهم پایین بودن میانگین تولید شیر در بسیاری از گاوداری های کشور، نگهداری گاوهای کم شیر و وازده در گله می باشد. از عوارض نگهداری این گونه گاوها در گله، تغذیه بیش از حد، تولید کم و شیوع بیماری های مختلف، بخصوص ورم پستان را می توان برشمرد.
مقدمه:
گوساله ها در هنگام تولد، مقاومت کمی در برابر بیماری ها دارند. زیرا دیواره های جفت مانع از عبور پادتن ها(ایمینو گلوبولین ها) از مادر به دستگاه گردش خون گوساله می شوند. اولین شیری که بعد از زایش به وسیله گاو تولید می شود، آغوز می باشد که سرشاز از مواد غذایی و پادتن است. زنده ماندن گوساله و رشد آن بستگی به دو عامل تغذیه و مدیریت دارد. تغذیه صحیح، مهمترین عامل در سلامتی گله های جایگزین،(که همان گوساله های تازه متولد شده می باشند) است.
دستگاه گوارش گوساله:
گوساله شیرخوار، دارای معده چهار قسمتی است، ولی در آغاز زندگی عملکرد تک معده ای ها را دارد. هنگام تولد، سه بخش از معده چهار قسمتی گوساله ها مانند شکمبه، نگاری و هزار لا، غیرفعال و توسعه نیافته می باشند. با بزرگ شدن گوساله و خوردن غذاهای گوناگون، شکمبه شروع به رشد و تغییر می نماید.
شیردان حدود 60 درصد معده گوساله جوان را تشکیل می دهد که در گاو بالغ به 8 درصد کاهش می یابد. در حالی که شکمبه در گوساله جوان 25 درصد معده را شامل می شود که در گاو بالغ به 80 درصد افزایش می یابد.
(نمودار و جداول در فایل اصلی موجود است)
در گوساله های جوان، مایعات می توانند از شکمبه گذشته و مستقیما از طریق ناودان مری وارد شیردان یا معده حقیقی شوند. ناودان مری در اثر تغییر شکل بافت شکمبه و نگاری در هنگام تغذیه گوساله با شیر یا مایعات ایجاد می شود و معمولا در اثر تحریک شدن با عمل مکیدن تشکیل می شود.
هر چند تغذیه گوساله با مواد جایگزین شیر، ممکن است باعث تحریک بافت های مذکور را تشکیل ناودان مری به طور کامل نشود. عدم تشکیل ناودان مری به طور کامل باعث می شود که هضم و جذب به خوبی انجام نگیرد.
دستگاه گوارش گوساله به تدریج در دو ماه اول زندگی کامل می شود و این تکامل بستگی زیادی به نحوه تغذیه دام دارد. توسعه شکمبه بستگی به مدت شیرخواری، زمان شروع تغذیه با علوفه خشک و مقدار شیر و علوفه مصرفی دارد.
در شرایط نرمال شکمبه گوساله دو هفته بعد از تولد، شروع به بزرگ شدن و توسعه یافتن می نماید. جمعیت میکروبی شکمبه در اثر مصرف علوفه خشک افزایش می یابد. بعد از شیرگیری گوساله سیستم دستگاه گوارش به سرعت به سمت افزایش اندازه شکمبه توسعه پیدا می کند.
مواد مغذی:
قبل از اینکه گوساله توانایی نشخوار کردن داشته باشد همانند یک حیوان تک معده ای عمل می کند و بایستی با مواد خوراکی سهل الهضم در سطوح مناسب و با کیفیت خوب از نظر پروتئین، انرژی و مواد معدنی تغذیه شود.
پروتئین:
به دلیل اینکه گوساله نوزاد فاقد آنزیم های گوارشی است، نمی تواند از پروتئین های گیاهی به خوبی پروتئین های شیر استفاده نماید. بنابراین دامدار بایستی به گوساله نوزاد بلافاصله آغوز داده و به همراه آغوز جیره ای حاوی شیر کامل، آغوز ترش و یا جایگزین شیر حاوی پروتئین شیر یا سویای برشته شده به گوساله بدهد و در موقع از شیرگیری گوساله یعنی زمانیکه شکمبه به طور کامل توسعه پیدا کرد، ترکیبات ازت غیر پروتئینی(مانند اوره) را می توان به گوساله داد، به دلیل اینکه میکروب های شکمبه می توانند آنها را تبدیل به پروتئین میکروبی نمایند.
انرژی:
به دلیل نقص سیستم آنزیمی، گوساله های جوان قادر به هضم کامل نشاسته، برخی از قندها(مثل ساکاروز) و بعضی از چربی ها نیستند. در حالی که گوساله ها می توانند چربی های اشباع مانند چربی شیر، روغن نارگیل، چربی خوک و پیه گاو را هضم نمایند. ولی توانایی هضم چربی های غیر اشباع مانند روغن ذرت و روغن سویا را ندارند. منبع اصلی انرژی برای گوساله های نوزاد از لاکتوز(قند شیر) و چربی شیر تامین می شود.
تامین انرژی برای گوساله نوزاد بسیار مهم است، به دلیل اینکه گوساله تا دو هفته اول زندگی دارای فعالیت متابولیکی بالایی است. در آب و هوای سرد و دیگر استرس های محیطی نیاز به انرژی گوساله افزایش می یابد.
بعد از دو هفته، گوساله می تواند نشاسته را هضم نماید و کمی بعد از آن قادر خواهد بود که کلیه قندها را هضم کند. میزان توسعه شکمبه نشانگر این است که گوساله چه زمانی می تواند کلیه قندها را هضم نماید.
گوساله های نوزاد همانند حیوانات تک معده ای به بسیاری از ویتامین ها از قبیل ویتامین K و ویتامین های محلول در آب مانند تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین، کولین، بیوتین، پیرودوکسین، اسید فولیک، B12 و پانتوتنیک اسید نیاز دارند. ویتامین K و ویتامین های B در آغوز، آغوز ترش، شیر کامل و جایگزین شیر وجود دارند. میکروب های موجود در شکمبه زمانی که شکمبه گوساله شروع به فعالیت نماید، می توانند این ویتامین ها را بسازند. همچنین گوساله های جوان نیاز به ویتامین های محلول در چربی مانند A، D و E دارند. این ویتامین ها در آغوز، آغوز ترش، شیر کامل و جایگزین شیر و همچنین در بعضی از مکمل های غذایی وجود دارند. ویتامین C به وسیله بافت های بدن گوساله ساخته می شود و لذا نیازی به وجود این ویتامین در جیره نیست.