مرکز استان آذربایجان شرقی با مساحتی حدود ۱۲۰۰ کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر 2 میلیون است که از نظر جمعیت سومین و از نظر وسعت سومین شهر ایران است. تبریز از دیرباز تاثیر زیادی در زمینه‌های مختلف از جمله سیاسی و اقتصادی داشته است.
خاورشناس فقید ولادیمیر مینورسکی می نویسد: " سارگن دوم در سال 714 قبل از میلاد به قصد تصرف ممالک اورارتو سفری به شمال غربی ایران کرد. از ناحیه سلیمانیه کنونی (واقع در کردستان عراق) داخل کردستان مکری شد، از پارسوا parsua (پسه کنونی) و ساحل جنوبی دریاچه ارومیه گذشت، از سوی شرقی دریاچه به راه خود ادامه داد و پس ازپشت سر گذاشتن "اوشکایا" (اسکوی کنونی) قلعه "تارومی" یا "تاروئی" و "ترماکیس" را گشود. بعید نیست یکی از این دو کلمه نام قدیمی تبریز کنونی باشد."
در اوایل ظهور اسلام و در حمله اعراب به آذربایجان نامی از تبریز دیده نمی‌شود، تنها اشاره مستند مربوط به زمان سلسله روادیان است که در زمان خلافت متوکل عباسی ، رواد ازدی و فرزندانش، تبریز رو به آبادی نهاد و دور شهر رابارو کشیدند.
در قرن چهارم هجری یاقوت حموی تبریز را مشهورترین شهر آذربایجان می خواند.
ابو حوقل در367 و ابن مسکویه در 421 و ناصر خسرو در 438 تبریز را بزرگترین و آبادترین شهر آذربایجان می خوانند.
در سال 618 لشگر مغول به پشت دروازه های تبریز می رسند، اما تدبیر بزرگان شهر تبریز را از حمله مغولان مصون نگه می دارد و مردم تبریز با بذل مال شهر را از کشتار و ویرانی رها می سازند. این اتفاق سه بار تکرار می شود ودر هر سه بار مردم متمول تبریز همان تدبیر را به کار می بندند تا این که د رسال 638 هجری قمری مغول ها به سراسر آذربایجان مسلط می شوند و تبریز را پایتخت خود قرار می دهند که در زمان غازان خان تبریز شکوه ویژه ای می یابد . شنب غازان خان با ابهت تاریخی اش چشم ها را خیره می سازد، خواجه رشیدالدین فضل‌الله وزیر ایلخانیان ربع رشیدی را بنیاد می نهد که در زمان خود عظیم ترین مرکز علمی و فرهنگی به شمار می رود و از آن همه مجد و عظمت اینک ویرانه‌های از برج های ربع رشیدی در میان محله‌ای باقی مانده است.
مبدا نهضت تنباکو تبریز بود و در پی آن میرزای شیرازی فتوای معروف خود را صادر کرد.
تبریز در جنبش مشروطه نقشی مهم داشت و دلیری و فداکاری کسانی چون ستارخان سردار ملی ، باقر خان سالار ملی، ثقه الاسلام، شیخ محمد خیابانی، علی مسیو، حسین خان باغبان به پیروزی جنبش و گرفتن مشروطه منجر شد.
در 1324 فرقه دموکرات آذربایجان سعی در برپائی حکومتی مستقل از دولت مرکزی ایران کرد و تبریز در حکم پایتخت این حکومت بود.
تبریز در نهضت ملی نفت یکی از ارکان حرکت های آن زمان در سراسر کشور به شمار می رفت.
در نهضت 15 خرداد سال 1342 نیز بازاریان تبریز با بستن بازار و خطبای تبریز باایراد سخنرانی های مهم و پخش شب نامه ها شرکت داشتند.
در 29 بهمن سال 56 مردم تبریز بر علیه رژیم شاهنشاهی قیام کردند.
مکان های تاریخی
· ارگ تبریز
· ربع رشیدی
· برج آتش‌نشانی
· بازار تبریز
· بنای شهرداری تبریز
· بنای ائل گلی
· موزه مشروطیت
· موزه آذربایجان
· دبیرستان فردوسی تبریز
· مسجد جامع تبریز
· مسجد کبود
· مقبره الشعرا
اولینها در تاریخ ایران
تبریز به شهر اولین ها معروف است. اولین چاپخانه، اولین خیابانی که در ایران دارای برق شد، اولین پستخانه و اولین خط انتقال پست و ...
چاپ و چاپخانه
یحیی آرین پور در اثر خود «از صبا نا نیما» جلد اول می نویسد: اولین چاپخانه سربی را میرزا زین العابدین از روسیه به تبریز آورده و این چاپخانه در سال 1332 هجری قمری دو سه سال پیش از بزگشت میرزا صالح شیرازی به تبریز به کار افتاده بود.
بعد از دایر شدن چاپخانه سربی در تبریز، اولین روزنامه شهرستان‌های ایران نیز در تبریز منتشر می شود. یحیی آرین پور در همان مأخذ تحت عنوان "جراید شهرستان‌ها" می نویسد: تا آنجایی که اطلاع داریم قدیمی ترین روزنامه ای که بعد وقایع اتفاقیه در ایران و برای نخستین بار در شهرستان ها دایر شد روزنامه ای است به نام «روزنامه ملتی» که در تبریز منتشر گردید و خبری از آن در شماره های سال 1275 هجری قمری وقایع اتفاقیه دیده می شود.
مدرسه
نخستین مدرسه نوین ایران نیز در تبریز بنیاد نهاده شد. کسروی در جلد اول "تاریخ مشروطه" می نویسد: حاجی میرزا حسن... رشدیه در جوانی به بیروت رفت و در آنجا دبستان ها را دید و شیوه آموزگاری آنها را یاد گرفت و چون به تبریز بازگشت، بر آن شد که دبستانی به شیوه آنها بنیاد گذارد، و در سال1267 بود که به این کار پرداخت... به جلو ایشان پیش تخته نهاد و الفبا را به شیوه آسان و نوینی (شیوه ای که امروز هست) آموخت و از کتاب های آسان درس فارسی گفت و شاگردان را پاکیزه نگه داشت و در آمدن و رفتن برده گذاشت و پس از همه تابلویی که نام «مدرسه رشدیه» به روی آن نوشته بود بالای در زد.
کودکستان و مدرسه کر و لال‌ها
نخستین کودکستان و نخستین مدرسه کر و لال‌های ایران نیز در تبریز بنیاد گذاشته شد. جبار باغچه‌بان که سیمایش آشنای مردم ایران است آموزگاری ارجمند و مبتکری شایسته بود که ابتدا در تبریز کودکستانی را تحت عنوان "باغچه اطفال" دایر کرد و به همان خاطر خود را باغچه‌بان نامید. آقای سرداری نیا در «مشاهیر آذربایجان» در شرح زندگانی جبار باغچه‌بان می نویسد:
مدرسه کر و لال‌ها را جبار باغچه‌بان در سال 1303 شمسی با وجود مخالفت های زیاد از جمله رئیس فرهنگ وقت دکتر محسنی در تبریز دایر کرد. این کلاس جنب باغچه اطفال باغچه‌بان در کوچه انجمن در ساختمان معروف به عمارت انجمن تأسیس شد.
آقای سرداری نیا در ادامه می افزاید: جبار باغچه‌بان اولین مؤلف و ناشر کتاب کودک در ایران است. او از سال 1307 شمسی علیرغم دشواری های وسیع چاپ و کلیشه، چاپ کتاب های ویژه کودکان را با نقاشی هایی که خود می کشید آغاز کرد. یکی از کتاب های وی با عنوان « بابا برفی» توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به چاپ رسیده و شورای جهانی کتاب کودک آن را به عنوان بهترین کتاب کودک انتخاب کرد.
ادبیات نوین
تبریز در عرصه ادبیات نوین نیز پیشگام بوده است. میرزا عبدالرحیم طالبوف و میرزا زین العابدین مراغه‌ای در نثر و داستان نویسی و میرزا جعفر خامنه‌ای در شعر نخستین کسان بودند که تحول شگرفی را موجب شدند.