یکی از اسناد تجاری که اشخاص عادی و بازرگانان در معاملات خود از آن استفاده می کنند «سفته» است. سفته یک سند تعهد پرداخت است که در آن امضا کننده متعهد می شود مبلغ مندرج در آن را پرداخت کند. اگر دارنده سفته بخواهد از مزایای قانونی این سند استفاده کند، باید با مقررات آن آشنا باشد. در غیر این صورت دارنده آن نمی تواند از امتیازات این سند تجاری بهره مند شود و تنها قادر خواهد بود در دادگاه به عنوان یک نوشته عادی به آن استناد کند.
بیشتر شهروندان گمان می کنند که چون سفته در فرم های چاپی و تمبردار تهیه و توزیع می شود، سندی رسمی محسوب می شود و قانونگذار از آن " مانند چک" حمایت کیفری می کند یعنی درصورت عدم پرداخت وجه در سررسید معین صادر کننده آن قابل تعقیب کیفری و در نهایت قابل مجازات است. درصورتی که سفته سندی است تجاری که اگر مطابق قانون و با رعایت تشریفات مربوطه تنظیم شود، دارنده آن از "مزایایی" بهره مند می شود که اسناد عادی از آن برخوردار نیستند.
• تعریف سفته
سندی است که به موجب آن امضا کننده تعهد می کند که مبلغی وجه درزمان معین یا به محض مطالبه از سوی دارنده، در وجه حامل یا شخص معین یا به حواله کرد آن شخص کارسازی کند.
توضیحاتی درمورد شکل ظاهری سفته:
برابر قانون تجارت، سفته علاوه بر امضای یا مهر باید دارای تاریخ بوده و مطالب زیر نیز در آن قید شده باشد:
مبلغی که باید پرداخت شود "با حروف"
- گیرنده وجه
- تاریخ پرداخت
البته لازم است که نام و نام خانوادگی صادر کننده، اقامتگاه وی و محل پرداخت سفته نیز در آن نوشته شود.
سر رسید سفته یا موعد پرداخت آن، معمولا با روز، ماه و سال به صورت مشخص در آن نوشته می شود، با این وجود، قانون به (عندالمطالبه بودن) آن نیز اشاره کرده است و این بدان معناست که به محض مطالبه دارنده سفته، صادر کننده باید آن را بپردازد.
اگر زمان پرداخت سفته روز معینی باشد که آن روز با تعطیلی رسمی مصادف شود، سفته باید در روز بعد از تعطیل پرداخت شود.
سفته قائم به وجود دو شخص است: صادر کننده که مدیون و بدهکار است و شخص دیگر که ممکن است در هنگام صدور سفته معین یا نامعلوم باشد.
درصورتی که سفته برای شخص معینی صادر شود، نام و نام خانوادگی او در سفته آورده می شود در غیر این صورت به جای نام او نوشته می شود: «در وجه حامل». درمورد اول، شخص معین و در مورد دوم، دارنده سفته در مقابل صادرکننده طلبکار می شود و باید مبلغ سفته را در سررسید آن بپردازد. اگر سفته عندالمطالبه باشد، صادرکننده باید به محض مطالبه مبلغ آن را پرداخت کند.
سوال: آیا سفته مانند چک قابل انتقال به دیگری است؟
جواب: عبارت «حواله کرد» در سفته به شخص این اختیار را می دهد که سفته را به دیگری واگذار کند . البته اگر عبارت حواله کرد نیز وجود نمی داشت، دارنده سفته می توانست با ظهرنویسی "پشت نویسی" آن را به شخص دیگری انتقال دهد.
ظهرنویسی: یعنی آن که دارنده سفته مطالبی را که در برگیرنده هدف او از دریافت یا انتقال سفته است در پشت آن نوشته و در زیر این مطالب، امضا می کند. پس ظهر نویسی برای انتقال سفته به دیگری یا وصول وجه آن است.
اگر ظهرنویسی برای انتقال باشد، دارنده جدید سفته دارای کلیه حقوق و مزایایی می شود که به آن سند تعلق دارد. انتقال سفته با امضای دارنده آن به عمل می آید. دارنده سفته می تواند برای وصول وجه آن به دیگری وکالت دهد که این عمل را برای او انجام دهد.
اصولا ظهرنویسی برای انتقال است اما اگر برای وکالت در وصول باشد، باید این موضوع در پشت سفته تصریح شود و به امضای ظهرنویس برسد. در واقع کسی که (با ظهرنویسی) وکالت در وصول سفته پیدا می کند، مانند دارنده سفته حق اقامه دعوی را نیز برای وصول آن خواهد داشت.
سوال: اگر سفته با ظهرنویسی های متعدد به اشخاص گوناگون منتقل شود، در این حالت دارنده سفته برای مطالبه وجه آن به چه کسی می تواند رجوع کند و به بیان دیگر چه کسی مسوولیت پرداخت دارد؟
جواب: کسی که سفته را امضا کرده و ظهرنویس ها همگی در مقابل دارنده آن «مسوولیت تضامنی» دارند . یعنی دارنده سفته در صورت عدم پرداخت و واخواست، می تواند به هر کدام از آنها که بخواهد "به صورت منفرد" یا به دو یا چند یا تمامی آنها (به صورت دسته جمعی) مراجعه کند. همین حق رجوع را هریک از ظهرنویس ها نسبت به صادرکننده سفته و ظهر نویس های ما قبل خود دارد. بنابراین صادرکننده به علاوه ظهرنویس ها، همگی مسوول پرداخت وجه سفته خواهند بود. بدین ترتیب انبوهی از مسوولیت ها برای پرداخت مبلغ مندرج در سفته ایجاد می شود. این مسوولیت در اصطلاح "مسوولیت تضامنی" نامیده می شود.