استان زنجان یکی از استان‌های ایران است که در شمال غربی کشور ایران قرار گرفته‌است. مرکز این استان شهر زنجان است. استان زنجان دارای ۷ شهرستان است. تعداد آبادی ۱۲۱۰ آبادی است که از این تعداد ۹۷۸ آبادی دارای سکنه و بقیه خالی از سکنه می‌باشد[۱].
صنایع استان
استان زنجان به دلیل محدودیت قانونی توسعه ظرفیتهای تولیدی در تهران و مرکز کشور و برخورداری از شبکه‌های زیر بنایی قوی (زمین-منابع آب-خاک- شبکه‌های مواصلاتی- موقعیت راهبردی در منطقه شمالغرب - عبور خطوط انرژی - سرمایه گذاری کلان ملی و ....) از پتانسیل قابل ملاحظه‌ای در جذب سرمایه گذاری بخش صنعت برخوردار است. از صنایع مهم استان به چند نمونه اشاره می‌گردد:
۱- شرکت ایران ترانسفو ۲-پارس سوئیچ ۳-شرکت ملی سرب و روی ایران ۴-شرکت کالسیمین ۵-شرکت مینو ۶-چینی سازی ماهنشان و هیس ۷-فرش سهند ۸-پیش سازان لوازم خانگی ایران ۹-لائی سازی ۱۰-سامان شیمی ۱۱- نخ تایر ۱۲- سیمان خمسه ۱۳- روغن نباتی جهان ۱۴- بلکا شرق و...همچنین شهرستان زنجان از لحاظ تنوع معادن بسیار غنی بوده به طوریکه در حال حاضر بالغ بر ۱۷۰ اندیس وذخایر معدنی قابل بهره برداری ودر دست اکتشاف ویا شناسایی شده در استان وجود دارد که شامل: سرب وروی - براسیت - سیلیس - خاکهای صنعتی آنتی موان - تالک - پرلیک - سولفات منیزیم - آلونیت - منگنز - مس - آهن و سنگهای تزیینی (گرانیت - مرمریت - تراورتن - چینی و مرمر) وسنگهای آهکی و گچ و سنگ لاشه‌است.هم اینک از ز نظر معادن روی این استان بزرگ‌ترین معادن روی خاور میانه را در خود جای داده‌است
صنایع و معادن
استان زنجان دارای دو نوع صنایع دستی و ماشینی (کارخانه ای) است. صنایع دستی این استان از رشد و شکوفایی برخورداربوده و نمونه های بدیع آفریده های دستان هنرمندان و متخصصان برجسته زنجانی امروزه مایه سربلندی و مباهات صنایع ایران در جهان است. به دلیل موقعیت ترانزیتی و برخورداری از راه های مناسب و نزدیکی به استان تهران این منطقه از امکانات توسعه صنعتی خوبی برخوردار شده است. کارخانه های مختلفی در شاخه های صنایع فلزی، شیمیایی، دارویی، غذایی، ریسنده گی و بافنده گی، ساختمانی، الکتریکی، چوبی و سلولزی فعال هستند. معادن فعال استان؛ کائولن، فلدسپات و سیلیس است و دیگر معادن که بیش تر شامل معادن سنگ می شوند در نقاط مختلف استان پراکنده شده اند. استان زنجان بزرگ ترین معدن روی خاورمیانه را در خود جای داده است.
استخراج مس از معادن زنجان
تاریخچه معدن کاری مس در ایران با توجه به اطلاعاتی که در کتاب کاپر (1999) ارائه شده است به هزاره نهم قبل از میلاد برمیگردد به طوریکه تا این تاریخ آثاری از مس در گوشه و کنار ایران به دست آمده است با این وجود اطلاعاتی که در کتاب ما ایرانیان درباره این فلز به چشم می خورد قدمت آن در حدود 4000 الی 6000 سال پیش عنوان شده است.
اطلاعات مختصر در باب معدن مس زنجان :
نحوه کار معدن با توجه به رگه ای بودن کانسار به صورت سیستم استخراج کالکوپیریت است. منطقه مورد بازدید بخش شمال غربی معدن بود. لازم به ذکر است که چاه شماره 6 معدن دراین محدوده 6-5 سال پیش حفر شده ، دارای دو طبقه است و تا عمق 82 متری پایین رفته است این معدن دارای چند رگه است که رگه B در بخش شمال غربی معدن (محل بازدید) قرار گرفته است. حدود 2 کیلومتر طول و بین 5/2 – 2 متر عرض متوسط آن می باشد. در حال حاضر معدن توسعه یافته است و 7 چاه در آن حفر شده است که دو عدد از این هفت چاه معدن متروکه می باشد ولی بقیه چاههای آن در حال استخراج هستند.
از نظر نحوه استخراج به دلیل رگه ای بودن معدن از چاههای عمودی استفاده کرده اند که این چاهها در فاصله مشخص از رگه قرار گرفته اند و معمولا تونل میانبری از چاه تا فاصله رگه حفر شده است .
طبقات معدن بسته به استخراج معدن که از نوع شیرین کش و انباری می باشد. بین 35 تا 40 متر در نظر گرفته شده است که طول هر طبقه در رگه را امتداد داده و به بلوک های 50 متری تقسیم کرده اند. خوشبختانه دو برابر میزان برآورد ذخیره اولیه را از معدن برداشت کرده اند و در حال حاضر هم ذخایر عظیمی را پیش بینی می کنند که سالهای سال دوام خواهد داشت.
خصوصیات زمین شناسی معدن :
قبل از توضیح در مورد خصوصیات زمین شناسی معدن ذکر این نکته لازم است که وضعیت زمین شناسی در غرب ایران است و از آنجایی که این معدن هم در این محدوده واقع است لذا بایستی شرایط خاصی از زمین شناسی را در این نقطه انتظار داشت.
تیپ سنگ های منطقه :
همانطور که در مطالب فوق هم گفته شد تیپ اصلی سنگ های منطقه بازالت ، آندزیت ، داسیت و ریوداسیت می باشد که گاها ویژگی های توف را نیز پیدا کرده اند که نمونه هایی از این توقف ها نظیر توف داستی و توف آندیزیتی را در منطقه داریم . همچنین تیپ های رسوبی با سن کرتاسه – ژوراسیک نیز در منطقه تشخیص داده شده است. از جمله این تیپ می توان رادیولاریت که آقای دکتر صادقیان هم بر آن اشاره کرده است را نام برد اما به طور کلی خاصیت اصلی سنگ در این منطقه همان تیپ ولکانیک می باشد. تیپ کانی سازی در سنگ از نوع رگه ای است و نوع بافت و شرایط کانه سازی در منطقه از نوع شکافه پر کنی می باشد.
کانی اصلی مس که در این منطقه گزارش شده است تیپ کالکوپیریت می باشد که پروسه معدنکاری را تشکیل می دهد. همچنین سیکل اصلی دیگری که در معدن مشاهده می شود کانی پیریت است. این کانی نیز جزو سولفورهای اصلی این معدن به حساب می آید که با خود مقداری مس نیز به همراه دارد. کانی گالن نیز در معدن مشاهده می شود این کانی را به وفور می توان در چاه شماره 6 معدن ملاحظه کرد. علاوه بر موارد ذکر شده در این معدن کانی هماتیت نیز مشاهده می شود که در گذشته به اشتباه از آن به عنوان گالن یاد می کرده اند زیرا شباهت زیادی به گالن دارد. کانی هماتیت واسپیکولاریت به فرم تیغه ای و گاها با حالت پولکی یافت می شود گالن های موجود دراین معدن بافت ریتمیک و سیمیتیکال را نشان میدهند.
گانک اصلی این کانسارها کوارتز است که همراه آن کانی کلیست نیز دیده می شود. همچنین در دیواره رگه به ترتیب کانی های کوارتز، هماتیت و کالکوپیریت شکل گرفته اند و روند فوق تکرار شده است . علاوه بر این می توانید بافت کوپراستراکتور و برشی را به وفور در دیواره مشاهده کنید.
با توجه به توضیحات فوق می توان کانسار قلعه زری را جانشین بسیاری از تیپ های مس در جهان معرفی کرد مانند تیپ های نوع A مس از آمریکای جنوبی ، شمالی ، کانادا و حتی اروپا.
مطالعات انجام شده در خصوص آلتراسیون منطقه نشان دهنده زون پروپلیتیک در سطح این کانسار است که گستردگی زیادی هم دارد. در محل هایی در مجاورت رگه ها تیپ دگرسانی آرژیلیک هم مشاهده می شود که گستردگی زیادی ندارد . همچنین در بعضی قسمت ها به طور موضعی تیپ پتاسیک را هم می توان رویت کرد اما به طور کلی گسترگی غالب به سمت پروپلیتیک میل دارد.
مطالعات صورت گرفته بر روی این معدن نشان دهنده شرایط اپی ترمال برای تشکیل آن است . بنابراین معدن قلعه زری یک معدن رگه ای با شرایط اپی ترمال است پس مشخصه گرمابی دارد . لازم به ذکر است که دما در شرایط اپی ترمال بین 200-50 درجه سانتی گراد است در صورتی که بر اساس مطالعات ترمومتری انجام شده در این معدن توسط آقای دکتر حسن نژاد، دمایی فراتر از 300 درجه سانتی گراد به دست آمده است که اصلا با تشکیل کانی سازی در شرایط اپی ترمال سازگاری ندارد لذا به طور متوسط رنج دمای تشکیل کانسار را بین اپی ترمال تا مزوترمال در نظر می گیریم که با توجه به مطالب زیر این موضوع تاکید می شود.