تاریخچه‌ی کاربرد مس :
تاریخ استفاده از مس حداقل به 10000 سال پیش می‌رسد. در طول دوره‌ی ماقبل تاریخ کالکولیتیک Chalcolithic انسان دریافت که چگونه مس را استخراج کند و از آن تزئینات و ابزارآلات بسازد ([لینک ها فقط برای اعضا قابل نمایش هستند. برای عضویت کلیک کنید]). ابزارآلات مسی کشف‌شده قدمتی در حدود 5000 سال پیش از میلاد مسیح را نشان می‌دهند ([لینک ها فقط برای اعضا قابل نمایش هستند. برای عضویت کلیک کنید]). مشاهدات باستان‌شناسی نشان‌می‌دهد که قدمت استفاده از مس به‌عنوان وسیله‌ای زینتی در غرب آسیا مربوط به ده هزار سال قبل می‌باشد. آویزه‌ی مسی متعلق به سال 8700 قبل از میلاد یکی از قدیمی‌ترین موارد مصرف مس در زیورآلات است که در شمال عراق کنونی پیدا شده است (minerals.er.usgs.gov). در یکی از اهرام مصر یک سیستم لوله‌کشی با مس پیدا شده که مربوط به5000 سال پیش است. مرد یخی Oetzi، که در اروپا به دقت نگهداری می‌شود و متعلق به3200 سال قبل از میلاد است، تبری با نوک مسی در دست دارد که درجه خلوص فلز آن 7/99% می‌باشد. مس به خاطر زیبایی درخشانش در باستان برای ساخت آئینه استفاده می‌شده است ([لینک ها فقط برای اعضا قابل نمایش هستند. برای عضویت کلیک کنید]).
از مهمترین حوادث تاریخی تعیین‌کننده در مسیر تکامل دانش بشر در زمینه‌ی استفاده از مس، کشف چگونگی تولید آلیاژ برنز می‌باشد.
اکتشافات باستان‌شناسی نشان می‌دهد که در ایران از هزاره‌ی پنجم پیش از میلاد، استفاده از مس رونق داشته است. اشیای مفرغی به دست آمده از هزاره‌های بعد، گویای پیشرفت استفاده از مس می‌باشد.
خواص اتمی مس
وزن اتمی 63.536 amu
شعاع اتمی (calc.) 135 (145) pm
شعاع کووالانسی 138 pm
شعاع وندروالس 140 pm
ساختار الکترونی Ar]3d104s1]
-e بازای هر سطح انرژی 2, 8, 18, 1
درجه اکسیداسیون «اکسید) 2,1 (باز ملایم)
ساختار کریستالی مکعبی, face-centered
خواص فیزیکی
حالت ماده جامد __)
نقطه ذوب 1357.6 K (1984.3 °F)
نقطه جوش 2840 K (4653 °F)
حجم مولی 7.11 ?»10-6 ««متر مکعب بر مول
گرمای تبخیر 300.3 kJ/mol
گرمای هم جوشی 13.05 kJ/mol
فشار بخار 0.0505 Pa at 1358 K
سرعت صوت 3570 m/s at 293.15 K
متفرقه
الکترونگاتیویته 1.9 «درجه پائولینگ)
ظرفیت گرمایی ویژه 380 J/«kg*K)
رسانائی الکتریکی 59.6 106/m اهم
رسانائی گرمایی 401 W/«m*K)
1st پتانسیل یونیزاسیون 745.5 kJ/mol
2nd پتانسیل یونیزاسیون 1957.9 kJ/mol
3rd پتانسیل یونیزاسیون 3555 kJ/mol
4th پتانسیل یونیزاسیون 5536 kJ/mol
پایدارترین ایزوتوپها
ایزو وفور طبیعی نیمه عمر DM DE MeV DP
63Cu 69.17% Cu با 34 نوترون پایدار است
64Cu {syn.} 12.7 h ? 1.675 64Ni
64Cu {syn.} 12.7 h ?- 0.579 64Zn
65Cu 30.83% Cu با 36 نوترون پایدار است
واحدهای SI& STP استفاده شده مگر آنکه ذکر شده باشد.
مس یکی از عناصر جدول تناوبی است که نشان آن Cu و عدد اتمی آن 29 می باشد.
خصوصیات قابل توجه
مس فلز نسبتا" قرمز رنگی است که از خاصیت هدایت الکتریکی و حرارتی بسیار بالایی برخوردار می باشد.( در بین فلزات خالص ، تنها خاصیت هدایت الکتریکی نقره در حرارت اطاق از مس بیشتر است) چون قدمت مصنوعات مسی کشف شده به سال 8700 قبل از میلاد برمی گردد، احتمالا" این فلز قدیمی ترین فلز مورد استفاده انسان می باشد.مس علاوه بر اینکه در سنگهای معدنی گوناگون وجود دارد ، به حالت فلزی نیز یافت می شود.( مثلا" مس خالص در بعضی مناطق).
این فلز را یونانیان تحت عنوان Chalkos می شناختند. چون مقدار بسیار زیادی از این فلز در قبرس استخراج می شد رومیان آنرا aes Cyprium می نامیدند. بعدها این کلمه به فرم ساده تر cuprum درآمد و در نهایت انگلیسی شده و به لغت Copper تبدیل شد.
کاربردها
مس فلزی قابل انعطاف و چکش خوار است که کاربردهای زیادی در موار زیر دارد:
سیم های مسی
لوله های مسی
دستگیره های درب و سایر وسایل منزل
مجسمه سازی. مثلا" مجسمه آزادی شامل 179000 پوند مس می باشد.
آهنرباهای الکتریکی.
موتورها، بخصوص موتورهای الکترومغناطیسی.
موتور بخار وات.
کلیدها و تقویت کننده های الکتریکی.
لامپهای خلاء ، لامپهای پرتوی کاتدی ومگنترونهای اجاقهای مایکرو ویو.
هدایت کننده موج برای تشعشع مایکروویو.
به علت خاصیت هدایت بهتر آن نسبت به آلومینیوم، کاربرد مس در IC ها به جای آلومینیوم رو به افزایش است.
بعنوان جزئی از سکه ها.
در وسایل آشپزی، از جمله ماهی تابه .
بیشتر سرویسهای قاشق چنگال ( flatware) قاشقها،چنگالها و چاقوها دارای مقادیری مس هستند(نقره نیکلی).
اگر نقره استرلینگ در ظروف غذاخوری بکار رفته باشد ،حتما"باید دارای درصد کمی مس باشد.
بعنوان بخشی از لعاب سرامیکی و در رنگ آمیزی شیشه .
وسایل موسیقی ،بخصوص سازهای بادی.
بعنوان یک بیواستاتیک در بیمارستانها وپوشاندن قسمتهای مختلف کشتی برای حفاظت در برابر بارناکلها و ماسلها.
ترکیباتی مانند محلول فلینگ که در شیمی کاربرد دارد.
سولفات مس که بعنوان سم و تصفیه کننده آب کاربرد دارد.
نقش بیولوژیکی
وجود مس برای کلیه گیاهان و حیوانات عالی ضروری می باشد. مس در آنزیمهای متنوعی ،از جمله مراکز مس cytochrome c oxidase و آنزیم حاوی Cu-Zn به نام superoxide dismutase وجود دارد و فلز اصلی در رنگدانه حامل اکسیژن hemocyanin است.RDA برای مس در بزرگسالان سالم 9/0 میلی گرم در روز می باشد.
مس در جریان خون عمدتا" روی پروتئین پلاسمایی بنام ceruloplasmin حرکت می کند. اگرچه مس اول در روده جذب می شود، این عنصر همبسته با آلبومین به سوی کبد منتقل می شود.
یک حالت ارثی که بیماری ویلسون نامیده می شود موجب باقی ماندن مس در بدن و عدم ورود آن به صفرا توسط کبد شود.این بیماری در صورت عدم درمان می تواند منجر به آسیبهای کبدی و مغزی شود.
پیدایش
مس معمولا" به شکل معدنی یافت می شود.کانیهایی مثل آزوریت ، مالاکیت و برنیت همانند سولفیدهایی از جمله کالکوپیریت ( CuFeS2) ،کوولین ( CuS)،کالکوزین ( Cu2S) یا اکسیدهایی مانند کوپریت (Cu2O) از منابع مس هستند.
ترکیبات
اطلاعات اولیه
مس (Cu) از فلزات واسطه در جدول تناوبی به حساب می آید. مس در ترکیبات خود ، دارای عدد اکسایش 1+ است. افزون بر این ، اتم مس تحت شرایط مناسبی با از دست دادن الکترونهای خود ، عددهای اکسایش 2+ و 3+ هم بدست آورد. در هر حال ، مس در مهمترین ترکیبهای خود ، عدد اکسایش 2+ دارد.
شیمی مس
مس فلزی است نسبتا نرم و قرمز رنگ. و می توان آنرا به صورت ورق و مفتول در آورد. رسانایی الکتریکی و گرمایی آن زیاد است و از نظر رسانایی الکتریکی ، بعد از نقره قرار دارد. (رسانایی الکتریکی نقره از تمام فلزها بیشتراست). سطح مس در هوای مرطوب از یک لایه کربنات بازی سبز رنگ پوشیده می شود.
لایه کربنات بازی سبز 2Cu+O2+Co2+H2O = Cu(OH)2.CuCo3
اثر اسیدها بر روی مس
محلولهای رقیق «اسید هیدرو کلریک» و «اسید سولفوریک» بر مس که در سری الکتروشیمیایی در زیر هیدروژن قرار دارد ، اثر نمی کنند ، اما مس در «اسید نیتریک» رقیق و غلیظ و همچنین «اسید سولفوریک» غلیظ به واسطه اثر اکسید کنندگی آنها حل می شود. یک نکته جالب توجه این است که مس می تواند از «اسید هیدرو سیانیک» غلیظ ، HCN ، هیدروژن آزاد می کند و احتمالا عامل انجام این واکنش ، تمایل زیاد مس (I) برای تشکیل کمپلکس با یون سیانید است