آتشفشان
چکیده
با همه تجربه ای که از آتشفشان ها بدست آورده ایم آیا می دانید علت به وجود آمدن آن چیست؟
آری تئوری قدیمی مبنی بر اینکه زیر پوسته زمین گرمای بسیار زیادی وجود دارد،هنوز هم تنها راه توضیح آتشفشانهاست از این گذشته ما از زمانهای قدیم به این نتیجه رسیده ایم که در زیر زمین گرما وجود دارد زیرا عملاً آن را حس می کنیم.پانصد آتشفشان فعال روی زمین شناخته شده است تقریباً سیصد آتشفشان در انحنای بزرگ اطراف مرزهای اقیانوس آرام و حدود هشتاد آتشفشان در امتداد جزایر اندونزی است و بقیه در جاهای دیگر زمین قرار دارد.
فهرست
1.مقدمه
2.اندیشه های باستانی درباره آتشفشانها
3.فوران های بزرگ آتشفشانها
4. آتشفشانهای بزرگ جهان
5.گرمای زیر پای ما
6. آتشفشانهای سایر سیارات
7.نام بزرگترین آتشفشانها
8.نتیجه گیری
9.منابع و مخازن
جهان آفرینش در خود شگفتیهای فراوانی جا داده است یکی از پدیده های فاجعه باری که انسانها از آن فرار می کنند آتشفشانها هستند که گاه گاه در بعضی از جاهای کره زمین اتفاق می افتد،گدازه های آن همچون سیلی فروزان آن مخاطرات عظیمی ایجاد می کند.ذهن کنجکاو آدمی همواره در جستجوی علت به وجود آمدن این رویداد شگفت انگیز و امکان پیشگویی زمان و جتای وقوع آن بوده است.امروزه می دانیم که زمین به هنگام تشکیل توده ای گاز داغ بوده است.پوسته این توده گاز پس از مدتی سرد و سخت شده اما مرکز آن هنوز داغ است.ضخامت و سختی این پوسته در همه جای زمین یکسان نیست و قطعات بزرگ آن همواره با حرکتی کند در حال تغییر و جا به جا شدن است.بنابراین گاه گاه شکافی در این پوسته ایجاد می شود و گازها و مواد مذاب بسیار داغ درون آن با فشار از این شکاف فوران می کند و آتشفشان ایجاد می شود.اما هنوز نمی توانیم زمان و جای این پدیده را پیشگویی کنیم.
اندیشه های باستانی درباره آتشفشانها
مردم باستانی درباره آتشفشانها فکرهای ساده ای می کردند آنها فوران آتش را خشم خدا می دانستند و به آن الهه آتش می گفتند آتشفشانها را لزوماً خدایان مهربان و خالقی نمی دانستند بلکه گاهی موجوداتی شیطان صفت و مخفف و ترسناک می دانستند.بعضی از مردم قدیم نیز کوههای آتشفشانی را با غولها و مخلوقات هیولایی که با زئوس و خدایان دیگر جنگیده اند توضیح می دادند جای هیچ گونه شگفتی نیست که مردم باستان پنداشته باشند موجدات فوق طبیعی درون آتشفشانها جای دارند خروچ گرما و گدازه و زلزله هایی که تقریباً همیشه همراه با فورانهای آتشفشانی بوده است که از نظر آنان فقط در نتیجه قدرتهای خداگونه ممکن می شده است.
حتی اسرائیل های باستان هم از احساس ترس از آتشفشانها به دور نماندند شرحی در کتاب مقدسی است مبنی بر اینکه چگونه قوم بنی اسرائیل پس از ترک مصر به کوه سینا رسیدند و در آنجا حضرت موسی قوانین الهی را دریافت کرد در کتاب مقدسی می خوانیم که صبح روز سوم رعد و برقها و ابر ضخیمی بر کوه پدید آمد و کوه سینا سراسر از دود پوشیده شد و همه کوه به شدت به لرزه درآمد می نمی توانیم بگوییم که در شرح کتاب مقدس دقیقاً کوه سینا کجا بوده اما احتمال می رود که کوهی آتشفشانی بوده است و اسرائیلیان اولیه احساس کرده اند که خدا در آنجا ساکن است.مردم یونان باستان متفکران زیادی داشت آنها نمی پذیرفتند که در این آتشفشانها غول یا الهه ای باشد.آنان در حدود یافتن علتهای منطقی تری بودند.ارسوط فیلسوف یونانی می پنداشت که در زیر این کوهها هوای گرم محبوس شده و این هوای گرم همواره در تکاپوی یافتن راهی برای خارج شدن از اعماق زمین است گاه گاه این هوا با فشار از یک محفظه زیر زمینی به یک محفظه دیگری می رود ارتعاشاتی ایجاد می شود که به صورت زمین لرزه احساس می شود و گرمای آن سبب سرازیر شدن گدازه ها می شود.
فوران های بزرگ آتشفشانها
اوایل مردم باستان کوههای آتشفشانی را آن چنان خطرناک نمی دانستند و آنها را فقط هنگام خروج دود و گرما می دیدند اما در اوایل امپراطوری روم نمونه وحشتناکی از فوران آتشفشانی به وقوع پیوست در حدود 24 کیلومتر شرق شهر بزرگ ناپل در جنوب ایتالیا،کوهی است به نام وزویوس بلندی این کوه کمتر از 6/1 کیلومتر است و در زمان یونانیان باستان تنها یک کوه معمولی به نظر می آمد.رومیان نوشته ای در دست نداشتند که در آن به خارج شدن دود یا خاکستر از کوه وزویوس اشاره ای شده باشد.پمپن در حدود 500 سال پیش از میلاد برپا شده بود و تقریباً ششصد سال شهری آباد و پر رونق بود در زمان امپراطوری رومی بسیاری از رومیان ثروتمند درآنجا خانه های ییلاقی داشتند به طور یقین گاه گاه زلزله هایی در نزدیکی وزویوس به وقوع می پیوست اما در سراسر حوزه مدیترانه زلزله هایی اتفق می افتاد بعد از هر زلزله شدید مردم خرابیها را تعمیر می کردند و به زندگی در آنجا ادامه می دادند تا آنکه در سال 79 میلادی پس از چند زلزله کوچک،ناگهان در 24 اوت کوه وزویوس منفجر شد ابرهای خاکستر دود،بخار آب،و گازهای خفه کننده همه کوه را پوشاند و سیلی از گدازها در جهت شهر پمپی و هرکولانوم جاری شد احتمال می رود در این حادثه بیست هزار نفر جان دادند.از آن پس کوه وزویوس هرگز به طور کامل خاموش نشد وزویوس یا کوه وزوو تنها آتشفشان فعال در قاره اروپاست اما کوه اتنا در جزیره سیسیل بزرگتر و خطرناکتر است.
کوه اتنا بارها فوران کرده و یک فوران بسیار بد آن در سال 1669 میلادی بود که منجر به خراب شدن چهارده شهر و مرگ بیست هزار نفر شد.
ایسلند جزیره ای است در اسکاتلند و سرزمینی سرد و از یخ پوشیده است ولی با وجود این پر از آتشفشان است یک آتشفشان آن لاکی نام دارد که در سال 1783 میلادی شروع به فوران کرد به مدت دو سال از دهانه آن گدازه بیرون می ریخت.
در اندونزی نیز آتشفشان فوران کرد در جزیره کوچکی واقع در جزیره بزرگ جاوه کوهی است به نام تامبورا که در سال 1815 منفجر شد و بعد از فوران آن در حدود دوازده هزار نفر کشته شدند و 145 کیلومتر مکعب سنگ و غبار به هوا پرتاب شد.
در نیمکره غربی مرگبارترین فوران آتشفشانی در زمانهای اخیر در جزیره مارتینیک واقع در دریای کاریبن اتفاق فتاد در انتهاب جنوب غربی این جزیره کوه به نام پِلی قرار دارد در آوریل 1902 خروج دود و خاکستر از دهانه این کوه آتشفشانی شروع شد و در روز هشتم ماه ماه 5/7 صبح کوه پلی منفجر شد بزرگترین انفجار جدید در قلمرو آمریکا در ژوئن 1912 با انفجار کوه کاتمی در جنوب آلاسکا به وقوع پیوست دوازده هزار کیلومتر مربع از اطراف آتشفشان با خاکستر و غبار پوشیده شد و مقداری از آن به شهر کدیاک که در یک صد کیلومتری شرق کوه بود رسید.شهر تخلیه شد و به مردم آسیب آنچنامی وارد نشد.
در ایالت هاوایی و آلاسکا تنها آتشفشانهای فعال در سلسله کوههای کاسکید هستند که از شمال به جنوب میان دو ایالت ارگون و واشینگتن کشیده شده اند.پانزده قله از کوههای کاسکید آتشفشانی هستند بلندترین قله آنها کوه رینییر در هشتاد کیلومتری جنوب شهر تاکوما در ایالت واشینگتن است.
فورانهای آتشفشانی حتی ممکن است در جاهایی به وقوع پیوندد که اصلاً کوهی نباشد/
در مکزیک در 320 کیلومتری غرب مکزیکوسیتی زمانی دهکده ای بود به نام پاریکوتن در 20 فوریه سال 1943 کشاورزان در یک مزرعه ذرت کاملاً مسطح در فاصله 5 کیلومتری دهکده،سرگرم کار بودند.ناگهان متوجه شکافی در زمین شدند شکاف کم کم عریض شد،زمین زیر پای کشاورزان لرزید و شعله و دود از میان شکاف زبانه کشید کشاورزان با عجله آنجا را ترک کردند و به خانه های خود در ده برگشتند.سپس از شکاف دود و خاکستر ادامه یافت و ارتفاع توده خاکستر پی در پی بیشتر شد و با ادامه یافتن آتشفشان این توده آن قدر زیاد شد که به صورت یک کوه در آمد و امروزه آن را کوه پاریکوتن می نامند سرانجام فوران،9 سال ادامه یافت تا ارتفاع کوه پاریکوتن به 2800 متر رسید و تا 11 کیلومتری اطراف آن اثری از زندگی گیاهی دیده نمی شد.
گرمای زیر پای ما
طبق گفته دانشمندان از قدیم تاکنون همه می دانیم که زیر پوسته زمین گرمای بسیار زیادی وجود دارد که همین گرما علل اصلی به وجود آمدن آتشفشانها هستند.
در جاهای مختلف زمین معدنهای عمیقی وجود دارد که برای به دست آوردن طلا،الماس،یا فلزات و گوهرهای گرانبها حفر شده اند.هرچه معدن عمیق تر باشد گرمای آن بیشتر است.عمیق ترین معدن جهان در آفریقای جنوبی است.عمق این معدن بیش از 3200 متر و دمای دیواره های صخره ای در آن عمق در حدود 53 درجه سانتی گراد است کارگران در چنین معدنهای عمیق نمی توانند کار کنند مگر آنکه هوای خنک با پمپ به درون آن رانده شود دانشمندان معتقدند که هرچه عمق بیشتر شود گرمای زمین نیز افزایش می یابد.دمای صخره ها در عمق 160 کیلومتری زمین احتمالاً به 1100 درجه سانتی گراد می رسد.اگر چنین صخره های داغی در سطح زمین بودند ذوب می شدند و به صورت گدازه درمی آمدند،اما در عمق زمین صخرها واقعاً ذوب نمی شوند.زیرا فشار حاصل از وزن کیلومترها سنگ اجرای آن را محکم به هم می فشرد و به صورت جامد نگاه می دارد این لایه صخره ای زیر پوسته زمین را که به دمای سرخ رسیده است جبه می نامند در حدود 2900 کیلومتری زیر پوسته زمین جبه صخره ای پایان می یابد.زیر آن هسته زمین است که شاید عمدتاً از آهن ساخته شده باشد و آن قدر داغ است که به صورت مایعی مذاب با دمای سفید درآمده است در مرکز زمین ممکن است به حدود 3000 یا 4000 درجه سانتیگراد یعنی حدود دمای سطح خورشید برسد.
وجود گرمایی بسیار زیاد در زیرزمین می تواند توضیح برای آتشفشانها باشد.این سؤال در ذهن همه بوجود می آید اگر درون زمین در همه جا داغ است چرا آتشفشانها در بعضی از جاهای زمین پدیدار می شود؟علت آن است که پوسته زمین در همه جای کاملاً سخت نیست به نظر می رسد در جاهای نقاط ضعیف یا شکافهایی در پوسته زمین وجود دارد که گرمای جبه زمین می تواند از میان آنها به سوی بالا راه یابد.در بعضی از جاها گرما آن قدر به سطح زمین نزدیک است که آب موجود در خاک را گرم می کند و در این صورت چشمه های آب گرم تشکیل می شود گاهی آب آن قدر گرم می شود که به نقطه جوش می رسد در این حال بخار آبی که ایجاد می شود آب را تا ارتفاع بالاتر از سطح زمین به هوا می راند و نوعی آبفشان تشکیل می شود که به آن گیزر می نامند.
آتشفشانهای سیارت دیگر
آیا در دنیاهای دیگر نیز آتشفشان وجود دارد؟
چنین گمانی غیر منطقی نیست در ابتدای تشکیل منظومه خورشیدی اجسام بزرگتر آن مطمئناً بسیار داغ بوده اند.سرد شدن سطح خارجی آنها می باید فورانهای آتشفشانی بزرگی اتفاق افتاده بود یعنی پوسته سرد بسیار نازک و لخت آنها بر اثر گرمای درونی،گاه گاه شکافته شده و فورانهایی ایجاد شده در ماه،بعضی جاها را می توان دید که جریان گدازه هزاران کیلومتر مربع را پوشانده است،اما همه آنها در تاریخ گذشته ماه ایجاد شده است امروزه هیچ نشانه ای فعالیت آتشفشانی در ماه دیده نمی شود فقط دهانه آتشفشانی موجود است.
در اواخر سال 1971 میلادی یک موشک کاونده به نام مارینر 9 در مدار مریخ قرار داده شد مارینر عکسهایی از سطح مریخ گرفت و از آن عکسها نقشه کامل مریخ به دست آمد.معلوم شد در سطح مریخ دهانه ها،کوهها دره هایی ژرف و چیزهای جالب توجه دیگری وجود دارد.در یک ناحیه سلسله کوههایی با دهانه های بزرگ وجود دارد که آشکارا آتشفشانی بوده اند.بزگترین آنها را امروزه کوه الیمپوس نامیده می شود.
کوه الیمپوس در مریخ از هر کوه آتشفشانی سطح زمین بزر است اما تا آنجا که می دانیم کوه الیمپوس و آتشفشانهای دیگر مریخ خامرشند و مدتهای طولانی است که فوران نکرده است در اوخر سال 1978 میلادی یک موشک کاونده به نام پایونیرونوس در مدار سیاره زهره قرار داده شد.ابر ضخیمی که همیشه در آتمسفر زهره معلق است مانع دیدن سطح سیاره می شود.دستگاههای پایونیرونوس با استفاده از بازتابهای راداری،بیشترین سطح سیاره زهره را نقشه برداری کرده اند.بعضی از کوههای نشان داده شده آتشفشانی به نظر می رسند یک آتشفشان احتمالی،به نام کوه ریا قاعده خود را در مساحتی به اندازه نیومکزیکو گسترانیده است.اگر این کوه واقعاً آتشفشانی باشد.حتی ار کوه الیمپوس در مریخ بزرگتر است.