پیش گفتار
یکی از ابزارهای شناخت رابطه ی بعضی از زبان ها با همدیگر دانش زبان شناسی تطبیقی و تاریخی است . از دیرباز برخی از دانشمندان علم لغت به همانندیهای میان برخی زبانها اشاره کرده اند . توجه به این پیوندهای زبانی از زمانی آغاز شد که پای اروپاییان به هند باز شد و با زبان سنسکریت آشنا شدند .
کشیش فرانسوی کوردو ( le.p.courdoux ) و قاضی انگلیسی ویلیام جونز ( w.jones ) از همانندیهای میان زبان سنسکریت و زبانهای یونانی و لاتین بدین گمان افتاده اند که این زبانها از اصل واحد می آید . واین دیدگاه بار دیگر توسط دانشمند آلمانی به نام فردریک شلگل (fr.schlegel ) در سال 1808 م به گونه ای دقیق تر مطرح شد .
نخستین بار فرانتس بوپ ( fr.bopp ) آلمانی در سال 1816 م به سنجش زبان های بالا به روش علمی پرداخت . وی با سنجش دستگاه صرفی زبان های سنسکریت ، یونانی ، ژرمنی و فارسی با یکدیگر برای یافتن چگونگی پیدایش و دگرگونی صیغه های صرفی کلمات در این زبانها با پایه قرار دادن زبان سنسکریت تلاش بسیار نمود .
بوپ برای نخستین بار قومی را که در پنج هزار سال پیش از میلاد در منطقه جنوب روسیه سرق رودخانه دنیپر شمال قفقاز و غرب کوههای اورال زندگی می کرد قوم و زبانشان را هند و اروپایی نامید .
زبان بسیاری از کشورهای بزرگ و مهم آسیا و اروپا و امریکا از خانواده ی زبان هند و اروپایی است فارسی ، انگلیسی ، فرانسوی ، آلمانی ، ایتالیایی ، روسی ، نروژی ، هلندی ، لتونی و لیتوانی و بسیاری از زبان های دیگر را در این دست می گنجاند . دگر گونی این زبان ها یکسان و هم زمان نبوده است .
بعضی گروه های زبانی بسیار زودگذر دگرگون شده اند و برخی بسیار کمتر دست خورده اند .
برای نمونه زبانهای ایرانی بسیار زودتر و در برابر آن زبان لیتوانی بسیار کمتر دگرگون مانده است .
بی گمان پراکندگی قوم هندوا و اروپایی در سرزمین های گوناگون بهانه ای برای تاثیر اوضاع جدید بر زبان هر گروه گردیده است . یکی از مهم ترین شاخه های زبان هند و اروپایی زبان هند و ایرانی است . واژه ی atiya یا ariya یا arya نامی است که نیاکان مشترک ایرانیان و هندیان به نژاد و خانواده ی خود داده اند . به همین دلیل زبان های ایرانی باستان با زبان هندی کهن ( سنسکریت ) پیوندی ناگسستنی دارند . دانشمندان بر پایه ی دگر گونی تاریخی زبان های ایرانی سه دوره ی مهم را برای این زبان ها بر شمرده اند :
دوره ی باستان
دوره ی میانه
دوره ی نو
زبان های ایرانی دوره ی باستان از زبان ایران باستان منشعب شده اند که دوره ی رواج زبان ایرانی باستان را 1000-700 پام دانسته اند . از زبان ایرانی باستان هیچ یادگاری در دست نیست . مهم ترین ویژگی مشترک زبان های باستانی ایرانی وجود حالت های صرف است .
در این زبان ها اسن صفت و ضمیر صرف می شوند .
زبان های باستانی ایران عبارتند از :
مادی
سکایی
اوستایی
پارسی باستان
کتیبه های فارسی میانه (پهلوی ساسانی ) ص 5و6و7
پارسی باستان زبان مردم پارس در روزگار هخامنشیان بوده است تنها یادگار بر جای مانده از این زبان ، سنگ نبشته های شاهان هخامنشی است .
خطی که برای نگارش زبان پارسی باستان بکار رفته خط میخی نام دراد .
بر روی خط میخی برای زبان پارسی باستان دستکاریهای در زمان داریوش بزرگ انجام گرفته است .
الفبای پارسی باستان از الفبای اکدی و الفبای اکدی از الفبای سومری گرفته شده است .
سومریان ابداع کننده خط میخی نبوده اند بلکه آنها نیز این خط را از دیگر گروههای کهن میان دو رودی چون مردمان ( تل عبید ) یا کناره فرات گرفته اند .
خط میخی پارسی باستان از چپ به راست نوشته می شود این الفبا دارای 36 حرف ، هشت اندیشه نگار و دو واژه جدا کن است و هر یک از الفبای این زبان جدا از سه مصوت دارای یک واکه اند . به عبارتی هر واک صامت دارای یک واکه مصوت است . هر حرف با هر واکه ای که بیاید دارای نشانه ی خطی خاص خود است . وجود این واکه ها باعث شده تا الفبای پارسی باستان را الفبای هجای بنامند . مهمترین یادگار بر جای مانده از زبان پارسی باستان سنگ زبانه داریوش بزرگ در بیستون است .
به نظر می رسد خط میخی پارسی باستان برای هدفی مشخص در نوشتن استفاده شده است زیرا تنها سنگ نبشته شاهان هخامنشینی به این خط است .
بیشترین یادگار نبشته های اداری – حقوقی بر جای مانده از زمان هخامنشیان به زبان و خط ایلامی هخامنشی است . انبوه گل نبشته های بدست آمده از تخت جمشید ، شوش ، هفت تپه گواه این موضوع است . به گانی خط ایلامی – هخامنشی خط همگانی بوده است و چون خط آرامی یکی از خط های آشنا برای کاتبان و نویسندگان به شمار رفته است .