بیمه‌خرد عرصه‌ای جدید برای فعالیت بیمه گران
مقدمه
«بیمه» واژه‌ای است که در جوامع مختلف در طی زمان از گذشته‌های دور تاکنون به معانی متفاوتی به‌کار رفته است. امروزه «بیمه» مفهومی است بسیار وسیع و گسترده که هر روز با گسترش پیشرفت و توسعه اقتصادی و اجتماعی بشر، بر گستردگی آن افزوده می‌شود.
بسیاری از صاحبنظران امروزی بیمه را «مکانیزم انتقال ریسک» می‌دانند و به دو دسته بیمه‌های «بازرگانی» و «اجتماعی» تقسیم می‌کنند و معتقدند که بیمه‌های بازرگانی چون با هدف کسب سود و از طریق بنگاه‌های اقتصادی (عموما خصوصی) عرضه می‌شوند با بیمه‌های اجتماعی که به وسیله دولت‌ها و با هدف «حمایت اجتماعی» عرضه می‌شوند متفاوتند و راه این دو نوع بیمه از یکدیگر جدا است و اصول و روش‌های متفاوتی در آنها به کار گرفته می‌شود. اگر چه این مطلب تا حدود زیادی صحیح است اما باید گفت در عمل نمی‌توان این دو نوع فعالیت بیمه‌ای را کاملا مستقل از هم دانست و نمونه‌های آشکاری وجود دارد که به صورت مشترک هم بر بیمه‌های بازرگانی و هم بر بیمه‌های اجتماعی تاثیر گذارند.
برای مثال به «فرهنگ عمومی» می‌توان اشاره کرد. شناخت عمومی و آگاهی مردم از بیمه، موضوعی است که هم بر بیمه‌های بازرگانی و هم بر بیمه‌های اجتماعی تاثیر‌گذار است به گونه‌ای که درحال حاضر اغلب مردم کشورمان بیمه را به مفهوم اجتماعی آن می‌شناسند و نه مفهوم بازرگانی، به عبارت دیگر «بیمه‌های اجتماعی»، «بیمه‌های بازرگانی» را تحت‌تاثیر خود در فرهنگ عمومی قرار داده‌اند، اما بررسی تجربه سایر کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه همانند هند و کشورهای جنوب‌شرقی آسیا نشان می‌دهد که موسسات بیمه بازرگانی به منظور تامین اهداف بلند‌مدتی چون گسترش فرهنگ بیمه، افزایش سطح فعالیت در سایر رشته‌های بیمه‌ای و ایجاد تصویر مثبت از سازمان به عرصه‌های جدیدی در فعالیت بیمه روی آورده‌اند هر‌چند که این فعالیت‌ها سودآوری چندانی در کوتاه‌مدت ندارند. بیمه‌های خرد از جمله این موارد است که در این نوشته به صورت مختصر به معرفی و تشریح آن می‌پردازیم.
مفهوم بیمه‌خرد
بیمه‌خرد (Microinsurance) مفهومی نسبتا جدید (با قدمتی حدود 30 سال) است و مقصود مکانیزمی است که بر‌اساس آن اشخاص آسیب‌پذیر (اشخاصی که درآمد سرانه پایینی دارند یا دهک‌های پایین درآمدی) می‌توانند ریسک‌های مختلفی را که در زندگی با آنها مواجه‌اند (جانی، مالی و کسب‌وکار) مدیریت نمایند.
در برخی کشورها از جمله هند، بیمه‌گران با توجه به نیاز جامعه، بیمه نامه‌هایی را طراحی و عرضه نموده‌اند به گونه‌ای که حتی متکدیان نیز در این کشور از پوشش بیمه‌ای برخوردارند. بیمه خرد به دنبال حادثه سونامی در جنوب‌شرقی آسیا به عنوان ابزار موثری جهت کاهش ریسک افراد کم‌درآمد و آسیب‌پذیر مورد توجه جدی قرار گرفته است به گونه‌ای که حتی شرکتهای بزرگ بیمه‌ای اروپا نظیر آلیانز، بیمه‌نامه‌های مخصوصی را برای این منظور طراحی و به بازار عرضه کرده‌اند.
مشتریان بیمه های خرد چه کسانی هستند؟
مشتریان بیمه‌های خرد عمدتا افرادی هستند که از سطوح پایین درآمدی برخوردارند و قادر به تهیه پوشش‌های بیمه‌ای معمول و عادی در بازار نیستند. برای مثال در کشور هند بیش از 80درصد مشتریان بیمه‌های خرد خانوارهای پر جمعیتی (بیش از 4 نفر) هستند که به کشاورزی مشغولند و درآمدی کمتر از 1800دلار در سال دارند و به طور معمول یک فرد از اعضای خانواده بیمه‌نامه را برای تحت پوشش قرار دادن همه اعضا (در بیمه درمان و عمر) خریداری می‌کند. از نظر بیمه‌گری این افراد ریسک بالاتری را در مقایسه با میانگین ریسک جامعه به علت شرایط نامساعد بهداشتی، آموزشی و درآمدی دارند و این ویژگی‌های خاص بر نحوه ارزیابی ریسک و فروش تاثیر می‌گذارند.
در بیمه‌های خرد چه ریسک‌هایی تحت پوشش قرار می‌گیرد؟
بررسی تجربه سایر کشورها نشان می‌دهد که در این نوع بیمه با توجه به نیاز بیمه‌گذاران و خطراتی که با آنها مواجه هستند، پوشش‌های مختلفی وجود دارد، برای مثال با توجه به مناطق مختلف جغرافیایی ریسک‌های حوداث طبیعی نظیر سیل، توفان، خشکسالی یا زلزله تحث پوشش قرار می‌گیرند. به طور کلی پوشش‌های بیمه‌ای که ارائه می‌شوند عبارتند از:
- هزینه‌های درمانی و بهداشتی
- خطر فوت و از کار‌افتادگی (بر اثر حادثه)
- خطر فوت یا بیمار‌ی‌های خطرناک نظیر، مالاریا، ایدز، تب زرد و...
- از دست دادن درآمد بر اثر پیری و کهولت سن
- از دست دادن درآمد بر اثر خشکسالی، سیل، توفان، زلزله یا سایر حوداث طبیعی
- از دست دادن دارایی(خانه، زمین و..) بر اثر توفان، سیل، زلزله یا سایر حوادث طبیعی
عرضه و فروش بیمه‌های خرد
از آنجا که این نوع پوشش‌های بیمه ای گروه خاصی از بازار را هدف قرار داده است (Target Market) و این گروه دارای خصوصیات و ویژگی‌های منحصر به‌فردی چون پایین بودن سطح سواد، عدم آگاهی از مزایای بیمه، درآمد اندک و دسترسی محدودتر به امکانات ارتباطی و رسانه‌ای برخوردار است، لذا روش‌های بازاریابی و استفاده از سیستم توزیع و فروش ویژه‌ای را می‌طلبد که با فروش سایر بیمه‌نامه‌ها متفاوت است.
این نوع بیمه‌نامه‌ها عموما از طریق عقد قرارداد گروهی با یک سازمان غیر‌دولتی (NGO) که نقش واسطه را ایفا می‌کند به فروش می‌رسند. در این حالت موسسه یا سازمان مذکور به عنوان واسطه حق بیمه‌ها را از طریق اعضای خود جمع‌آوری و به حساب شرکت بیمه واریز می‌کند و در فرآیند پرداخت خسارت نیز اقدامات لازم را انجام می‌دهد.
نقش دولت در عرضه بیمه های خرد
به طور‌کلی شرکتهای بیمه «بازرگانی» بیمه‌های خرد را عرضه می‌کنند و این نوع بیمه‌ها متفاوت از خدمات تامین‌اجتماعی یا سایر بیمه‌های دولتی است. اگر‌چه دولت به صورت مستقیم وارد عرضه این نوع خدمات نمی‌گردد اما چگونگی عرضه و سطح پوشش ریسک تا حدود زیادی تحت‌تاثیر خدمات و حمایت‌های دولت قرار می‌گیرد.
در مجموع دولت‌ها از طریق سیاستگذاری کلان اقتصادی و عرضه خدمات حمایتی نظیر تامین اجتماعی بر دامنه فعالیت این نوع بیمه‌ها تاثیر می‌گذارند، اما ماهیت خاص این نوع بیمه‌ها و بیمه گذاران که به علت پایین بودن سطح سواد و عدم آگاهی از قوانین و مقررات قادر به دفاع از حقوق خود نیستند، نقش دولت را به عنوان ناظر و حافظ منافع بیمه‌گذاران (این نقش در کشور ما بر عهده بیمه مرکزی ایران قرار دارد) بسیار مهم می‌سازد. بنابراین برای موفقیت در‌طراحی و عرضه چنین پوشش‌های بیمه‌ای در کشور لازم است که اصول نظارتی دقیقی تدوین شده و به دقت به مرحله اجرا درآیند.
در ازای پرداخت مبلغی معین (حق بیمه) متناسب با هزینه های احتمال وقوع ریسک تحت پوشش، مورد حمایت قرار می دهد.
اغلب مشتریان بیمه های خرد کسانی هستند که از نظر مالی قادر به تهیه پوشش های متداول بیمه ای نمی باشند. این محصولات باید پاسخگوی نیازهای اولیه مشتریان در مواجه با خطرات بوده، فهم و درک آن آسان و از نظر مالی برای آنان قابل تحمل باشد.
به منظور دستیابی به اهداف فوق در گام اول، باید وجود بازار بالقوه برای محصولات بیمه خرد مورد بررسی قرار گیرد. پس از ان و زمانی که مشخص شود تقاضا برای بیمه خرد وجود دارد و از نظر فنی ارائه پوشش ها در قالب بیمه امکان پذیر بوده و بیمه بهترین و مناسب ترین روش در مدیریت ریسک شناخته شده باشد، در گام بعدی، باید الگوی مناسب جهت ارائه خدمات بیمه خرد، شناسایی و انتخاب شود.