مقدمه
در جامعه انسانی، ارتباطات می تواند نقش مهمی در زندگی داشته باشد.مزایای زبان لغات سروده ها و خط ها و غیره بر ما روشن است . گذشته از این، ما احساسات خود را می توانیم با حالات چهره، دستها و غیره بیان کنیم . از طریق ارتباطات است که یک فرد خود را به دیگران می شناساند. یک فرد کرولال می تواند با استفاده از علائم و اشارات ارتباط برقرار نماید . هدف ارتباطات انتقال یا تبادل ایده ها و افکار می باشد . ارتباطات یک بخش مهم از فرایند آموزشی را تشکیل می دهد . وقتی که هدف از یادگیری تغییر در آگاهی، گرایش و رفتار می باشد نشانگر این است که نتیجه ارتباطات نیز به تغییر در آنها منجر می گردد . در جریان ارتباطهای آموزشی عامل مهم را
می توان کلید و عامل اصلی کنترل و هدایت رفتار دانش آموزان و نیروی مؤثر در برقراری ارتباط و سودمندی آن در کلاس درس دانست .
ارتباط چیست ؟
ارتباط عبارت است از : فرایند مبادله اطلاعات و احساسات .مبادله بر وزن مفاعله .امری است طرفینی و دو جانبه .پس ارتباط جریانی است متقابل .
ارتباط سالم کدام است؟
ارتباط سالم و صحیح آن است که، طرفین در امر مبادله ی اطلاعات
و احساسات در فضایی مناسب شرکت کرده و با یکدیگر هماهنگی داشته و در این ارتباط، هر دو احساس ارزشمندی کنند .به طور کلی ارتباط انسانها با یکدیگر بر اساس دو بینش برقرار می گردد .
((کرامت)) و ((امانت)) یعنی یا براساس تکریم شخصیت است و یا بر اساس تحقیر شخصیت . ما در برخوردها و ارتباطاتمان با دیگران، هر گونه انسان را تلقی کنیم، همانگونه با او برخورد می کنیم . اگر انسان را موجودی با شخصیت و با عزت بدانیم تلاش می کنیم که این کرامت را در او تقویت کنیم
و اگر او را فاقد کرامت نفس بدانیم سعی در تحقیر او داریم .
از دیدگاه اسلام ارتباطی سالم است که بر پایه تکریم شخصیت و عزت
و احترام متقابل افراد انسانی استوار باشد .
مهم ترین وسیله ی ارتباط :
یکی از روشهای برقراری ارتباط انسانها با یکدیگر طریقه ی گفت وشنود
و مکالمه است .
کلمات، مبین عواطف و احساسات انسانهاست . از طریق رد وبدل کردن کلمات اهداف و مقاصد و نیتها آشکار می شود، در حقیقت، شخصیت انسانها در زیر زبانشان و بین سخنانشان نهفته است .
انواع ارتباط:
1- ارتباط کلامی
با تحقیقاتی که به عمل آمده، در جامعه ما تقریبا نزدیک به 85% ارتباطات افراد از طریق حرف زدن و گوش دادن ( گفت و شنود ) و نزدیک به 15% از طریق خواندن و نوشتن است. پس در این مورد واژه ها و کلمات و جملات نقش ویژه ای رادر نقل وانتقال مفاهیم و احساسات انسانها بازی می کند. واژه ها در نقل وانتقال اطلاعات و ارتباط دو انسان از بار احساسی مهمی برخوردارند و از نظر عاطفی، کلمات تأثیر فوق العاده ای در روحیه ی افراد انسانی دارد .
بیان و گفت وگو که برای ایجاد ارتباط در قالب کلمات و الفاظ رد وبدل
می شود، از اهمیت خاصی برخوردار است و به همین سبب، خداوند متعال در قرآن کریم اولین ویژگی مهم انسان را پس از خلقت او بیان ذکر می نماید:
((خلق الانسان علمه البیان)) انسان را بیافرید. به او سخن گفتن آموخت .
بیان و گفتار، مهم ترین وسیله ارتباط انسانها با یکدیگر است و چون ارتباط فرایندی است دو طرفه، بخش اعظم ارتباط انسانها از طریق گفت و شنود
و همین مکالمات عادی و روزمره صورت می گیرد و لذا در ارتباط صحیح
و سالم، باید هم گوینده خوبی بود و هم شنونده ی خوبی، یعنی در تبادل اطلاعات و احساسات و عواطف باید از نقش و تأثیر عاطفی و روانی واژه ها
و کلمات آگاه بود . باید توجه داشت که چگونه بعضی از کلمات و واژه ها در ایجاد و برقراری ارتباط سالم نقش سازنده داشته و همواره در ایجاد صمیمیت و دوستی مؤثرند . همچنین باید به موقعیت و فضای ارتباط که این واژه ها و کلمات در آن رد و بدل می گردد، آشنایی داشت . گاهی گفتن یک کلمه مثبت در شرایط و فضای نامناسب و نامساعد بار منفی القاء می کند .
بنابراین باید هم به نقش کلمات و واژه ها و هم شرایط القاء و مبادله کلمات آشنایی ودقت کامل داشت، چرا که ارتباط سالم در فضایی حاکی از صمیمیت و محبت و احترام متقابل با شناخت و در نظر گرفتن معنا و نقش عاطفی کلمات امکان پذیر است و رعایت آنها موجب استحکام آن روابط خواهد شد. متأسفانه ما توجهی به سخنان و واژه هایی که در مکالمات و گفت وگوهای روزانه مان رد و بدل می کنیم، نداریم به خصوص اگر در نقش اولیاء و مربیان در مقام تعلیم و تربیت هم باشیم.
2- ارتباط معنوی :
گفتارو تئوری نمی تواند افراد را جذب سازد تنها تجسم رفتار است که انسانها را به خضوع در می آورد و هر انسانی در دوران زندگی خود با بسیاری از دانشمندان و بزرگان برخورد می کند، تنها کسانی که دارای جاذبه اخلاقی هستند موجب تغییر رفتار می شوند .
در اهمیت و برجستگی عامل اخلاقی همین مقدار بس که حضرت محمد (ص) می فرمایند((افکم لن تسعوا الناس باموالکم فالقوهم بطالقه الوجه ))
یعنی انسانها نمی توانند به وسیله اموالشان دلهای مردم را متوجه سازند بلکه
خوش خویی و گشاده رویی عامل جذب و شیفتگی است .
بنابراین معلمان و مربیان تنها در پرتو تجسم اخلاق می توانند دلهای شاگردان
را جذب کنند و از همین رهگذر به ساختن و پرداختن آنان بپردازند .
3- ارتباط بصری:
ارتباط بصری با شاگردان از اهمیت خاصی برخوردار است معلمی که قادر
باشد در حفظ عدالت با همه شاگردان خود ارتباط بصری برقرار کرده
به طور طبیعی به تمامی آنان به تناوب و تناسب نظر کند همانند آن است
که با تارهای نامرئی، اذهان شاگردان خود را تسخیر خویش سازد . در
نتیجه یک ارتباط بصری متقابل ،دانش آموزان کمتر دچار بی حوصلگی
می شوند و نه تنها رفتار زاید ایشان فوق العاده کاهش می یابد و با
کوچکترین محرک بیرونی حواس ایشان پرت نمی شود بلکه با افزایش دامنه
توجه اشان از دقت و تمرکز ذهنی بیشتری برخوردار می شوند و بالطبع
با یاد گیری بهتر مواد آموزشی ،پیشرفت تحصیلی مطلوبی نیز خواهند داشت. بعضی از معلمان به دلایل مختلف از جمله توجه بیشتر به یک یا چند
دانش آموز خاص و یا به دلیل کم رویی، اضطراب و یا ضعف مهارتهای اجتماعی، به گونه ای که انتظار می رود نمی توانند به طور طبیعی با همه شاگردان ارتباط بصری داشته باشند . در نتیجه نه تنها شاگردان این چنین کلاسی زودتر خسته شده بیشتر دچار حواس پرتی می گردند بلکه بعضا در آنها نگرش منفی و احساسی ناخوشایند نسبت به شخصیت معلم به وجود
می آید . اگر چنانچه دانش آموزان بر این باور باشند که معلم عمدتا به هنگام تدریس به دانش آموز یا دانش آموزان خاصی نگاه می کند احساس تبعیض دامنگیرشان می شود و تقویت چنین احساسی عواقب ناخوشایندی از
بی رغبتی نسبت به درس و گریز از کلاس همراه خواهد داشت .
این مسأله در مدارس، آنجا که کودکان و نونهالان به الگوهای رفتاری بزرگسالان بیشترین توجه را دارند و هر لحظه در انتظار نگاه محبت آمیز معلم هستند از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.
4- ارتباط معلم با دانش آموزان :
مدرسه روابط انسانی را که موجب ایجاد تعادل فکری در کودک می شود ترغیب می کند و به او این احساس را می بخشد که متعلق به گروه معینی
می باشد و در این گروه نقش مفیدی دارد و می تواند در داخل آن محیط دوستی و تأمینی به دست آورد .
((کلاس هایی که در آنها روابط انسانی نیکو وجود دارد محیط مطبوعی ایجاد می کند که کودک در داخل آن شکفته می شود .))
آموزگار که بیش از هر شخص دیگری در ایجاد روابط انسانی نیکو مؤثر است باید از لحاظ تعادل احساساتی چنان باشد که مسایل شخصی وی در روابط او با شاگردان اختلال ایجاد نکنند. وی با شاگردان تفاهم پیدا می کند
و نسبت به آنها محبت صمیمانه ای دارد و خود را نسبت به آنها منصف و
بی غرض نشان می دهد و می تواند جانب شخصیت و مزاح را حفظ کند و همراه شاگردان و نه به خود آنها بخندد.
شخصیت خاص آنها را محترم می دارد و در کلاس محیط گذشت و مسالمت به وجود می آورد روابط حسنه ی مابین معلم و شاگردان در آهنگ صدای او در نحوه ی نامیدن هر شاگرد و در روش اظهار علاقه ی او به حوادث زندگی شاگرد آشکار می شود.
وی با شاگردان از مطالبی که به آنها مربوط است گفتگو می دارد و برخی از تجارب شخصی خود را برای آنها حکایت می کند . این احساسات دوستی هر قدر که معلم وشاگرد بیشتر با هم کار و تفریح و بازی کنند مستحکم تر
می شود.
معلم احتیاجات عاطفی هر شاگرد را مطالعه می کند و در رفع آنها کوشش
می نماید. و علامات هر نوع اختلال روانی و احساساتی را در آنها مورد توجه قرار می دهد. معلمین نباید تصور کنند که ارتباط همیشه به سادگی برقرار
می گردد عوامل بی شمار برونی و درونی ممکن است موجب جلوگیری از برقراری ارتباط مطلوب گردند. این گونه عوامل را پارازیت یا موانع ارتباط گویند. مهم ترین این عوامل عبارتند از :
موانع ارتباط مطلوب بین معلم و دانش آموزان :
1- اهنگ گفتار :
از نظر روانی و عاطفی آهنگ کلام در ارتباطات تأثیر مطلوب و نامطلوب دارد . انسان به طور خود کار در برابر محرک های آزار دهنده حالت تدافعی به خود می گیرد و مثلا در بین صداهای گوناگون می تواند به صدای مورد علاقه اش گوش دهد . وقتی صدای معلم هنگام تدریس به صورت مفاهیم تکراری و خسته کننده و غیر جذاب دراید دانش آموزان می توانند صدای او را همچون صدای رادیو خاموش کنند.