آشنایی با بانک جهانی
بانک جهانی یک بانک معمولی نیست و از دو موسسه توسعه‌ای تشکیل شده است. بانک بین المللی ترمیم و توسعه (IBRD) و کانون بین المللی توسعه (IDA).
پیش از آنکه به بانک جهانی world bank بپردازیم بهتر است بدانیم که در دنیای زندگی می‌کنیم که میانگین درآمد سالانه آن بیش از 31 تریلیون دلار است. در این دنیا و در برخی از کشورها افراد به طور متوسط بیش از 40،000 دلار در سال درآمد دارند.
ولی در همین دنیا 8/2 میلیارد نفر (بیش از نصف مردم کشورهای در حال توسعه) درآمدی کمتر از 700 دلار در سال دارند که در بین آنها 2/1 میلیارد نفر کمتر از یک دلار در روز درآمد دارند.
به همین دلیل روزانه 33،000 نفر در این کشورها می‌میرند و فقر بیش از 100 میلیون کودک را از نعمت سواد آموزی محروم کرده است.
امکانات بانک جهانی؛ فرصتهای بنگاهها
دامنه عملیات بانک جهانی و کمکهای مالی آن بیشتر متوجه اقتصاد خرد در کشورها از طریق کمک به احداث تاسیسات زیربنایی است.
کی از اهداف بانک جهانی مساعدت به ترمیم و توسعه کشورهای عضو از طریق تسهیل سرمایه‌گذاریهای تولیدی و تشویق سرمایه‌گذاریهای خارجی خصوصی از طریق تضمین یا مشارکت است.
شرکت مالی بین‌المللی بخشی از بانک جهانی است که فقط با بخش خصوصی همکاری می‌کند. این شرکت پروژه‌های خاصی را تا صدمیلیون دلار تامین مالی می‌کند.
میگا، سازمانی است که از طریق پوشش‌دادن بیمه‌ای به مخاطرات غیربازرگانی نظیر مصادره اموال، درصدد تشویق سرمایه‌گذاری در جهان سوم است.
بانک جهانی و موسسه‌های وابسته به آن از هنگام تاسیس تاکنون همواره مورد توجه دولتها و بنگاههای اقتصادی بوده‌اند. چرا که یکی از منابع تامین مالی بین‌المللی به‌شمار می‌رود که از امکانات بالقوه بسیاری برخوردار است، اما اینکه چه مبلغ را به چه کشوری و با چه شرایطی واگذار می‌کند و پیامدهای این واگذاریها چیست، همواره به‌عنوان یک پرسش اساسی مطرح بوده است.
برای معرفی بیشتر این موسسه مالی پرقدرت، خانه مدیران سازمان مدیریت صنعتی با دعوت از آقای محمدخزاعی رئیس کل سازمان سرمایه‌گذاری و کمکهای اقتصادی ایران به‌بررسی چگونگی فعالیت بانک جهانی در جمع گروهی از مدیران و دست‌اندرکاران و صاحب‌نظران اقتصادی پرداخت. آنچه در پی می‌آید علت تشکیل چنین موسساتی و سازوکار و ویژگی این بانک است.
انقلاب صنعتی در سال 1760 میلادی با کشف قوه بخار آغاز شد و همزمان باآن پیشرفت علم اقتصاد در نتیجه نظرات علمی «آدام اسمیت» و «دیوید ریکاردو» بخصوص با مطرح‌کردن پدیده‌هایی نظیر تخصص‌گرایی و تقسیم کار بین‌المللی و اصل مزیت نسبی در تجارت بین‌المللی، منجر به شناخت مزیت‌های اقتصادی تولید انبوه، یافتن بازارهای جهانی پس از اشباع بازارهای ملی و در نتیجه گسترش صادرات و واردات شد. گسترش صادرات و بین‌المللی شدن پدیده تجارت نیاز به تشکیل سازمانها و مجامع بین‌المللی را به‌منظور تبادل‌نظر و تدوین روشهای استاندارد و متحدالشکل تجاری و حفظ حقوق بازرگانان در مواقع اختلاف و تدوین روشهای حل اختلاف و غیره، ایجاد کرد.
در سالهای پایانی جنگ جهانی دوم مذاکراتی مابین کشورهای قدرتمند آن زمان یعنی آمریکا و انگلیس انجام شد که هدف آن توافق برسر یک سیستم جدید پولی بین‌المللی بود. نتیجه این مذاکرات تدوین نظام برتن وودز و تاسیس صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی و سپس موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت (گات) بود که امروز به سازمان تجارت جهانی موسوم است و هدف عمده این سازمانها توسعه است که هرکدام به‌طریقی خاص عمل می‌کنند.
به‌گفته آقای خزاعی این نهاد مالی نیز مربوط به همین دوران است و بانک جهانی یا بانک بین‌المللی ترمیم و توسعهINTERNATIONAL BANK FOR RECONSTRUCTION AND DEVELOPMENT همزمان با صندوق بین‌المللی پول در سال 1945 میلادی تاسیس شد. دامنه عملیات و تخصص بانک جهانی و کمکهای مالی این بانک عمدتاً بیشتر متوجه اقتصاد خرد یعنی بخشهای مختلف اقتصادی کشورها از طریق کمک به احداث تاسیسات زیربنایی نظیر سدسازی، جاده‌سازی، کارخانه‌های برق و دانشگاه‌هاست و در این چارچوب پروژه‌های مختلفی را در کشورهای عضو تامین مالی و نظارت می‌کند.
اهداف بانک جهانی
وی اهداف بانک جهانی(IBRD) را مساعدت به ترمیم و توسعه کشورهای عضو از طریق تسهیل سرمایه‌گذاریهای تولیدی، تشویق سرمایه‌گذاریهای خارجی خصوصی از طریق تضمین و یا مشارکت، کمک به رشد بلندمدت و متوازن تجارت بین‌المللی، اولویت‌بندی در اعطا، یا تضمین وام و انجام عملیات باتوجه به تاثیر سرمایه‌گذاریهای بین‌المللی بر شرایط کسب و کار در کشورهای عضو، عنوان کرد و توجه حضار را به ریشه این اهداف یعنی فقرزدایی(PORERTY REDUCTION) جلب کرد و گفت باتوجه به هدف اصلی، این بانک موظف است مواردی چون کمک به کاهش فقر، رعایت مسایل محیط زیست، کیفیت اداره جامعه و حکومت، حقوق بشر، هزینه‌های عمومی، هزینه‌های نظامی و نقش مذهب و فرهنگ در توسعه را در هر پروژه‌ای لحاظ کند. لازم به‌ذکر است که طرف حساب این بانک دولتها هستند و وام به دولتها اعطأ می‌شود و بانک مرکزی هر کشور باید بازپرداخت اصل و فرع وام را تضمین کند. مدت بازپرداخت وام 20-15 سال است و نرخ بهره آن، نرخ بهره لایبورLIBOR به‌اضافه نیم درصد کارمزد است.
به‌طور کلی در سال 22-15 میلیارد دلار وام به کشورها پرداخت می‌کند که این وامها عموماً به‌صورت پروژه‌ای هستند. ایران نیز علی‌رغم چالشهای سیاسی فراوان از منابع مالی این بانک بهره‌مند شده است.
موسسات وابسته به بانک جهانی
- موسسه بین‌المللی توسعهINTERNATIONAL DEVELOPMENT ASSOCIATION.
- شرکت مالی بین‌المللیINTERNATIONAL FINANCE CORPORATION
- آژانس تضمین سرمایه‌گذاری چندجانبهMULTILATERAL INVESTMENT GUARANTEE AGENCY
- مرکز حل و فصل اختلافات سرمایه‌گذاریINTERNATIONAL CENTER FOR SEHLEMENT OF INVESTMENT DISPUTES
چهار سازمان مهم و وابسته به بانک جهانی هستند؛ که سخنران در ادامه سخنان خود به معرفی اجمالی آنها پرداخت.
موسسه بین‌المللی توسعه(IDA) به کشورهای فقیر وام می‌دهد. کشورهای فقیر کشورهایی هستند که درآمد سرانه آنها از 850 دلار کمتر باشد. حدود هفتاد کشور از منابع این موسسه استفاده می‌کنند. وامها بدون بهره (تقریباً بدون بهره) هستند و مدت بازپرداخت آنها بسیار بلندمدت و در مواردی حدود چهل سال است. اصطلاحاً به این نوع وامها، وام سهل اطلاق می‌شود. منابع مالی موسسه از طریق کمک کشورهای ثروتمند است و از این منابع وام به کشورهای فقیر اعطأ می‌شود. معمولاً آمریکا بیش از کشورهای دیگر کمک می‌کند و اگر در یک سال کشوری نتواند سهمیه خود را بدهد، بقیه کشورها باید جبران کنند. ایران جزء کشورهای فقیر محسوب نمی‌شود و عضو این موسسه نیست.
شرکت مالی بین‌المللی(IFC) بخشی از بانک جهانی است که فقط با بخش خصوصی همکاری می‌کند. هدف اصلی آن همکاری با سرمایه گذاران بخش خصوصی کشورهای عضو برای احداث و گسترش و اصلاح بنگاههای تولیدی جهت توسعه اقتصادی کشور است. شرکت مالی بین‌المللی شخصیت حقوقی جداگانه‌ای دارد و مدیران ارشد آن مجاز هستند پروژه‌های خاص را تا 100 میلیون دلار تامین مالی کنند.