چاروق دوزی یکی از صنایع دستی بومی استان زنجان است و نوعی پای پوش سنتی که با استفاده از چرم گاو و نخ های ابریشمی رنگارنگ و در انواع مختلف ( طرح توری و پرده بند ) دوخته می شود که ارزش فرهنگی و هنری آن هنرشناسان داخلی و خارجی را شیفته نقوش انتزاعی و اصیل خود می نماید که قدمت آن به دوره ساسانی و اوج تزیینات آن به دوره صفوی می رسد.
چاروق دوزی (زنجان)
چاروق یا چارق، کفش چرمی و پای افزار دهقانان است که بندها و تسمه های بلند دارد و بندهای آن به ساق پا می پیچد و اصطلاحا به آن شم، پاتابه و پالیک گفته می شود.
امروزه چاروق، کاربرد مصرفی خود را تا حدودی از دست داده و حالتی تزیینی به خود گرفته به گونه ای که زنان و دختران شهری از آن به عنوان کفش روفرشی استفاده می کنند.
نخ ابریشمی رنگی، نخ گلابتون، مخمل، پاشنه های چوبی، نوار زیگزاگ، چرم گاو و ... از جمله موادی است که در چاروق دوزی مورد استفاده قرار می گیرد و گزن، سوزن، درفش، قلاب، چکش و مشته از ابزارهای چاروق دوزی است که مشابه ابزار کفاشی می باشد.
چاروقی که هم اکنون در زنجان عرضه می شود, به صورت یک صنعت دستی ظریف و تزئینی کاربرد دارد و به کلی با چاروق های قدیمی متفاوت است. چاروق قدیمی زنجان, نوعی پای پوش بوده است که از چرم خام ساخته شده و در روستاها بیشتر مورد استفاده چوپانان قرار می گرفت و اغلب بدون پاشنه بوده و با تسمه هایی به ساق پا پیچیده می شد. در سالهای اخیر در زنجان نوعی چاروق ساخته می شد که رویه آن چرم قرمز رنگی (که دباغان زنجان تهیه می کردند) است و معمولاً هم بدون بند و تسمه بوده و نوکی عقابی و برگشته دارد. این نوع چاروق که تولید آن از حدود 30 سال پیش نیز رواج داشت, اینک کمتر تولید می شود. چاروق کنونی زنجان فرم و شکل خاص و ظریفی دارد و دارای حالتی زینتی بوده و بیشتر برای راه رفتن روی قالی مورد استفاده قرار می گیرد.
این نوع چاروق بیشتر به شکل نعلین و به صورت پاشنه دار ساخته می شود و فقط کف آن از چرم بوده و رویه اش از نخ های ابریشم و گلابتون به رنگ های مختلف بافته و تزئین می شود. از استادان معروف چاروق ساز زنجان, استاد "اصغر خطیبی" است که برای اولین بار اقدام به پاشنه گذاری جهت چاروق کرده است.
از استادکاران معروف استان زنجان می توان از خانم روح انگیز محمدی استادکار گلیم, آقای حسین فرجیان استاد چاقوسازی, آقای غلامعلی رضایی استاد چاقوسازی, آقای مظفر محمدی استادکار فرش, آقای منصور کاظمیان مقدم استاد کار ملیله, آقای نجف علی حاجیلو استادکار گیوه دوزی, آقای کریم ابطحی استادکار ملیله, آقای رحیم بهشتی استاد چاقوسازی, آقای محمد رسولی استادکار معرق و آقای علی چراغی استاد پیکره تراشی نام برد
چاروق دوزی یک تکه" خراسان جنوبی در حال طی مراحل ثبت
معاون هنرهای سنتی و صنایع‌دستی استان خراسان شمالی گفت: پرونده ثبت رشته "چاروق دوزی یک تکه" که تنها منحصر به یک هنرمند است، برای ارسال به واحد ثبت آثار معاونت هنرهای سنتی و صنایع‌دستی کشور درحال تنظیم شدن است.
به گزارش ایرنا از سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، "علی عابدی" افزود: دانش و روش تولید این رشته طی این پرونده در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت خواهد رسید. وی با بیان اینکه روش تولید این رشته تنها مختص به استاد "حسینعلی محمدزاده" است، اظهار داشت: این رشته یکی از رشته‌های درحال منسوخ شدن استان خراسان است که روش تولید آن در معرض خطر قرار دارد. عابدی با بیان این که منحصر به فرد بودن یکی از ویژگی‌های ثبت آثار در فهرست تولیدات ناملموس صنایع دستی کشور است، گفت: برخی از رشته‌ها مانند معرق و منبت در استان‌های مختلف فعال است و به یک شکل تولید می‌شود این درحالی است که رشته چاروق دوزی تنها در این استان به این شکل تولید می‌شود. تاکنون پرونده‌های مربوط به ثبت رشته‌های صنایع‌دستی 21 استان کشور در واحد ثبت آثار معاونت هنرهای سنتی بررسی شده است که اصفهان با پنج، تهران، گیلان، چهار محال بختیاری، گلستان و اردبیل با سه، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان با دو و سایر استان‌ها با یک پرونده در ادامه این فهرست قرار دارند. پرونده‌های تکمیل شده در معاونت هنرهای سنتی نیز تا مدتی دیگر برای بررسی نهایی به اداره کل ثبت آثار تاریخی، فرهنگی و طبیعی معاونت میراث فرهنگی ارایه می‌شود