تکنولوژی و نرم‌افزار
طبقه‌بندی روش‌های چاپ در چند گروه معین، موجب میشود که بدون سرگردانی در انواع و اقسام ماشین آلا‌ت و تفاوت آنها از نظر ابعاد، کاربرد، تجهیزات جانبی و سطح اتوماسیون و ... بتوانیم درک روشنی از مفهوم چاپ و ساختار همه ماشین‌های چاپ به دست آوریم.
این طبقه بندی میبایست بر اساس اساسی‌ترین مشخصات روش‌های چاپ و نیز به صورتی منطقی و پذیرفتنی ارائه شود.
در بعضی متن‌ها - اغلب در متن‌های غیر تخصصی- روش‌های چاپ به صورتی بیان شده‌اند که از ارتباط منطقی برخوردار نیستند و عبارات و اصطلا‌حات به کار رفته در آن طبقه بندی‌ها به گونه‌ای است که از دقت کافی برخوردار نیست. برای مثال از چاپ الکلی و ژلا‌تینی و ... به عنوان روش‌های چاپ سخن به میان می‌آید.
چنین طبقه بندی‌هایی باعث سردر گمی خواننده میشود، زیرا ملا‌ک و معیاری را برای طبقه بندی ارائه نمی‌دهند و بدین ترتیب با ردیف کردن انواع ماشین‌ها و یا حتی برخی ویژگی‌های یک روش چاپی، به گمان خود روش‌های چاپ را طبقه‌بندی می‌کنند.
این مطلب کوششی است برای ارائه یک طبقه بندی منطقی بر اساس منابع معتبر که در عین حال میتواند پایه‌ای برای بیان سایر مطالب آموزشی و تخصصی در رشته چاپ باشد. اگر این نوشته در حد مقدمه‌ای بر روش‌های چاپ و کلیاتی درباره چاپ پذیرفتنی باشد، نگارنده از کوشش خود بسی خرسند خواهد شد.
پیش از این‌که به معرفی روش‌های مختلف چاپ بپردازیم، مناسب است تعریفی از چاپ ارایه شود.
چاپ عبارت است از تکثیر یک نسخه اریژینال متن وتصویر در نسخه‌های متعدد و روی سطوح متنوع چاپ‌پذیر.
در این تعریف به عمد از به‌کار بردن واژه مرکب خودداری شده است، زیرا در برخی از روش‌های چاپ ماده رنگی را تونر یا جوهر میگویند. شاید تصور شود که استفاده از ماده رنگی به جای مرکب، این اشکال را برطرف می‌‌ساخت.
اما احتیاط ما در این مورد دلیل آینده‌نگرانه‌ای هم دارد، چه بسا روش‌های چاپی ابداع شود که در آن مرکب به‌صورت امروزی کاربرد نداشته باشد (فرض کنید روشی حرارتی برای ظاهر شدن کاغذهای حساس مانند کاغذی که در بعضی دستگاه‌های فاکس به‌کار می‌‌رود)، یا شیوه‌هایی الکترونیک ابداع شوند که با خواص نوری کاملاً متفاوتی تصاویر را بازسازی کنند، حتی در آن صورت نیز، تعریف ما صادق خواهد بود.
به خاطر همین احتیاط‌ها، واژه کاغذ نیز در این تعریف‌ها به‌کار نرفته است. هم‌اکنون به جز کاغذ، روی سطوح پلاستیکی و اجناس متنوع دیگر هم چاپ انجام میشود.
اما به بازار آمدن کاغذ الکترونیک Epaper که در واقع یک مونیتور کاغذی است و همه عکس‌ها و نقش‌های آن را بارها میتوان شارژ و دشارژ چاپ و پاک کرد، ما را سخت به تردید می‌‌اندازد. به همین ترتیب از ذکر واژه فرم چاپ، یا پلیت، یا لوح چاپ، یا مستر، یا کلیشه و هر واژه مشابهی نیز پرهیز شده است، زیرا چاپ دیجیتال به ما نشان می‌‌دهد که فرم چاپ را برخلاف گذشته که بوی سرب می‌‌داد و در چکاچاک حروف و فرم‌های سربی رنگ می‌‌گرفت، باید در دنیایی مجازی و الگوهایی نرم‌افزاری و نادیدنی، سراغ گرفت و کی می‌‌داند که فردا چه خواهد شد؟
روش‌های جدید چاپ، ثبات تعریف‌ها را به چالش می‌‌کشد. چاپ دیجیتال، طبق تعریف میبایست قابلیت چاپ اطلاعات متغیر را داشته باشد. بنابراین <تکثیر یک نسخه اریژینال متن و تصویر در نسخه‌های متعدد> را تنها میتوان به عنوان تعریف کلی چاپ پذیرفت. زیرا در چاپ دیجیتال ممکن است هر نسخه با نسخه دیگر تفاوت‌هایی داشته باشد. اما به هر حال تعریف بالا به‌طور کلی میتواند معتبر باشد.
به هر حال، با در نظر گرفتن همه احتیاط‌ها، چاپ به این صورت تعریف شد، اما این تعریف تا کی می‌‌پاید؟ (به راستی فیلسوفانی مثل فیثاغورث که تعریف‌هایشان از عهد باستان تا به امروز به درستی بازگو میشوند، چه مردمان بزرگی بوده‌اند
روش‌های عمده چاپ
روش‌های بسیار متنوعی برای چاپ روی کاغذ، مواد مختلف و اشیای گوناگون وجود دارد و انواع ماشین‌آلات کوچک و بزرگ برای کارهای خاص ابداع شده و مورد استفاده قرار می‌گیرند.
روش‌های چاپ ماشینی
بد نیست توجه شود که از صفحه ساعت مچی گرفته تا تی‌شرت و صفحه کلید کامپیوتر و کتاب و روزنامه و ملحفه و پانل روی اجاق گاز و بیل‌بوردهای تبلیغاتی و قطعات صنعتی و انواع بسته‌‌بندی‌ها، همه و همه به نوعی چاپ شده‌اند. علی‌رغم تنوع بسیار زیاد دستگاه‌ها و لوازم و مواد مصرفی و تکنیک‌های مربوط به چاپ برای هر یک از اقلام بالا، روش‌های چاپی را میتوان در یک طبقه‌بندی کلی به شرح زیر طبقه‌بندی کرد
روش‌های چاپی بر اساس فرم چاپ و نحوه انتقال مرکب:
الف) گروه چاپ‌های تماسی
تقسیم روش‌های چاپ به تماسی و غیرتماسی، سابقه چندانی ندارد. این اصطلاح از وقتی به کار گرفته شد که روش‌های چاپ جدیدی ابداع شدند که بدون تماس سطح چاپ‌شونده با فرم چاپ (یا واسطه چاپ)، عمل چاپ را انجام می‌دهند که در مقایسه با روش‌های معمولی، می‌‌شد آنها را غیرتماسی نامید.
در واقع همه روش‌های چاپی که در گروه چاپ تماسی جای می‌گیرند، همان روش‌های سنتی چاپ و اصلی‌ترین روش‌های تولید کارهای چاپی هستند که سال‌هاست قدمت داشته‌اند و هنوز هم به عنوان روش‌های عمده چاپ شناخته میشوند. چاپ‌های تماسی بر اساس نوع فرم چاپ و نحوه انتقال مرکب به چهار گروه تقسیم میشوند:
1 برجسته (مانند لترپرس و فلکسوگرافی
2گود (مانند هلیوگراور و پدپرینت
3 صاف (مانند افست و چاپ سنگی
4 توری (مانند سیلک‌اسکرین و استنسیل
ب) گروه چاپ‌های غیرتماسی
این اصطلاح مربوط به انواع متأخرتر چاپ است، از جمله سیستم‌های تونری (مانند فتوکپی که به جای مرکب مایع، با پودر (تونر) چاپ می‌‌کند) که در آنها فرم چاپ و یا واسطه‌ای برای انتقال مرکب بر روی کاغذ و سطح چاپی، وجود ندارد و انتقال مرکب بر اساس الگوی خاص و روش ویژه‌ای در نقاط مورد نظر صورت می‌گیرد. چاپ‌های غیرتماسی به طور کلی به دو گروه تقسیم میشوند:
الکترواستاتیک (مانند فتوکپی و چاپ‌های دیجیتال‌تونری
2) جوهرافشان (مانند پرینترهای جوهرافشان رومیزی، پلاترها و چاپگرهای لارج‌فرمت
درباره مکانیسم انتقال مرکب، خواص مرکب و تونر و جوهرها و مواد مصرفی و نیز دستگاه‌های اختصاصی برای کارهای خاص و انواع پرتولید و کم‌تولید و سیستم‌های جانبی در ماشین‌آلات چاپ و انواع آنها میتوان ده‌ها صفحه مطلب نوشت و چه بسا با ده‌ها صفحه هم، حق مطلب ادا نشود. ولی آنچه میتوان گفت این است که چاپ به طور کلی هر چه باشد، در یکی از این روش‌ها طبقه‌بندی میشود.
برای مثال چاپ روی کاغذ به همه روش‌ها امکان‌پذیر است و چاپ روی حلب معمولاً با افست و سیلک‌اسکرین انجام میشود. چاپ روی خودکار یا روی کلیدهای موبایل و... هم به روش سیلک‌اسکرین (توری) و هم به روش پد پرینت (گود) امکان‌پذیر است و چاپ تاریخ مصرف روی درب نوشابه و شیشه شیر نوعی ابتدایی از جوهرافشان و چاپ بیلبورد نوع پیشرفته آن است. همچنین چاپ‌های فانتزی و برجسته مثل ترموگرافی معمولاً به روش افست و با استفاده از پودر و حرارت انجام میشود. از این مثال‌ها، فراوان میتوان مطرح کرد.
از جمله موارد جالب باید به ماشین‌های افست لترپرس اشاره کنیم. فرم چاپ در این ماشین‌ها، برجسته است ولی از آنجا که انتقال مرکب به واسطه یک سیلندر لا‌ستیک انجام میشود، افست قلمداد میشود. ترکیب این دو را افست لترپرس میگویند.
مبحث روش‌های چاپ در یک قالب کلی، تا همین‌جا تمام است، ولی میتوان آن را گسترش داد. به هر حال طرح مسایل گوناگون مربوط به تکنولوژی چاپ، کاربردها، مواد مصرفی و نیز بررسی تاریخی و سایر مسایل چاپ بر اساس همین طبقه‌بندی کلی قابل گسترش است.