مقدمه
مطالعه بیش از 250 مهر کشف شده در جیرفت نشان داد که این منطقه در هزاره سوم پیش از میلاد چهار راه تجارت بوده است. این مطالعات اثبات کرد که شهر باستانی کنارصندل در حوزه هلیل‌رود چهار‌راه تجاری بین افغانستان، پاکستان، تاجیکستان، خلیج‌فارس و بین‌النهرین بوده است.
آثار به دست آمده از محوطه‌های باستانی هلیل‌رود حکایت از تمدن در خور توجهی دارد. این آثار در جریان کاوشهای علمی باستان‌شناسان و حفاری‌های غیر مجاز قاچاقچیان، آثار سنگی، سفالی و بقایای معماری از هزاره سوم پیش از میلاد در آنها به دست آمده اند. تاکنون در حاشیه رودخانه هلیل‌رود با 400 کیلومتر طول، 120محوطه باستانی شناسایی شده است.
«مطالعه بیش از 250 مهر کشف شده در جیرفت، ارتباط تجاری این منطقه در پنج هزارسال پیش با افغانستان، پاکستان، تاجیکستان، خلیج‌فارس و بین‌النهرین را اثبات می‌کند. این مطالعات نشان داد که جیرفت چهار‌راه تجاری اقتصادی در هزاره سوم پیش از میلاد بوده‌است.»
او گفت: «علاوه بر وجود نقوش مختلف روی یک مهر، حک امضا تجاری اطلاعات مهمی را درباره نحوه زندگی افراد وارتباط‌های تجاری و اقتصادی میدهد. مهرها نشان میدهد که تاجران با چه مناطقی تبادل کالا داشته‌اند. مهرهای هر فرهنگ ومنطقه سبک خاصی دارد. با توجه به وجود مهرهای مختلف کشورهای گوناگون در این مجموعه میتوان گفت که
جیرفت یک شاهر‌اه بزرگ تجاری در این دوره بوده‌است.»
تازه‌ترین فصل کاوشهای باستان شناسی با هدف اثبات حقانیت ایران در دادگاه‌های بین‌المللی برای استرداد اشیای به غارت رفتن تمدن کهن جیرفت 12 دی به سرپرستی یوسف مجید زاده در منطقه باستانی کنار صندل آغاز شد.
رودخانه هلیل رود از کوه های هزار و لاله زار سرچشمه می گیرد و در طول 400 کیلومتر آن تا رودخانه جازموریان، محوطه های تاریخی بسیاری شناسایی شده است.
کارشناسان متوجه میشوند ، محوطه ای که به وسیله روستائیان حفاری شده، زمین بزرگی بوده که محوطه قبرستان شهر کهن بوده است. اشیاء به یغما رفته هدایائی بوده اندکه معمولأ در هر قبری بطور متوسط 50 تا 60 عدد شیئ که برای خدایان همراه با مرده گان در داخل قبور نهاده می شدند. غم انگیز آنکه در اثر رفتار نابخردانه روستائیان تمام استخوانها پودر و نابود شده اند. در حال حاضر بنظر میرسد که تنها باقی مانده بیولوژیک ، از این مردمان که میتوانست اطلاعاتی در مورد هویت و نوع زندگی ایشان به ما برساند از دست رفته است.
قای مجیدزاده و همکارانش کار خود را از منطقه ای جنوبی تر در امتداد "هلیل رود" ادامه می دهند و با کمال تعجب به آثار بیشتری برخورد میکنند. در نهایت، در منطقه ای به وسعت 50 کیلومتر عرض و 400 کیلومتر طول جغرافیائی: تمام امتداد "هلیل رود" از جیرفت تا دریاچه هامون ( جازموریان )، آنان به منطقه ای با چندین شهر، گورستان و یک زیگورات عظیم برخورد می کنند، با آثاری از تمدنی بین 4500 تا 3000 سال پیش از میلاد ( پیش از سلسله های ایلام و سومر ).با پیدایش این آثار میتوان از یک بین النهرین دیگر سخن گفت.
اهمیت آثار
اشیاء پیدا شده مانند جام ها، ظروف مختلف، گلدانها. ساخته شده از سنگ یا گل مخصوص کوزه گری. مزین با نقش و نگارهای برجسته بسیار بدیع از حیوانات، دام، طبیعت، نخل و گیاهان که با نگین های رنگین گرانبها مانند فیروزه، مرمر، یشم ویا مروارید مزین بوده اند. بروی بسیاری از ظروف طرح معماری ساختمان 2 یا 3 طبقه به چشم می خورد.
اشکال انسان، پهلوانان و یا حیوانات مانند عقاب، قوچ، گاو، آهو، مار، شیر، عقرب.
کارشناسان از نقوش دام، طبیعت و انسان بروی ظروف و از باز مانده دانه های غلات پی برده اند که این مردم
زندگی کاملأ شهرنشینی توام با کشاورزی، دامپروری، پیشه وری و صنعت داشته اند. در هیچکدام از نقوش اثری از شکار یا جنگ و یا ابزاری که گویای چنین صحنه ها و اعمالی باشد دیده نشده.
مُهر ها
خانم هالی پیتمن متخصص مُهرهای منطقه بین النهرین میگوید، مُهرهای یافت شده با نقوش مختلف در منطقه متعلق به تجاری بوده که از نقاط دیگر برای خرید کالا به "جیرفت" میامدند و از این مُهر ها برای مُهر و موم کالا ها استفاده میکردند. تعداد زیاد مهرها و تنوع طرحها نشان میدهد که خریداران زیادی ازنقاط مختلف خارج از منطقه به این شهر میامده اند.
چند سالی بود که کارشناسان به اشیائی با فرم مشابه هم (با نقوش مختلف و مزین به نگینهای قیمتی) در کشورهای مصر، تاجیکستان، مغولستان، افغانستان و بین النهرین برخورد میکردند، بدون آنکه بتوانند مبدأ آنان را پیدا کنند. متخصصین این اشیاء را "کیف دستی" مینامند وتا کنون هیچ کاربرد خاصی برای این اشیاء معلوم نشده بود. اکنون پس از کاوشهای " جیرفت " متخصصین پی به مبدأ ساخت این اشیاء گرانبها برده اند. خانم پیتمن و آقای مجید زاده معتقدند که این اجسام برای وزن کردن دقیق سنگها و نگینهای گرانبها استفاده میشده اند. بدلیل تراکم مهر ها و سنگ وزن ها خانم پیتمن معتقد است که " جیرفت" " الدورادوی" خریداران سنگهای قیمتی بوده است.
زیگورات
قدیمیترین زیگوراتی که تا کنون در بین النهرین یافت شده مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد، در اوروک ( اورUr -) در پایه 120متر در 120 میباشد.
پایه زیگورات پیدا شده در کناره "هلیل رود" ( کنار صندال konar sandal -) در پایه 400 متر در 400 متر و مربوط به میانه هزاره چهارم پیش از میلاد میباشد.
در تحقیقاتی که در زمستان 2005 با کمک دستکاه های الکتریکی ( مقاومت کهربائی ) در تپه باستانی "کنار صندال " انجام شده، نتیجه مقاومت زمین نشان میدهد که در عمق 12 متری زیر تپه ها ، آثار ولایه هائی به مراتب قدیمیتر از لایه های فوقانی وجود دارند.