مقدمه:
سیستم حسابداری نقش عمده و بزرگ در اداره امور تأسیسات و راهنمایی مدیران آنها و بسیاری دیگر از مردمی که با مسائل اقتصادی یک اجتماع در تماسند به عهده دارد.
نخستین انتشارات مستقیم به حسابداری و حسابرسی در ایران مورخ 13/11/1314 می باشد که برای بار اول از اصطلاحاتی از قبیل بیلان (ترازنامه) – بدهکار و بستانکار صحبت می شد که خود مقدمه‌ای بر قوانین مالیاتی سالهای 1328،1335 و 1345 میباشد. همچنین در سال 1322 قانون مالیات بر درآمد تدوین شد با وجود اینکه این قانون هرگز به مورد اجرا گذاشته نشد ولی اصطلاحاتی از قبیل هزینه و درآمد در آن به کار رفته بود. حسابداری به روش جدید در ایران بیشتر در مؤسسات خارجی که در ایران مشغول به کار بودند، موسوم شد. (این مؤسسات عبارت بودند از شرکت سابق نفت، بانک سابق شاهی و سایر مؤسسات و بانکهای خارجی ) سپس در بانک ملی و سایر بانکهای ایران رواج یافت .
از نظر تعلیم اصول حسابداری در آن موقع مؤسسات داخلی قادر به این کار نبودند و تنها آموزشگاه فنی آبادان، کالج آمریکایی و بعضی از مدارس اختصاصی از قبیل مدرسه‌ی تجارت ، آموزشگاه بانک ملی ایران و دبیرستان فنی – مالی اصول حسابداری و دفترداری را تدریس می کردند. ولی متأسفانه تا سالها پستهای مهم حسابداری در دست کارمندان خارجی بود و به ایرانیان امکان فراگرفتن آنرا نمی دادند، حتی در بانک ملی ایران با وجود اینکه چندین سال از تأسیس آن می گذشت هنوز مسئولیت و مشاغل مهم حسابداری در دست خارجیان بود و پس از سالها ایرانیانی که در بانک شاهی سابق فنون حسابداری را فرا گرفته بودند مسئولیت های مهم را بر عهده گرفتند .
پس از بازگشت چند نفر از حسابداران اعزام شده به انگلستان اولین بار در سال 1325 شمسی اساسنامه‌ی جمعیتی به نام جامعه حسابداران ایران و چهارچوب اولین نظام حسابرسی ایران که مربوط به سال 1325 می باشد در ماده 33 قانون مالیاتهای مستقیم پیش بینی شده ، سپس در سال 1342 انجمن محاسبین قسم خورده با 40 عضو از طرف وزارت دارائی تشکیل گردید . در اسفند 1345 قانون جدید مالیاتهای مستقیم حسابداری را به رسمیت شناخت و وزارت دارائی 16 نفر را به سمت حسابدار رسمی تأیید کرد.
کانون حسابداران رسمی در سال 1354 به ثبت رسید ولی اعضای آنها با توجه به محدودیت پذیرش سایر حسابداران تا سال 1357 فقط حدود 80 نفر حسابدار رسمی و 70 نفر حسابدار غیر شاغل بودند . سرانجام در سال 1359 شورای انقلاب موارد مربوط به حسابداران رسمی و کانون حسابداران رسمی را به طور کلی از قانون حذف کرد. انجمن حسابداران خبره که در سال 1353 به وجود آمده بود در حال حاضر حدود 400 نفر عضو دارد، از نظر حسابرسی در آذر ماه سال 1350 لایحه ی تأسیس شرکت سهامی حسابرسی به تصویب کمسیون های مجلسین رسید . این شرکت در حال حاضر عملیات حسابرسی کلیه مؤسسات دولتی مستقل و نیمه مستقل (سازمانهای دولتی به غیر از وزارتخانه ها و شرکتها )، مؤسساتی که از دولت کمک مالی دریافت می کنند را عهده‌دار می باشد .
حسابداری در جهان نزدیک به 6000 سال سابقه دارد و تاریخ نخستین مدارک کشف شده حسابداری به 3600 سال قبل از میلاد بر می گردد که در این سرزمین پا گرفت و مدارک حسابداری بدست آمده با 25 قرن قدمت، گواه بر پیشرفت این دانش در ایران باستان است. در طول تاریخ روش های متنوع و متعددی برای اداره امور حکومتی و انجام دادن فعالیت های اقتصادی ابداع شد، که در پاسخ به نیازهای زمان سیر تحولی و تکاملی داشته است. حسابداری نوین همانند بسیاری از دانش های و کاربردی دیگر به ورود فرآورده های صنعتی و رسوخ مؤسسات و شرکت های خارجی به ایران راه یافت و در جریان تحولات اقتصادی اجتماعی یک صد سال گذشته با پیدایش سازمان های جدید دولتی و خصوصی دگرگون شیوه های تولید و توزیع، با پیشرفت بطی ء رایج شد. اما عقب ماندگی عمومی اقتصادی، فقر علمی، ناهماهنگی قوانین و مقررات با نیازهای جامعه، ضعف نهادهای حرفه ای و عدم ارتباط نوین با حسابداری سنتی ایران،از جمله موانع عمده ای بوده است که اشاعه و پیشرفت حسابداری را در کشور ما محدود و کاربرد آن در جهت رفع تنگناها و مشکلات اداره مؤسسات کاهش داده است. تا آنجا که هنوز هم فواید استقرار سیستم های حسابداری متناسب و کار آمدهای که بتواند با فراهم آوردن اطلاعات قابل اعتماد، صحیح و به موقع، تصمیم گیری های روزمره را منطقی و برنامه ریزی عملیات آینده را تسهیل کند، برای بسیاری از اشخاص، مراجع و مؤسسات ناشناخته مانده است. با این همه مشکلات بنیادی، در زمینه آموزش حسابداری تلاش بلند مدت ولی با افت و خیز صورت گرفته است که با تدریس رشته حسابداری در مدرسه دارالفنون در دهه 1290 شمسی در دوران و سیاست شادروان علامه علی اکبر دهخدا آغاز و ایجاد رشته حسابداری در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی و در سراسر کشور منتهی گشت و با تلاش و کوشش پیشگامانی چون سید مهدی خلیق رضوی و علی اصغر آموخته و مرتضی اعتماد برومند در دهه 1320 آغاز و با کوشش های منظم و پیگیر استادانی چون شادروان اسماعیل و شادروان حسن سجادی نژاد در دهه 1330 تداوم و یافت و استادانی چون دکتر فضل اله اکبری و دکتر عزیز نبوی در دهه های بعد بر دامنه و شتاب این حرکت افزودند.
تاریخچه پست در ایران
پست قدیم در ایران :
بنا به نوشتهء( ویل دورانت ) در کتاب تاریخ تمدن و قبل از استقرار امپراتوری هخامنشی در ایران و راههای خشکی فراوانی وجود داشت که علاوه بر مردم پیکهای نامه بر نیز از انها استفاده می کردند. هخامنشیان به عنوان منسجم ترین مستحکم ترین و عالیترین شکل حکومت در دنیا باستان هشت شاهراه بزرگ و طولانی از شمال به جنوب و از شرق به غرب با پلها و چاپارخانه ها احداث کردند.حتی برای تسهیل امور حکومتی و بازرگانی بنا به دستور داریوش ترعه ای بین دریای مدیترانه و دریای احمر حفر شد. در زمان پادشاهی کورش از دریای اژه تا شهر شوش یکصدویازده ایستگاه چاپاری وجود داشت که کار ابلاغ پیامهای حکومتی به ولایات و نیز رساندن اخبار ولایات به پادشاه را در کوتاهترین زمان ممکن می ساخت بنابراین ایرانیان به عنوان موسس اولین دستگاه پستی منظم در دنیا شناخته شده اند.
سلسله اشکانیان در حکومت داری و حفظ راهها به مدت 475 سال از راه و روش هخامنشیان پیروی کردند. ساسانیان نیز در حکومت داری و حفظ نظم کشور تابع روش هخامنشیان بودند. در تمام این دورهه پیامهای حکومتی توسط سواران تیز تک و پیکهای پیاده و نیز ارابه رانان حکومتی به دورترین نقاط امپراتوری ارسال می شد و اخبار و گزارشهای کارگزاران پادشاهی به مرکز انتقال می یافت. در واقع وظیفه ثانوی چاپارها خبرگیری و خبر چینی از اطراف و اکناف بود. (پست) دوره ساسانی در زمان اعراب (دیوان برید) نام گرفت. با فتح ایران توسط اعراب مسلمان و روی کار امدن خلفا رسوم دیوانی ایران شدیدا مورد تقلید قرار گرفت. از جمله این رسوم بود با این تفاوت که وظیفه اصلی این دیوان در دوره خلفا جاسوسی و خبر چینی از مخالفان و کارگزاران حکومتی بود تا بتوانند توطئه ها را در نطفه خفه کنند. معاویه موسس سلسله اموی در این راه بسیار کوشید و از این ابزار برای از میان برداشتن مخالفان خود سودجست. (صاحب برید) مقامی بود که به عنوان چشم و گوش خلیفه یا پادشاه در مراکز ولایات در کنار فرمانداران انجام وظیفه می کرد. همچنین این مقام مسولیترتق و فتق امور نامه رسانی استخدام نامه رسانها تهیه علوفه تجویز چاپارخانه نگهداری و مرمت راههای موا صلاتی را بر عهده داشت این دیوان عریز و طویل در تمام دوره های قبل و بعد از خلفای مسلمان فقط مورد استفاده دستگاه حکومتی بوده است اما می توان تصور کرد که از راه های موا صلاتی این شبکه مردم عادی و بازرگانان نیز استفاده می کردنند در دوره حکومت قزنویان و سلنویان در ایران (دیوان برد) چون زمان بنی امیه و بنی عباس به ویژه از نظر جاسوسی دارای تشکیلاتی منظم پرهزینه و گسترده بود با هجوم مغول به ایران و با توجه به گسترده بودن امپراتوری چنگیز خان و وجود شورشهای دائمی اداره پست که نام (یام) به معنی پیام را به خود گرفته بودبه بهترین وجه اداره می شد پیک های جاسوسی و خبر رسان مغول در تمام طول شبانه روز در جاده های عریض و مرمت شده امپراتوری رفت و امد می کردنند. تیموریان نیز تشکیلات مغولی اداره (یام) را حفظ کردنند و از ان بهره گرفتند باروی کار امدن سلسله صفویه در ایرن و استقرار حکومت فراگیر مرکزی بنا به ضرورت اداره پست به طور منظم و مرتب انجام وظیفه می کرد این اداره که به نام (چاپارخانه) فعالیت می کرد با احداث راهها پلها و کاروان سراهای جدید در فواصل منظم بیش از پیش سامان یافت.
اولین و ابتدایی ترین ابزار پستی فرد یا پیک پیاده بوده است. داستان پیکهای که برای رساندن پیامی مهم چندین شبانه روز و حتی در حال خواب راه می رفتند در تاریخ بارها ذکر شده و شکل افسانه به خود گرفته است. از پیک پیاده در مواقعی استفاده می کرده اند که یا مرکبی در دسترس نبوده یا پیک بایستی از راههای سخت و میان بر استفاده می کرده است تا زودتر به مقصد برسد. گاه نیز به دلایل امنیتی پیکها مجبور بودند از راههای عمومی و معمول استفاده نکنند. در ایران باستان استفاده از قاصد پیاده معمول بوده است. پس از ان در دوران اسلامی بر تعداد این قاصدان افزوده شد. در اداره چاپاری و پست جدید ایران هم از انها استفاده می کردند چنان که در سال 1325 شمسی طول خطوط پستی که قاصدان پیاده طی می کردند 313 کیلومتر بوده است.
پیک سوار نیز امکان دیگری در خدمت چاپاری و پست بود حیوانات سواری در ایران قدیم و در دیگر کشورها عبارت بودند از الاغ . استر .اسب. شتر. گاو و فیل . رایجترین حیوانات چاپار اسب و شتر بود در سال 1225 شمسی تقریبا نیمی از خطوط پستی ایران یعنی 14204 کیلومتر به وسیله پیک سوار طی می شد. در سال 1280 شمسی در پی سفر ناصرالدین شاه به اروپا اولین اتومبیل سواری به نام (کالسکه دودی)وارد ایران شد. در سال 1300 شمسی نخستین اتومبیل باری به ایران آمد ودر سال
1307 بالغ بر 1783 تومبیل باری در ایران وجود داشت. در سال1297 ش. اداره حمل و نقل پست سه دستگاه اتومبیل تهیه کرد و انها را برای مسافرکشی به خدمت گرفت. سال بعد این اتومبیلها توسط ارتش مصادره شد. از ان به بعد اداره پست تا حدود سال1327 ش. در سدد تجدید این ناوگان بر نیامد. این اداره خدمات حمل محموله های پستی را به پیمانکاران خصوصی واگذار می کرد. در سال 1304 شمسی شرکت (یونکرس) المانی شعبه هوا نوردی خود را در ایران دایر کرد و طبق قراردادی متعهد شد با هر پرواز تا 75 کیلو محمولات پستی و ماهی یک نفر مسافر مجانی را در هر یک ازخطوط خود جا بجا کند. در سال 1308 این قرار داد با تصویب مجلس شورای ملی رسمیت بیشتری یافت. تا سال 1322 پست هوایی ایران توسط پیمانکاران خارجی اداره می شد تا اینکه در این سال ناوگان هوایی مستقل وزارت پست و تلگراف دایر شد.و روز به روز تعداد خطوط داخلی و خارجی ان افزایش یافت.امروزه وزارت پست و تلگراف و تلفن شرکت حمل و نقل هوایی و فرودگاهی مستقل به نام (پیام) دارد که محموله های پستی را در خطوط داخلی و خارجی جابجا می کند.