مرکز آموزش و توانبخشی مشکلات ویژه یادگیری سبزوار
تعریف اختلال در توجه (ADD)
کودکی مبتلا به ADD تلقی می گردد که دارای علائمی از بی توجهی مانند: ناتوانی در به انجام رسانیدن کارهایی که شروع کرده، ناکامی در گوش کردن (عدم درک صحیح از مطالب به صورت شنیداری)، حواسپرتی، مشکل در تمرکز و بازماندن از فعالیت های مربوط به یک بازی، و رفتار تکانه ای نظیر: (عمل بدون تفکر، مرتباً از کاری به کار دیگر پرداختن، مشکل در سازماندهی، نیاز به مراقب، مرتباً از کلاس خارج شدن و ناتوانی در یک جا ماندن) باشد.
اختلال نقص در (ADD)
اختلال نقص در توجه یکی از مواردی است که در اغلب ناتوانی های یادگیری همراه و یا بدون پرفعالیتی دیده می شود. در سومین راهنمای تشخیص و آماری بیماری روانی (DSMIII) (انجمن روان پزشکی آمریکا 1980) از اختلال نقص در توجه (ADD) اصطلاحاً به عنوان کمبود نامناسب توجه مربوط به رشد (بی توجهی) همراه با ضعف در کنترل کتانه ها یاد شده است. کودکی که مبتلا به این اختلال می باشد اصولاً علائمی از بی ثباتی در توانایی های شناختی مربوط به تکالیف تحصیلی و عملکرد متغیر را از خود نشان می دهد که اغلب موجب پریشانی معلم، والدین و حتی خود کودک می شود.
مطالب (DSMIII) به منظور تشخیص اختلال نقص در توجه می بایستی کودک ملاکهای بی توجهی (نظیر شکست در به انجام رسانیدن کارهایی که شروع کرده، شکست در گوش کردن، حواسپرتی، مشکل در تمرکز یا دقت در انجام یک بازی) و تکانش (از قبیل انجام اعمال قبل از تفکر، از کاری به کار دیگر پرداختن، مشکل در سازماندهی، نیاز به کنترل کننده، فریادهای ناگهانی در کلاس، مشکل در منتظر ماندن) را داشته باشد.
برای تشخیص ADD همراه با پرفعالیتی، می بایستی کودک علاوه بر حواسپرتی و علائم کنترل ضعف تکانه ها، فعالیت حرکتی زیاد را نیز داشته باشد. فعالیت حرکتی زیاد ممکن است به صورت مشکل در یک جا نشستن یا مشکل در یک جا ماندن، راه رفتن و دویدن زیاد و راه رفتن در خواب مشاهده شود.
در بررسی روانشناختی هنگامی می توان الگویی از حواسپرتی مفرط را مطرح کرد که کودک در خرده آزمون های محاسبه عددی، فراخنای اعداد و رمزنویسی در آزمون Wisc-R و نیز در خرده آزمون های پنجره جادویی، شناخت صورت ها، حرکات دست، یادآوری اعداد، ترتیب کلمات و حافظه فضایی مربوط به آزمون K-ABC، نمرات پایینی به دست آورد.
معیار واحدی که بتوان با آن وجود یا عدم وجود ADD را ثابت کرد وجود ندارد. بلکه فقط بوسیله گردآوری اطلاعات از منابع مختلف است که می توان به تشخیص دست یافت و البته به این تشخیص هم نمی توان صددرصد اطمینان داشت. با توجه به اینکه موضوع موردنظر تکانه ای و فراخنای توجه کودک در منزل و مدرسه می باشد متخصصین گروه میان رشته ای می بایستی ارزش بیشتری برای گزارش های معلمین و والدین نسبت به مشاهدات خود در حین آزمون قائل شوند.
بسیاری از کودکانی که در زمینه های اصلی تحصیلی (خواندن، ریاضیات، زبان نوشتاری) دارای مهارت های برتر هستند ممکن است در مدرسه عملکرد ضعیف داشته باشند. علت آن را می توان ناشی از ناتوانی کودک در نشستن پشت میز، کامل کردن تکالیف و سازماندهی شخصی دانست.
برخی از ویژگی های کودکان مبتلا به (ADD)
مشکل در مهارتهای مطالعه یا مهارتهای سازماندهی
کودکان مبتلا به ADD اغلب علائمی از مشکل در مهارت های مطالعه یا مهارتهای سازماندهی از خود نشان می دهند. تشخیص ADD منابع اصلی و اولیه برای جمع آوری اطلاعات جهت شناسایی مشکلات مطالعه و مهارت های سازماندهی، شامل معلمین، والدین و گاهی خود دانش آموز می باشد. پاسخ والدین، معلمین و خود کودک به سئوالاتی در مورد چگونگی انجام تکالیف (شامل میزان تکلیف، زمانی که برای کامل کردن تکالیف صرف می شود، نیاز کودک به وجود یک کنترل کننده)، دلایل کمی نمرات (ناشی از پایین بودن میزان آمادگی در امتحانها، شکست در تکمیل یا انجام تکالیف در منزل یا تکالیف کلاسی و غیبت از کلاس) و نیاز کودک به نظارت در مدرسه و منزل به منظور اثبات وجود مشکل در مهارتهای مطالعه و مهارتهای سازماندهی دارای اهمیت بسزایی می باشد. لازم به ذکر است که با بزرگتر شدن کودک و انتظار مسئولیت پذیری بیشتر از وی، مشکلات مربوط به مطالعه و سازماندهی شدیدتر می گردد.
کند نویسی و عدم کفایت در نوشتن
با آنکه مشکلات زبان نوشتاری معمولاً در تشخیص ناتوانی یادگیری مورد توجه قرار می گیرد، ولی بسیاری از آزمون هایی که توانایی های مربوط به این زمینه را ارزیابی می کنند، صرفاً به هجی کردن و مکانیسمهای نوشتن (از قبیل: نقطه گذاری، دستور زبان، نوشتن با حروف بزرگ و استفاده از کلمات) توجه دارند. اصولاً کفایت و سرعت در دست نویسی به میزان قابل توجهی به مهارتهای حرکتی ظریف یا یکپارچگی دیداری، حرکتی بستگی دارد. در صورت امکان می بایستی از معلم راجع به علل کندنویسی یا عدم تکمیل تکالیف (مواردی نظیر رویاهای روزانه، توجه بیش از اندازه به مراحل و جزئیات تکلیف، ناتوانی در پیگیری دستورات و مشکل در رونویسی از روی تخته) سئوالاتی پرسیده می شود.
این کودکان در بعضی آزمون های خاص (مانند آزمون یکپارچگی دیداری- حرکتی و خرده آزمون رمزنویسی در Wisc-R) نمرات پایینی کسب می کنند. مشاهده حین انجام آزمون نیز ممکن است شواهدی از کندی در انجام تکالیف (از قبیل گم کردن مکرر محل نوشتن، رفتارهای زاید، بدگرفتن مداد در دست) را ارائه دهد.
بی قاعدگی در حرکات درشت
برخی از کودکان دارای ناتوانی یادگیری علائمی از ضعف در مهارتهای حرکتی درشت دارند. اصولاً مهارتهای حرکتی درشت (بازی کردن) یکی از 2 روش عمده ارتباط بین کودکان می باشد. (روش دیگر مربوط به مهارتهای زبان می شود.)
مشکلات موجود در مهارت های حرکتی درشت معمولاً از طریق ارزیابی فیزیوتراپی و نیز ارزیابی رشدی- عصبی مورد سئوال قرار می گیرد. معلمین و والدین اغلب گزارشاتی در مورد بی قاعدگی حرکتی کودک ارائه می دهند. به همین دلیل پاسخ به سئوالات مربوط به فعالیت های فوق برنامه کودک (خصوصاً فعالیت های ورزشی) می تواند راجع به میزان مشکلات حرکتی درشت و اثرات آن بر تفریحات کودک اطلاعاتی را در اختیار ما بگذارد.