تاریخچه
زادگاه بازی بسکتبال ، آمریکاست . این بازی در اوایل پاییز سال 1891 میلادی توسط شخصی به نام جیمز نای اسمیت پایه ریزی و ابداع شد . اما ، از قرن ها پیش در میان ساکنان نقاط مختلف قاره آمریکا ، به ویژه آمریکای مرکزی و جنوبی انواعی از بازی و مسابقه رایج بوده که کم و بیش به بسکتبال شباهت داشته است .
سابقه تاریخی
در کشور آرژانتین ، نوعی بازی سنتی و قدیمی در میان گله دارها متداول است که آن را ((پاتو)) (TATO) می نامند . در این بازی دو تیم سوار بر اسب در میدانی وسیع به تاخت و تاز می پردازند و هر تیم کوشش میکند توپی را که شش حلقه (مانند دستگیره) بر بدنه آن هست ، با پرتاب کردن و پاس دادن به یاران خودی ، به آن سوی میدان برساند و از حلقه و توری سبدی که در انتهای میدان بر روی ستونی چوبی نصب شده ، عبور دهد .
این بازی تا حدی شبیه بسکتبال است . اما شباهت بازی پوک تاپوک با ورزش بستکتبال بیش از این است .
پوک تاپوک ، در میان اقوام متمدن قاره آمریکای جنوبی و مرکزی رواج بسیار داشت و به ویژه اقوام مایا و تولتک (در ناحیه مکزیک کنونی) این بازی را که با توپ و حلقه ای ثابت در میدانی وسیع انجام می شد ، با علاقه و هیجان زیادی برگزار می کردند .
تولد ورزشی به نام بسکتبال
جیمز نای اسمیت یک پزشک کانادایی بود که به ایالات متحد آمریکا مهاجرت کرد و تابعیت آن کشور را گرفت .
در سال 1891 ، یعنی زمانی که دکتر نای اسمیت در دانشگاه ورزش اسپرینگ فیلد (واقع در ایالت ماساچوست آمریکا) درس می داد ، رئیس دانشگاه از او خواست ورزشی ابداع و اختراع کند که دانشجویان بتوانند در فصل زمستان در سالن به آن بپردازند تا آمادگی جسمانی خود را برای پرداختن به مسابقات میدانی فوتبال ، هاکی و بیس بال ، در فصل بهار و تابستان حفظ کنند .
دکتر نای اسمیت پس از بررسی رشته های موجود ورزشی ، دریافت که ورزش جدید باید :
- توپ صورت گروهی به اجرا در آید ،
- اصل رقابت در آن رعایت شود ،
- و بر مهارت استوار باشد .
- هیچ خشونتی و برخوردهای سخت بدنی ، مبتنی نباشد .
حاصل این افکار و اندیشه ها ورزشی شد به نام ((بسکتبال)) که امروزه پس از سپری شدن نزدیک به یک قرن دانشگاه ، و در ارتفاعی بلندتر از قد یک انسان قد بلند نصب نصب کرد و به دو گروه از ورزش کاران جوان دانشگاه آمورش داد که توپی را دست به دست بدهند و سعی کنند آن را به درون سبد بیندازند . در این حال تیم مقابل باید بکوشد که مانع از انجام این کار شود و توپ را هم از چنگ حریف بریایند و تصاحب کند .
نخستین مسابقه ای که به این ترتیب و به صورتی تجربی ترتیب یافت ، میان دو تیم 9 نفره در کالج اسپرینگ فیلد بود و اولین گل تاریخ بسکتبال را هم یکی از بازیکنان به نام ((ویلیام چلیس)) به سبد انداخت .
بعدها شخصی به نام فرانک ماهان با توجه به انیکه در زبان انگلیسی سبد را بسکت ( BASKET) و توپ را بال (BALL ) می گویند ، این ورزش را ((بسکتبال )9 نامید . دکتر نای اسمنیت ، برای انکه بسکتبال خشن نشود ، مقررات دقیقی برای آن به وجود آورد . بعضی از مقررات اولیه بسکتبال چنین بود :
· بازکنان حق نداشتند توپ را از دست هم بربایند .
· بازیکنی که توپ را در اختیار داشت ، نباید با آن راه برود یا بدود .
· هل دادن و هر نوع خشونت ممنوع بود .
· بازیکن توپ به دست باید توپ را به طرف یاران خود پرتاب کند و به آنها برساند .
در آغاز ، ته سبد هم بسته بود و هر بار که توپ به درون سبد می افتاد ، باید کسی به کمک نردبان توپ را از سبد بیرون بیاورد .
در سالب 1892 شخصی به نام ((لئوآلن)) سبد بسکتبال را که تا آن روز از ترکه چوب یا الیاف بود و به همین دلیل به زودی پاره و فرسوده میشد ، از سیم بافت تا استحکام بیشتری داشته باشد .
دیری نگذشت که این ورزش جدید طرفداران زیادی در میان دانشجویان دانشگاه اسپرینگ فیلد و دیگر دانشگاه ها یافت . دکتر نای اسمیت هم مقررات و قوانین بسکتبال را کامل تر کرد و نسخه هایی از آن را به هر صورت کتابچه ای برای استفاده ی عموم منتشر شد .
کشور کانادا نخستین کشور خارجی بود که ورزش بسکتبال به آن راه یافت .
دیگر کشورها هم به تدریج و در سال های بعد پذیرای این ورزش جدید شدند :
فرانسه در سال 1893 ، چین و هندوستان در سال 1894 ، انگلستان در سال 1894 ژاپن در سال 1900 ،. . . ،. .
نخستین مسابقه ی رسمی بسکتبال در سال 1896 بین دو تیم از دو دانشگاه شیکاگو و آیوا برگزار شد . نتیجه ی این بازی تاریخی 15 بر 12 به سود تیم دانشگاه شیکاگو بود .
در سال 1930 ، دکتر نای اسمیت کتابی در باره خواص بسکتبال تالیف کرد تا نشان دهد که بازی بسکتبال گرچه بسیار پرتحرک است اما حتی برای سالمندان هم خطری ندارد و آسیبی متوجه اعضای حیاتی بدن (قلب و کلیه) نخواهد کرد .
«بسکتبال در ایران »
دایره المعارف بریتانیکا ، سال وردو بسکتبال به کشور ما ایران را 1901 میلادی برابر با 1280 ه . ش نوشته است ، اما آنچه مسلم است اینکه اولین نشانه های ورود بسکتبال به ایران در سال های 1310 و 1311 دیده شده که آن هم توسط کارکنان
سفارتخانه های خارجی در ایران بوده است .
در سال 1314 ، یک مربی ورزش به نام فریدون شریف زاده ورزش بسکتبال را به دانش آموزان دبیرستان البرز (کالج البرز) تهران معرفی و پایه گذاری کرد و کم کم دیگر مربیان ورزش به گسترش و آموزش این ورزش پرداختند .
در سال 1324 ، در بازی های المپیک ایران میتوان این نام ها را برشمرد :
کامبیز مخبری ، حسین سرودی ، مسعود ماهتابانی ، نادر کاشانی ، سروش نگهبان ، امیر ایلیاوی ، مجید توفیق ، مظفر بنی هاشمی .
«قوانین و مقررات »
بازی بسکتبال یک ورزش گروهی است که در اکثر نقاط دنیا متداول است . یک زمین قانونی و مناسب برای بسکتبال باید به طور کامل مسطح و بدون هرگونه مانع و برآمدگی باشد . این ورزش را نمیتوان را در زمین های خاکی یا چمن اجرا کرد . بلکه زمین باید از مواد سفت مانند آسفالت ، سیمان و چوب پوشیده شده باشد .
«اندازه زمین »
میدان های بسکتبال همه به یک اندازه نیست . زمین بازی برای خردسالان کوچک تر از زمین بزرگسالان است . مسابقات رسمی در میدان هایی به شکل مستطیل به طول 26 متر و عرض 14 متر برگزار میشود که طول و عرض زمین را میتوان به نسبت 2 متر در یک مترکم و زیاد کرد .
«خط کشی زمین »
زمین بسکتبال به شکل خاصی خط کشی میشود . خط های دور زمین به پهنای 5 سانتی متر است . از مرکز زمین و به موازات عرض زمین خطی کشیده میشود که زمین باز را به دو قسمت مساوی تقسیم میکند . در وسط زمین دو دایره متحدالمرکز رسم میکنند به شعاع های 90 سانتی متر و 80/1 متر . مرکز این دایره ها که درست مرکز زمین است ، محل آغاز بازی است . در دو طرف زمین ، دو ذوزنقه در زیر حلقه ها بر روی زمین ترسیم میشود که ارتفاع انی ذوزنقه ها 80/5 متر است .
تخته و حلقه پرتاب
در سال 1892 بازیکنی به نام ((لئوآلن)) سبدی بافته شده از سیم به کاربرد تا دیرتر پاره شود، و برای آنکه توپ به هر سو پرتاب نشود و مدت بیشتری در جریان بازی باشد ،
تخته ای هم در پشت سبد قرار دادند .
زنبیل و تخته ، به تدریج جای خود را به حلقه و تور و تخته های مخصوص
(از جنی شیشه و نایلون محکم شفاف ) داده اند که امروزه به کار می روند .
تخته بسکتبال ، مستطیلی است به طول 80/1 متر و عرض 20/1 متر که جای آن در فضای بالای زمین در دوانتهای میدان است و باید به گونه ای قرار گیرد که به اندازه 120 سانتی متر با خط انتهای زمین فاصله داشته باشد .
این تخته به کمک میله هایی آهنی به سقف سالن یا به زمین وصل و محکم میشوند . در هر حال ، ارتفاع تخته از کف سالن بازی 75/2 متر است . بر این تخته ، حلقه
پرتاب (در فاصله 30 سانتی متر از قاعده تخته ) نصب است که در کل 305 سانتی متر با زمین فاصله دارد .
قطر حلقه بسکتبال 45 سانتی متر و ارتفاع توری که به شکل سبد به آن متصل میشود 30 سانتی متر است .
«توپ بسکتبال»
در دو سال نخست که بازی بسکتبال ابداع شد ، توپ فوتبال را برای بازی به کار می بردند . اما چون این توپ سبک بود ، در سال 1894 میلادی اولین توپ مخصوص بسکتبال توسط یک کارخانه دوچرخه سازی تولید شدکه اندکی از توپ فوتبال بزرگ تر بود . در سال 1937 نوع دیگری توپ بسکتبال ، بزرگتر اما سبک تر ، به بازار آمد و آنگاه در سال 1949 توپی ساخته شد به همین شکل و اندازه و وزن فعلی که هنوز هم مورد استفاده است .
توپ بسکتبال بزرگتر از توپ های معمولی است و آن را از جنس چرم ، لاستیک ، یا پلاستیک می سازند و هنگام استفاده باد میکنند . محیط یک توپ قانونی بسکتبال ، پس از باد شدن باید حداقل 75 سانتی متر و حداکثر 78 سانتی متر باشد . ضمن آنکه ، در این خال وزن توپ نباید کمتر از 600 گرم و بیشتر از 650 گرم باشد .
«لباس »
بازیکنان بسکتبال ، در ابتدا یک شلوار بلند و بلوز آستین کوتاه می پوشیدند . اما در حال حاضر لباس برای ورزش بسکتبال یک بلوز رکابی با شورت و کفش و جرواب مخصوص است .
لباس هر تیم باید یکرنگ باشد و شماره هر بازیکن در پشت و جلو پیراهن نصب شود .
«تعداد نفرات»
تعداد نفرات بازیکنان نخستین تیم های بسکتبال ، نامحدود بود و هر تیم میتوانست از نفرات دلخواه استفاده کند ، اما چون لازم بود که مقرراتی در کار باشد ، بازیکنان هر تیم را 9 نفر قرار دادند که بعدها به 7 نفر و سرانجام به 5 نفر کاهش یافت .
امروزه ، مسابقه ی بسکتبال بین دو دسته 5 نفری انجام می شود که چون تعداد رسمی نفرات تیم 10 نفر است (که گاه به 12 و حتی 15 نفر هم میرسد ) ، بازیکنان به جای همدیگر وارد زمین می شوند و این تعویض به دفعات صورت میگیرد که در بین این دو وقت ده دقیقه برای استراحت بازیکنان دو تیم در نظر گرفته شده است . اگر در پایان چهل دقیقه مسابقه ، دو تیم به نتیجه ی مساوی دست یابند ، داوری بازی یک وقت 5 دیقیه ای اضافه میکند و اگر باز هم از نظر امتیاز مساوی شدند ، یک وقت اضافه دیگر به مدت 5 دقیقه اضافه میکند و اگر باز هم از نظر امتیاز مساوی شدند ، یک وقت اضافه دیگر به مدت 5 دقیقه در نظر میگیردند . این کار تا زمانی ادامه مییابد که یکی از تیم ها به امتیاز بیشتری دست یابد و برنده ی مسابقه شود . البته در میان این 5 دقیقه ها ، هر بار یک دقیقه برای استراحت و تعویض زمین در نظر میگیردند .
«تایم اوت»
برای هر تیم در هر نیمه ، دو تایم اوت وجود دارد . در تایم اوت ها بازی متوقف میشود تا بازیکنان از راهنمایی های مربی خود استفاده کنند یا ابازیکن تازه نفسی را به جای بازی کنت خسته یا مصدوم به زمین بیاورند . اگر بازی به وقت اضافی کشیده شود ، هر تیم میتواند در هر پنج دقیقه از وقت اضافی یک تایم اوت داشته باشد .
زمانی که برای تایم اوت صرف میشود ، جزء زمانی رسمی بازی به حساب نمی آید و کسی که مسئول نگهداری وقت مسابقه است ، ساعت را در آن مدت متوقف میکند .
«شروع بازی »
بازی بسکتبال با ((جامپ بال )) بین دو تیم آغاز میشود در ((جامپ بال )) داور مسابقه در مرکز زمین توپ را به طور عمودی به ارتفاع معینی به بالا می اندازد و آن توپ باید به صورت عمودی پایین بیاید و دو بازیکن از دو تیم با پریدن به هوا توپ را با دست بزنند و سعی کنند آن را به تیم خود بسپارند . در این حال ، بازیکنان دو تیم ، نزدیک به حلقه ی خود به طرز خاصی اسیتاده و منتظر دریافت توپ هستند تا بازی را شروع کنند و بکوشند که هرچه میتوانند امتیاز بیشتری بگیرند .
«امتیاز گرفتن »
در مسابقات بسکتبال ، تیم برنده را تعداد امتیازها مشخص میکند . هر تیم که بتواند توپ بیشتری را از حلقه و سبد تیم حریفعبور دهد ، برنده مسابقه محصوب میشود . امتیازی هم که به شوت ها تعلق میگیرد به این ترتیب است که پرتاب آزاد (پنالتی) اگر به ثمر برسد ، یک امتیاز دارد . شوت هایی که از دیگر نقاط زمین باشد و از حلقه بگذرد ، دو امتیاز به بار می آورد . اما در حال حاضر قوس 25/6 متر نیز در هر زمین ترسیم کرده اند که اگر بیرون از آن فاصله توپی پرتاب شود و به ثمر برسد ، 3 امتیاز خواهد داشت .
«داوران»
تعداد داوران یک مسابقه بسکتبال 5 نفر است . از این پنج نفر دو داور در درون زمین بر جریان بازی نظارت میکنند که یکی از آنها سرداور گفته میشود . در کنار زمین هم سه نفر هر یک وظیفه ای خاص را انجام می دهند . یک نفر ثبت کننده ی امتیازها و خطاها ، یک نفر مسئول نگهداری زمان های سه ثانیه و یک نفر هم مسئول ساعت است .
خطاهای عمده ای که داوران به آن توجه دارند عبارتند از : خطا در حمله ، رانینگ ،
دبل ، سه ثانیه ، خطاهای برخوردی ، سد مسیر