ساختار مقاله
یکی از مسائل مهم و اساسی در جهان کنونی ، مسئله تربیت و پرورش انسانها می باشد . و البته لازمه رشد و تعالی انسانها و جلوگیری از هزاران رنج و نا امیدی و خطر در عصر امروز نیز نه ازطریق توسعه اختراعات و افزایش وسایل مادی و تجعلی ممکن است و نه بوسیله بالا بردن سطح اقتصاد و در آمد بلکه فقط از راه تربیت و پرورش صحیح می توان به چنین آرزویی دست یافت . 1) تربیت و پرورش صحیح نیز تنها یا تربیت اسلامی میسر می شود .
تربیتی که بر مبنای آموزه های اسلام و قرآن باشد .
بنابراین با توجه به این مطلب که تربیت صحیح تنها از طریق تربیت اسلامی بدست می آید هدف از نوشتن این مقاله نیز این است که آشنایی بیشتری با یکی از جنبه های تربیت یعنی تربیت کودک البته از دید اسلام حاصل شود .
زیرا برای اینکه والدین فرزندان را بر طبق تعالیم اسلامی تربیت کنند ابتدا باید خود شناخت کاملی از تربیت در اسلام داشته باشند و سپس این تعالیم را در عمل به کار بندند و فرزندان را بر طبق این تعالیم اسلامی تربیت کنند که فقط از این طریق است که فرزندان شایسته و کاملی تربیت می کنند که باعث سعادت خود و جامعه می شوند .
سعادتمند – 1362 – ص 9
مقدمه
اسلام ، دین استواری است که برای تعلیم انسانها و رشد و تکوین امت ها و گسترش و پویش تمدنها و تحکیم پایه های مجدد عظمت و مدنیت ، برنامه هایی کامل و دقیق دارد و هدفش پیراستن جان و دل انسانها از زنگار شرک و جهالت و گواهی و نفاق و تنویر افکار و اذهان به نور توحید و علم و هدایت و ارشاد است . چنانکه خداوند در قرآن (سوره مائده /آیه 15 ) می فرماید :
«شما را نور و کتابی مبین نازل شد که پیروان خشنودیش را به راههای سلامت رهنمون می شود آنها را به اذن خود از ظلمات به نور می برد و به راه راست هدایت می کند . »
اسلام دینی است که دشمنان و مخالفان خود را به علت پویندگی و استمرار و گسترش دائمی بر صفحه گیتی ، به تواضع و تعظیم واداشته است .
برناردشاو می گوید : «آیین محمد (ص) ، چنان بر قوانین حیات مشتمل است که در خور تقدیری والاست . دین او یگانه دینی است که می تواند اطوار مختلف حیات را در خود هضم کند به نظر من واجب است که محمد (ص) را منجی انسانیت بشماریم اگر مردی چون او ، زمامدار جهان امروز شود ، در حل همه مشکلات موفق می گردد.»
سیدیلوت ، در کتاب «تاریخ عرب » می نویسد : «مسلمانان در قرون وسطی در علم و فلسفه و فنون ، مستقل بودند و هر جا گام نهادند ، آنها را گسترش دادند . آنها بودند که علت اصلی نهضت و ترقی اروپا شدند . »
این اظهار نظرها گویای عظمت و جهانشمولی و جاودانگی اسلام است .
دین مقدس اسلام با این عظمت و جاودانگی به همه جنبه های فردی و اجتماعی زندگی انسانها پرداخته است و تعالیم و رهنمودهای سود بخشی برای تمامی زمینه های زندگی انسان دارد .
و یکی از شعبی که دردین اسلام بسیار مهم می باشد بحث تربیت اولاد می باشد ، که یکی از شاخه ها و شعب تربیت فرد است . اسلام می خواهد که فرزند را به گونه ای بپرورانیم که عضوی نافع و انسانی صالح باشد و در واقع می توان گفت : از راه تربیت اولاد است که می توان به هدف والای تربیتی نائل شد .
در اسلام تا اندازه زیادی به سرنوشت فرزندان اهمیت داده شده است و همواره بر روی مسئولیتهای تربیتی تاکید زیادی شده است . از نظر اسلام کسی در زندگی مغبون و محروم است که نتواند بر تربیت فرزندان همت گمارد . می گویند : «منصور عباسی به یکی از زندانیان خود گفت : مشکل بزرگ شما در زندان چیست ؟ گفت اینکه نمی توانیم فرزندانمان را تربیت کنیم .»
ابوعلی سینا در باره تربیت می گوید : « کودک باید در بین کودکانی باشد که از نظر آداب و عادات شایسته باشند . زیرا کودک بیشتر تحت تأثیر کودک قرار می گیرد و بیشتر به او انس پیدا می کند و تلقینات او را می پذیرد . »
پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمود : «هر کس فرزندش را ببوسد خداوند برایش حسنه ای می نویسد و هر کس او را خوشحال کند ، خداوند در روز قیامت خوشحالش می سازد و فرزندی که تعلیم قرآن ببیند ، در روز قیامت بر اندام پدر و مادرش دو حله پوشانده می شود که از نور آنها چهره های اهل بهشت ، روشن می گردد.»
و نیز ایشان فرمودند :«اگر یکی از شما فرزند خود را تربیت کند ،بهتر از آن است که همه روزه نیم صاع صدقه بدهد .»
ارزش انسان به اخلاق پسندیده و رفتار نیکو و اعتقاد پاک است و اینها از راه تربیت ممکن است . کسانی که در این راه گام زنند دارای ارزشند و کسانی که از این را ه منحرف شوند ، عمر خود را تباه کرده اند .
با عنایت به مطالب ذکر شده و اهمیت موضوع حاضر از نظر اسلام ، در این مقاله نیز به جنبه هایی از تربیت کودک دراسلام پرداخته شده است .
بهشتی 1370، ص 9 و 10، ص 17 و ص 103 و 104
بررسی مفهوم
تربیت : تعریف به معنی لغوی
این کلمه در زبان عربی ، از «ربی ،یربی » به معانی : تهذیب و جهت دادن ، تدبیر، و رهبری کردن و غذا دادن آماده است . و فعل « ربا ، یربو » به معنی زیاد شدن و نمو کردن می باشد . و کلمه Education انگلیسی هم از اصل لاتینی آن به معنی راهبری و سرپرستی است . اما تعریف اصطلاحی کلمه ، چنانکه دانشمندان علم تربیت نظر می دهند . معنی این کلمه اگر چه از جهت شکل لفظ به ظاهر متعدد و مختلف شده است اما به نظر این دانشمندان و به خصوص علمای جدید این الفاظ در اصل و اساس با هم توافق دارند و بولزسیمون درتعریف تربیت گفته است : تربیت طریقه ای است که عقل بوسیله آن ، عقل دیگر و قلب قلب دیگری می شود .
پستالوزی می گوید : تربیت رشد دادن تمام نیروهای کوچک به طور کامل و هماهنگ است هر برت اسپنسر گفته است : تربیت عبارت است از آماده ساختن انسان برای آنکه بتواند یک زندگی کامل داشته باشد .
کانت می گوید : هدف از تربیت این است که انسان را به کمال ممکن برسانیم. رادمنش ،1362
تعاریف دیگری نیز در تربیت هست که از جمله این است که : گروهی آن تغییرات را که انسان در نفس خود یا در نوع خویش ایجاد می کند تربیت نامیده اند . مظلومی ، 1358
تربیت عبارت است از پرورش عضوی مفید برای جامعه .
قائمی ، 1355
در دنیای جدید تربیت را وسیله تجدید حیات و ترقی فرد و جامعه می دانند . مظلومی ، 1358
تربیت : پرورش و رشد دادن استعداد هایی که آفریدگار جهان در وجود انسان جهت سعادت و کمال او بودیعت گذاشته است . رادمنش ،1355
و از نظر اسلام می توان گفت تربیت عبارت است ازهدایت و اداره جریان ارتقائی و تکاملی بشر یا ایجاد هیئت تازه در فرد به منظور فراهم آوردن زمینه جهت رشد و تکامل همه جانبه قائمی امیری، 1355
شاخصها
حقوق کودک در اسلام :
نیازهای کودک
نیازمندیهای جسمانی کودک :
نمو جسمانی کودک با فراهم آوردن و مسائل مادی امکان پذیر می باشد که خواسته های بدنی او را اشباع نماید ، این رشد و نمو با غذا و بهداشت کافی و آب و هوا و مسکن و خواب و استراحت و بازی و امثال آن بدست میاید . هر کودک بر حسب اختلاف سن یاحالات صحت و بیماری ، حاجات مختلفی دارد ، نوع و مقدار غذا وخوابی که کودک در سالهای اول زندگی بدان نیاز دارد با سالهای بعد متفاوت است .
احتیاجات کودک در رشد و نمو جسمانی ، در غریزه کاوش وتمایل او به غذا تجلی می کند ، و رفتار او از این احتیاج حکایت می نماید ، پس فرزند از نظر غذا ، حقی بر مربی و پدر دارد ، و باید از نظر غذایی نیازمندیهای کودک تأمین گردد .
تعلیم ورزش به کودک :
در اسلام سوار کاری و تیراندازی یکی از ورزشهای مهمی است که بخاطر منافع و مصالح عالیه مملکت – مطابق طرز جنگ آنروز – به مسلمین پیشنهاد شده است و این ورزش در تمام کتب فقهی ، موقعیتی را به نام و عنوان برای خود کسب کرده است . امیر المؤمنین علی (ع) به پدران می گوید: «به فرزندن خود شناوری و تیراندازی بیاموزید .»