نام شریف آن بزرگوار فاطمه و القاب ایشان ((معصومه)), ((ستى)), و ((فاطمه کبرى)) است. پدرش حضرت موسى بن جعفر علیه السلام و مادرش نجمه خاتون مادر حضرت رضا علیه السلام است.
از ولادت تا هجرت
آن حضرت اول ذى القعده سال 173ه.ق در مدینه منوره به دنیا آمدند. و در سن 28 سالگى در روز دهم(وسیله المعصومیه,ص 65, به نقل از نزهه الابرار) یا دوازدهم (مستدرک سفینه البحار, ج 8, ص 258) ربیع الثانى سال 201ه.ق در شهر قم از دنیا رفتند.
سفر مقدس به شهر مقدس
در سال 200ه.ق و یک سال پس از سفر تبعیدگونه حضرت رضا علیه السلام به شهر ((مرو)) حضرت فاطمه معصومه علیها السلام همراه عده اى از برادران خود براى دیدار برادر و تجدید عهد با امام زمان خویش راهى دیار غربت شد. در طول راه به شهر ساوه رسیدند, ولى از آنجا که در آن زمان مردم ساوه از مخالفین اهل بیت بودند با ماموران حکومتى همراهى نموده و با همراهان حضرت وارد نبرد و جنگ شدند که عده اى از همراهان حضرت در این حادثه غم انگیز به شهادت رسیدند.(زندگى حضرت معصومه, نوشته آقاى منصورى, ص 14. (به نقل از ریاض الانساب, تالیف ملک الکتاب شیرازى).) حضرت در حالى که از غم و حزن بسیار مریضه بود با احساس ناامنى درشهر ساوه فرمود: مرا به شهر قم ببرید, زیرا از پدرم شنیدم که فرمود: شهر قم مرکز شیعیان ما مى باشد;(دریاى سخن, تالیف سقازاده تبریزى (نقل از ودیعه آل محمد, نوشته آقاى انصارى), ص 12) سپس حضرت به طرف قم حرکت نمود.
بزرگان قم وقتى از این خبر مسرت بخش مطلع شدند به استقبال آن حضرت شتافتند و در حالى که ((موسى بن الخزرج)) بزرگ خاندان ((اشعرى)) زمام شتر آن مکرمه را به دوش مى کشید; ایشان در میان شور و احساسات مردم قم وارد آن شهر مقدس شد و در منزل شخصى ((موسى بن الخزرج)) اجلال نزول فرمود.(تاریخ قدیم قم, ص 213) آن بزرگوار هفده روز در شهر ولایت و امامت به سر برد و در این مدت مشغول عبادت و راز و نیاز با پروردگار متعال بود و واپسین روزهاى عمر پربرکت خویش را با خضوع و خشوع در برابر ذات پاک الهى به پایان رساند.
غروب مهتاب در شهر ستارگان
سرانجام آن همه شوق و شور و شعف ((از اجلال نزول کوکب ولایت و توفیق زیارت بانویى از تبار فاطمه اطهر)), با افول نجمه آسمان عصمت و طهارت, مبدل به دنیایى از حزن و اندوه شد, و این غروب غم انگیز عاشقان امامت و ولایت را در سوگ و عزا نشاند.
در رابطه با علت مریضى نابهنگام حضرت و مرگ زودرس آن بزرگوار گفته شده است (وسیله المعصومیه, نوشته میرزا ابوطالب بیوک, ص 68, الحیاه السیاسیه للامام الرضا علیه السلام, نوشته جعفر مرتضى العاملى, ص 428) که زنى در شهر ساوه ایشان را مسموم نمود که این مطلب با توجه به درگیرى دشمنان اهل بیت با همراهان حضرت و شهادت عده اى از آنها ((در ساوه)) و جو نامساعد آن شهر و حرکت نابهنگام آن بزرگوار در حال مریضى به سوى شهر قم, مطلبى قابل قبول مى تواند باشد.
آرى آن حضرت که مى رفت زینب وار با سفر پربرکتش سند گویایى بر حقانیت امامت رهبران راستین و افشاگر چهره نفاق و تزویر مامونى باشد, و همانند قهرمان مربلا پیام آور خون سرخ برادرى باشد که این بار مزورانه به قتلگاه (بنى عباس) برده مى شد, ناگاه تقدیر الهى بر این شد که مرقد آن بزرگ حامى خط ولایت و امامت براى همیشه تاریخ, فریادگر مبارزه با ظلم و بى عدالتى ستم پیشگان دوران و الهام بخش پیروان راستین تشیع علوى در طول قرون و اعصار باشد.
مراسم دفن
بعد از وفات شفیعه روز جزا آن حضرت را غسل داده و کفن نمودند سپس به سوىقبرستان ((بابلان)) تشیع کردند ولى به هنگام دفن آن بزرگوار ((به خاطر نبودن محرم)) ((آل سع)) دچار مشکل شدند و سرانجام تصمیم گرفتند که پیرمردى به نام ((قادر)) این کار را انجام دهد.
ولى قادر و حتى بزرگان و صلحاء شیعه قم هم, لایق نبودند عهده دار این امر مهم شوند; چرا که معصومه اهل بیت را باید امام معصوم علیه السلام به خاک سپارد.
مردم منتظر آمدن ((آن پیر مرد صالح)) بودند, که ناگهان دو سواره را دیدند که از جانب ریگزار به سوى آنان مىآیند وقتى نزدیک جنازه رسیدند, پیاده شده و بر جنازه نماز خواندند و جسم پاک ریحانه رسول خدا را در داخل سردابى ((که از قبل آماده شده بود)) دفن کردند و بدون اینکه با کسى تکلمى نمایند, سوار شده و رفتند, و کسى هم آنها را نشناخت.(تاریخ قدیم قم, ص 214)
به قول یکى از بزرگان هیچ بعید نیست که این دو بزرگوار, امامان معصومى باشند که براى این امر مهم به قم آمدند.(آیه الله فاضل لنکرانى ((دام ظله)).) پس از به پایان رسیدن مراسم دفن, موسى بن الخزرج سایبانى از حصیر و بوریا بر قبر شریف آن بزرگوار برافراشت و این سایبان بر قرار بود تا زمانى که حضرت زینب دختر امام جواد علیه السلام وارد قم شدند و قبه اى آجرى بر آن مرقد مطهر بنا کردند.(سفینه البحار, ج 2, ص 376)
وبدین سان تربت پاک آن بانوى بزرگ اسلام قبله گاه قلوب ارداتمندان به اهل بیت علیهم السلام و دارالشفاى دلسوختگان عاشق ولایت و امامت شد.
ویژگی های حضرت فاطمه معصومه(س)
تعداد امامزادگان شایسته تعظیم و تجلیل در ((دارالایمان قم)) که بر فراز قبور مطهرشان گنبد و سایبان هست به چهارصد نفر مى رسد.
در میان این چهار صد اختر تابناکى که در آسمان قم نورافشانى مى کنند, ماه تابانى که همه آنها را تحت الشعاع انوار درخشان خود قرار داده, تربت پاک شفیعه محشر, کریمه اهل بیت پیمبر(علیهم السلام), دخت گرامى موسى بن جعفر, حضرت معصومه(س) مى باشد.
پژوهشگر معاصر, علامه بزرگوار, حاج محمدتقى تسترى, مولف قاموس الرجال مى نویسد:
((درمیان فرزندان امام کاظم(ع) با آن همه کثرتشان بعد از امام رضا(ع), کسى همسنگ حضرت معصومه(س) نمى باشد.)) محدث گرانقدر حاج شیخ عباس قمى به هنگام بحث از دختران حضرت موسى بن جعفر(ع), مى نویسد:
((برحسب آنچه به مارسیده, افضل آنها سیده جلیله معظمه, فاطمه بنت امام موسى(ع), معروف به حضرت معصومه(س) است.)) بررسى شخصیت برجسته و فضایل گسترده حضرت معصومه(س) در این صفحات نمى گنجد. در این نوشته به برخى از ویژگیهاى آن خاتون دوسرا اشاره مى کنیم:
1 شفاعت گسترده
بالاترین جایگاه شفاعت, از آن رسول گرامى اسلام است که در قرآن کریم از آن به ((مقام محمود)) تعبیر شده است. و گستردگى آن با جمله بلند: (ولسوف یعتیک ربک فترضى) بیان گردیده است. همانا دو تن از بانوان خاندان رسول مکرم شفاعت گسترده اى دارند که بسیار وسیع و جهان شمول است و مى تواند همه اهالى محشر را فراگیرد:
1 خاتون محشر, صدیقه اطهر, حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها. 2 شفیعه روزجزا, حضرت فاطمه معصومه(س).
در مورد شفاعت گسترده حضرت زهرا سلام الله علیها همین بس که شفاعت, مهریه آن حضرت است و به هنگام ازدواج پیک وحى طاقه ابریشمى از جانب پروردگار آورد که در آن, جمله ((خداوند مهریه فاطمه زهرا را شفاعت گنهکاران از امت محمد(ص) قرار داد.)) با کلک تقدیر نقش بسته بود.
این حدیث از طریق اهل سنت نیز آمده است.
بعد از فاطمه زهرا سلام الله علیها از جهت گستردگى شفاعت, هیچ کس و حد اقل هیچ بانویى به شفیعه محشر, حضرت معصومه دخت موسى بن جعفر سلام الله علیها نمى رسد, که امام به حق ناطق, حضرت جعفر صادق(ع) در این رابطه مى فرماید: ((تدخل بشفاعتها شیعتناالجنه باجمعهم)):
((با شفاعت او همه شیعیان ما وارد بهشت مى شوند.))
2 عصمت
بر اساس روایتى که مرحوم سپهر در ((ناسخ)) از امام رضا(ع) روایت کرده, لقب ((معصومه)) را به حضرت معصومه, امام هشتم اعطا کرده اند. طبق این روایت امام رضا(ع) فرمود:
((من زار المعصومه بقم کمن زارنى)) ((هرکس حضرت معصومه را در قم زیارت کند, همانند کسى است که مرا زیارت کرده باشد.)) این روایت را مرحوم محلاتى نیز به همین تعبیر نقل کرده است.
با توجه به این که عصمت به چهارده معصوم(علیهم السلام) منحصر نیست, بلکه همه پیامبران, امامان و فرشتگان معصوم هستند.