امروزه بر اثر پیشرفت سریع علوم و تکنولوژی ویافته‌های جدید روانشناسی و تعلیم و تربیت، مفهوم آموزش و پرورش به کلی دگرگون شده و دامنه آن نیز گسترش یافته است.
نقش تعلیم و تربیت جدید آن است که استعدادها و تواناییهای دانش‌آموزان را شکوفا نموده و آنان را برای شرکت در فعالیتهای سازنده جوامع پویای بشری آماده سازد به نحوی که سعادت واقعی افراد و جوامع تأمین گردد.
نیل به این هدف مستلزم ایجاد تغییرات مطلوب در رفتار دانش‌آموزان است بدین معنی که هر یک از مواد و برنامه‌های آموزشی در نگرشها، علایق، تواناییها و رفتار دانش‌آموزان تغییرات معینی را به وجد آورد.
بر این اساس ارزشیابی، نظارت و کنترل تغییرات رفتاری دانش‌آموزان از جایگاه بسیار خطیر و نقش تعیین کننده‌ای برخوردار است.
ارزشیابی به عنوان بخش جدایی ناپذیر فرایند آموزش و پرورش به شمار می‌رود بنابراین تنها به امتحانات پایانی اعم از پایان سال، ثلث یا نیمسال تحصیلی محدود نمی‌شود بلکه برای مقاصد مختلف، به صورت‌های گوناگون و به طور مستمر همراه با آموزش و پرورش دانش‌آموزان انجام می‌گیرد.
چنانچ ارزشیابی بر اساس اصول و موازین علمی صورت گیرد آن را می‌توان مهمترین رکن آموزش و پرورش و موثرترین عامل برای بهبود کیفیت یادگیری دانش‌آموزان در جهت تعلیم و تربیت به شمار آورد.
بر این اساس ارزشیابی، نظارت و کنترل تغییرات رفتاری دانش‌آموزان تغییرات رفتاریداش‌آموزان از جایگاه بسیار خطیر و نقش تعیین کننده‌ای برخوردار است.
ارزشیابی به عنوان بخش جدایی ناپذیر فرایند آموزش و پرورش به شمار می‌رود بنابراین تنها به امتحانات پایانی اعم از پایان سال، ثلث یا نمیسال تحصیلی محدود نمی‌شود بلکه برای مقاصد مختلف، به صورت‌های گوناگون و به طور مستمر همراه با آموزش و پرورش دانش‌آموزان انجام می‌گیرد.
چنانچه ارزشیابی بر اساس اصول و موازین علمی صورت گیرد آن را می‌توان مهمترین رکن آموزش و پرورش و مؤثرترین عامل برای بهبود کیفیت یادگیری دانش‌آموزان در جهت تعلیم و تربیت بشمار آورد.
کلیات
- امتحان باید تحقق هدف‌های آموزشی را در هر یک از مواد درسی ارزیابی کند.
- سوالات امتحانی باید با محتوای مواد آموزشی سازگار باشد، توانایی و مهارت دانش‌آموزان را در سطوح مختلف هدف‌های تربیتی مورد سنجش قرار دهد و از میان تمامی هدف‌های تربیتی مورد سنجش قرار دهد و از میان تمامی سئوالات ممکن در رابطه با هدف‌های رفتار و محتوای هر درس به گونه‌ای انتخاب شوند که نمونه جامعی از آموخته‌های دانش‌آموزان را مورد سنجش قرار دهند.
- محتوای امتحان باید متناسب با هدفهایی باشد که امتحان برای آن هدفها انجام گیرد.
- نوع و چگونگی هر یک از پرسش‌های امتحانی باید متناسب با نوع رفتار مورد اندازه‌گیری باشد.
- امتحان باید طوری طرح ریزی شود که نتایج آن تا حد امکان به دور از خطای اندازه‌گیری باشد. فصل تحلیل سوالات آزمون
تحلیل پاسخهای دانش‌آموزان به هر سوال، اطلاعات تشخیصی لازم را برای بررسی کیفیت یادگیری دانش‌آموزان و مشکلات آموزشی در اختیار معلم قرار می‌دهد و او را در رفع مشکلات یادگیری و آموزش مدد می‌رساند.
برای تحلیل سوالات آزمون باید نحوه پراکندگی پاسخهای آزمون شوندگان برای هر سوال و هر گزینه را مشخص نمود یعنی معلوم نمود در هر سوال چند نفر گزینه درست را انتخاب کرده‌اند و هر یک از گزینه‌های انحرافی چند نفر را به خود جلب کرده و چند سوال را بی‌جواب گذاشته‌اند. بر اساس این اطلاعات نکات زیر در مورد تک‌تک سوالات روشن می‌شود.
الف- قوه‌ی دشواری سوال
ب- قوه‌ی تمیز سوال
ج- ارزش مورد نظر برای هر گزینه انحرافی
محاسبه ضریب دشواری
منظور از دشواری یک سوال این سوال است که جمع پاسخ‌دهندگان به آن سوال چگونه پاسخ داده‌اند.
برای محاسبه ضریب دشواری یک سوال برگه‌های امتحانی را با توجه به نمره کل آزمون به دو دسته مساوی گروه بالا و گروه پایین تقسیم کرده و طبق فرمول زیر عمل می‌نماییم.
تعداد انتخابهای درست گروه پایین + تعداد انتخابهای درست گروه بالا
100 × = ضریب دشواری سوال
تعداد افراد گروه بالا + تعداد افراد گروه پایین
هر چه ضریب دشواری سوالی بزرگتر (به صد نزدیکتر) باشد آن سوال، سوال آسانتری است و هر چه این ضریب کوچکتر (به صفر نزدیکتر) باشد سوال، سوال دشوارتری است.
محاسبه ضریب تمیز
قوه تمیز یک سوال به این مطلب اشاره می‌کند که این سوال تا چه اندازه بین پاسخ دهندگان قوی و ضعیف تمایز قائل می‌شود (می‌شود فرض کرد 27% کسانیکه بیشترین نمرات را در مجموع آزمون به دست آورده اند گروه قوی و 27% کسانیکه کمترین نمرات را در مجموع آزمون کسب کرده‌اند گروه ضعیف می‌باشند)
فرمول و قاعده محاسبه آن چنین است:
تعداد انتخابهای درست گروه پایین – تعداد انتخابهای درست گروه بالا
= ضریب تمیز سوال
تعداد افراد یک گروه (بالا یا پایین)
هر چه ضریب تمیز بزرگتر باشد قوه تمیز سوال بیشتر و هر چه این ضریب کوچکتر باشد قوه تمیز آن کمتر است.
میزان مشابهت گزینه‌های نادرست هر سوال و قدرت آن در جلب توجه امتحان شوندگان
نکته دیگر در تحلیل پاسخهای آزمون شوندگان به سوالات آزمون، بررسی نحوه پراکندگی پاسخهای مربوط به گزینه‌های انحرافی هر سوال است (هدف از گنجاندن گزینه‌های انحرافی در سوالات چند گزینه‌ای منحرف کردن پاسخ دهندگانی می‌باشد که کمتر مطلع هستند)
بنابراین گزینه انحرافی عملاً باید بتوان این کار را انجام دهد و پاسخهای آزمون شوندگان به هر یک از گزینه‌ها این مطلب را روشن می‌کند.
پس از بررسی‌های فوق و تحلیل سوالات، سازنده آزمون باید با استفاده از نتایج حاصل به تجدید نظر در سوالات خود و بازنویسی آزمون بپردازد.
هر بار که آزمون به اجرا درمی‌آید، باید تحلیل سوالات انجام گیرد و در محتوای آزمون تجدید نظر شود.
تجزیه و تحلیل نتایج آزمون
ارزشیابی از آموخته‌های دانش‌آموز برای کشف و رفع نارسایی‌ها، (خواه نارسایی‌های یادگیری شاگرد و خواه نقاط ضعف روش تدریس معلم) می‌باشد.
برای رسیدن به این هدف نتایج امتحان باید مورد تجزیه و تحلیل دقیق قرار گیرد و بر اساس این تجزیه و تحلیل باید معلوم شود که:
1- هر یک از دانش‌آموزان تا چه حد اندازه به هدف‌های تدریس رسیده‌اند.
2- دانش آموزان کلاس به طور کلی تا چه اندازه به هدف‌های درس دست یافته‌اند.
3- نارسایی‌های دانش‌اموزان مربوط به کدام یک از بخش‌های درسی است و چگونه می‌توان آنها را بر طرف ساخت.