در آمدی بر عصر ابوالمعالی دوره ی کمال فنی نثر فارسی
نکته های مهم:
- پیش از عصر بیهقی وابوالمعالی زبان فارسی گستره های ماورای جیحون تا آن سوی عراق عجم و منطقه جبال و دیلمان و ... را در بر گرفته بود .
- به دلیل وجودامکانات فرهنگی متنوع و زبانهای محلی متفاوت دراین سرزمین ها و استیلای بی چون و چرای زبان عربی در قرون گذشته زبان فارسی دستخوش تحولی چشمگیر شد و از سادگی و سلامت خوددور شد .
- عصر ابوالمعالی ازدهه های نخستین سده ی ششم تا میانه ی سده ی هشتم هجری عموما ادامه داشت .
- در عصر المعالی بیشتر به الفاظ وصورت توجه شد و از تاکید بر معنا بازماند .
- دراین عصر علاوه بر کمال فنی نثر تنوع دامنه ی نوشته ها و موضوعات کتب و رسال در خور یادآوری است .
- در میان کتب این دوره آثاری نیز به زبان ساده و روشن تالیف شده است که در آن ها معنا بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. مانند کلیله و دمنه و گلستان سعدی.
پاسخ خود آزمایی های نمونه
1- رساله های یزدان شناخت و تمهیدات
2- سبک نگارش او ساده و بی تکلف و روان است و در عین حال به آیات قرآنی و اشعار پارسی وتازی بسیار استشهاد شده است.
3- بیش تر از تفکر ایرانی وحکمت خسروانی مایه می گرفت .
4- محمد بن منور این کتاب سه باب دارد و موضوع آن بیان حالات سرگذشت و سخنان شیخ ابوسعید ابی الخیر است .
5- این کتاب با نثری شیوا ودر عین حال استوار و دلکش نگاشته شده است و زبان محاوره ای عامه هم در این کتاب تا اندازه ای لحاظ شده است . این کتاب در واقع بهترین نمونه ی نثر داستانی فارسی
پاسخ خود آزمایی های نمونه صفحه 129
1) ظهیری سمرقندی، اصل این اثر از هند به ایران آمده است و مولف آن، سندباد، حکیم هندی است.
2) سادگی و نزدیکی ان با زبان عامه است.
3) روض الجنان یا روح الجنان تألیف شیخ ابوالفتوح رازی
4) این کتاب از جمله ی کهن ترین و استوار ترین کتاب هایی است که در زمینه ی علم بلاغت نوشته شده است.
5) موضوع این کتاب تمثیل ها و داستان هایی است که از زبان حیوانات به ویژه دو شغال به نام های «کلیله» و «دمنه» نقل می شود.
نثر کنتاب از لحاظ استواری انشا و ترکیب عبارات و داشتن اسلوب عالی و آراستگی و پیراستگی زبان و مفردات کم نظیر است. در این کتاب سجع و موازنه و اشعار و امثال فارسی . عربی و آیات و احادیث به کار رفته است.
پاسخ خود آزمایی های نمونه ی بخش هشتم صفحه 130
1) عیاران جوان مردانی بود که صفات مردانگی و مردم نوازی و راست گویی را در فرهنگ ناحیه ی خود ترویج می کرده اند.
عیاران طبقه ای از طبقات اجتماعی ایران را تشکیل می دادند. این گروه از مردم عادی چابک و هوشیار تشکیل می شدند که آداب و رسوم خاصی داشتند. عیاران مردمی جنگ جو، شجاع و ضعیف نوار بودند. یعقوب لیث صفاری از همین گروه بود و به یاری عیاران، سلسله ی صفاری را تأسیس کرد. عیاران راز نگهدار، یاور درماندگان، امانت دار، وفادار به عهد و ... بودند.
2) این کتاب شامل دو بخش است: بخش اول در فن عروض و بخش دوم در علم قافیه و نقد شعر. این کتاب پر آوازه ترین و برجسته ترین کتاب است که در طول تاریخ حیات ادبی در قلمرو ادبی فارسی تألیف یافته است و تا روزگار ما هم حاکمیت و نفوذ خود را از دست نداده است.
3) اصل کتاب به زبان طبری(گویش مازندران قدیم) نوشته شده و مرزبان بن رستم تألیف کرده است.
4) نام دیگر این کتاب مجمع النوادر و موضوع آن درباره ی دبیران، شاعران و منجمان و طبیبان است. وی در ابتدای هر یک از مقالات خویش، فصلی در اهمیت آن دانش آورده و آ ن گاه به ذکر حکایاتی از پیشینیان پرداخته است.
5) موضوع آن مباحثی از علم معانی و بیان و صنایع فلزی و معنوی کلام است.
6) سعدی از تمام شیوه ها و شگردهای نویسندگی فارسی استفاده کرده است که عبارتند اند از: پرداخت زیبا، فشرده نویسی، بهره وری از شعر، تمثیل و حکایت، تنوع معنایی، رنگارنگی الفاظ، دریافت های تیزبینانه از مسائل مهم اجتماعی و اخلاقی و سرانجام، ریختن همه ی این ها در ظرفی آراسته و پرداخته، او با این اوصاف، ترکیب تازه ای در نویسندگی فارسی پدید آورد. از گلستان هم رایحه ی نثر مسجع خواجه عبدالله و هم نشانه های نثر آراسته و استوار ابوالمعالی به مشام و چشم می رسد. اسلوب سهل ممتنع نیز بر حسن نویسندگی او می افزاید.
7) گلستان شامل یک مقدمه و هشت باب است.
باب اول: در سیرت پادشاهان، باب دوم: در اخلاق درویشان، باب سوم: در فضیلت قناعت، باب چهارم: در فواید خاموشی، باب پنجم: در عشق جوانی، باب ششم: در شعف و پیری، باب هفتم: در تأثیر تربیت و باب هشتم: در آداب صحبت.