اشاره: امروزه تولید اطلاعات و دانش در تمام ابعاد علمی، فنی و کاربردی و پراکندن آن با ابزار ها و امکانات ارتباطی با هدف به اشتراک گذاری آنها در سطح ملی یا بین المللی فرآیندی تحول زا و مثبت در عرصه تبادلات اقتصادی، فرهنگی، آموزشی و .... می باشد. فراهم شدن امکان دسترسی عمومی به اطلاعات حوزه های مختلف مورد نیاز مردم و به کارگیری آن ها برای توسعه فعالیت های اقتصادی و اجتماعی و آموزشی و... از جمله مزیت هایی است که عاید تولید کنندگان و کاربران اطلاعات می شود.
امکان دسترسی آسان تر و سریع تر به اطلاعات حاصل از نتایج تحقیقات، نظریه های علمی، آزمایش ها و پژوهش ها، بررسی و تجزیه و تحلیل مفاهیم، کاربرد فن آوری ها برای کسب دانش و کاربرد فناوری ها برای تولید و توزیع دانش همه از جمله ویژگی هایی است که بشر امروز در ورود به جامعه اطلاعاتی یا به عبارت بهتر جامعه جهانی اطلاعاتی با آنها مواجه است و از آنها بهره مند می گردد از این رو هر یک از شهروندان جامعه اطلاعاتی با برخورداری از مواهب دموکراسی اطلاعاتی بوجود آمده در سایه جامعه اطلاعاتی که نتیجه تفکر توسعه بر مبنای دانایی محوری است می توانند علاوه بر تاثیر پذیرفتن از شرایط حاضر به عنوان عامل و حتی شاخصی تاثیر گذار در اشاعه فرهنگ دانش محوری در جامعه عمل کنند.
جامعه اطلاعاتی با توجه و نگاه از بالا به علوم و دانش های مختلف فنی، تجربی ، انسانی و حتی هنری در صدد است تا از تمام عناصر و نیروهای موجود برای رسیدن به چهارچوب های نظری و عملی توسعه دانایی محور استفاده کند.در چنین فضایی است که افراد و جامعه همچون عناصر پیکره یک سیستم مدام در حال داد و ستد خواهند بود و کالایی که در این میان رد و بدل می شود اطلاعات است در این شرایط جامعه اطلاعاتی به افراد امکان می دهد که فراگیری صحیح را بیاموزند و آنها را از نحوه طبقه بندی، بازیابی و به کار گرفتن اطلاعات به گونه ای آگاه می سازد که برای دیگران نیز امکان آموختن دانش را فراهم کنند.
مقدمه: جامعه اطلاعاتی این توانایی را به افراد می دهد تا به صورت مستمر به فراگیری دانش بپردازند، زیرا همواره اطلاعات موردنیاز خود را در دسترس دارند و از همین رو آنها می توانند در تمام لحظه های زندگی از دانش و اطلاعاتی که در اختیار دارند استفاده نمایند. اطلاعاتی که در زندگی شخصی و کاری افراد می تواند راه گشای بسیاری از مسائل باشد و زمینه های استفاده از اطلاعات را در امور اقتصادی، آموزشی، علمی، تحقیقاتی، اطلاع رسانی و... را فراهم نمایند.
با این تفاسیر امروزه کارشناسان از اطلاعات به عنوان مهمترین ویژگی جهان مدرن یاد می کنند به گونه ای که بیشترین توجه سیاست مدران و مدیران کشور ها وقف اطلاعاتی شدن زندگی اجتماعی شده است. آنها معتقدند اطلاعات به چنان اهمیتی دست یافته که شایستگی آن را دارد تا به صورت نماد عصر حاضر با آن برخورد شود و به عنوان محور برنامه های کلان و کوچک توسعه قرار گیرد.
در بررسی استانداردهای جامعه اطلاعاتی می بینیم که الگوهای زندگی عادی و شغلی، اوقات فراغت، نظام آموزشی، اطلاع رسانی و عرصه دادوستد مشخصاً از توسعه و پیشرفت اطلاعات و دانش فنی توزیع و تولید آن متاثر است. کارشناسان این تحولات را نشات گرفته از رشد فزاینده تولید انبوه اطلاعات در طیف گسترده و فراوانی رسانه های جمعی که اکثر آنها نیز به صورت الکترونیکی ظهور می یابد می دانند.کارشناسان جامعه اطلاعاتی را جامعه ای می دانند که در آن ارتباطات، عامل انتقال دهنده واقعی برای ایجاد تغییر و تحول در هر فرد به منظور دستیابی عملی به اطلاعات است و تولید ارزش های اطلاعاتی عامل تعیین کننده ای در توسعه جامعه است.توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات و گسترش گرایش جوامع به استفاده از وب و فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی وب مدار نگرش ها و فرصت های نوینی را در فرآیند توسعه جامعه اطلاعاتی فراهم کرده است و زمینه مناسبی برای ارتباطات دوسویه میان فرهنگ ها و اقتصاد ها و مراکز علمی دنیا بوجود آورده است. فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان بستر همگرایی و تعاطی اندیشه ها و توانایی های دانش نوین الگوها و استانداردهای جامعه اطلاعاتی را با هدف دست یابی به توسعه بر مبنای دانایی با نگرش جهانی ترسیم و به اجرا در خواهد آورد.
از سوی دیگر فناوری اطلاعات و ارتباطات به علت کانون همگرایی دو اصل مهم فرهنگ سازی یعنی محتوای اطلاعاتی و دانشی و ابزارهای اطلاع رسانی و ارتباطی تاثیر مهم و به سزایی در ایجاد تحولات و تغییرات فرهنگی در الگوی دانش مصرفی مردم دارد . از این طریق می توان فرآیند دانش سازی و دانش پراکنی را در سطح جامعه مدیریت و کنترل کرد و این دیدگاه را به تمامی امور جامعه تسری بخشید.
مدیریت امور بر پایه دانش در تمامی ساختارهای جامعه می تواند نطفه فرآیندی بزرگ تر و جامع تر را بیافریند . فرایندی که از آن به عنوان توسعه دانایی محور یاد می شود و زمینه ساز بهره گیری و استفاده بهینه از مزایای پدیده جهانی شدن است.
تحولات گذار از عصر صنعتی به عصر اطلاعات
از نیمه های دوم قرن بیستم به تدریج شاهد افول عمر عصر صنعتی بودیم . هرچند پایان عمر عصر صنعتی بر اساس یک قرارداد و تحت شرایط و توافق خاصی صورت نگرفت و در یک دید واقع بینانه امری تئوریک و نسبی است امّا شرایط و رخدادهای اتفاق افتاده در طول چند دهه بصورت زنجیره وار منجر به پایان یافتن عمر این عصر شد . تحولات پرشتاب علمی تکنولوژی به عنوان موتور محرّک تحول جدید مطرح شدند و رشد و تکامل بشر در عصر صنعتی توانمندی لازم را برای ورود به عصر اطلاعات را فراهم کرد.سالهای آغازین دهه 70 در غرب همراه با آغاز حرکت های زیادی برای ایجاد تحول در زمینه اطلاعات و اطلاع رسانی بود. در سالهای آغازین دهه 80 گرایش به استفاده از کامپیوترهای کوچک در ادارات و پس از آن خانه ها زیاد شد و در نتیجه بسیاری از کارهای جاری تحت تاثیر این تغییر قرار گرفت.از سال 1990 به بعد سیر تحولات در توسعه اشتراک گذاری اطلاعات با ظهور و توسعه شبکه های کامپیوتری سرعت بیشتری به خود گرفت و با شکل گیری وب گسترده جهانی تحولی فراتر از حد انتظار را برای جهانیان ایجاد کرد.در این زمان فعالیت ها و فرآیند های اقتصادی و اطلاع رسانی و آموزشی و... با استفاده از بستر های ایجاد شده رنگ و بوی دیگری به خود گرفتند تا از این طریق مردم بتوانند خدمات خود را در ابعاد جهانی ارائه و یا تامین کنند. در آغاز هزاره سوم و با بهره گیری و تلفیق اینترنت و سیستم های اطلاعاتی تحول جدیدی ایجاد شد و آن بوجود آمدن سیستم های وب مدار بود که ضمن بالابردن راندمان کاری و حذف کاغذ از فرآیندهای ارتباطی و کاری سازمان ها به آنها امکان انجام کارهای غیر حضوری را نیز می داد.تمام فعالیت های انجام شده در جهت توسعه و تسهیل امکان به اشتراک گذاری اطلاعات بوده است و افرادی که به عنوان توسعه دهنده فناوری و یا کاربر آن بوده اند خواسته و ناخواسته فعالیت های خود را بر مبنای اطلاعات قرار داده اند .اطلاعات به تعبیر جالب برخی از کارشناسان کالای قرن بیستم لقب گرفته است و محور تمام برنامه ریزی ها و اختراعات و تولیدات فناوارانه نیز می باشد.
اطلاعات و چالش های جهانی
کارشناسان اطلاعات را حاصل تجزیه و تحلیل مجموعه ای از داده های همگن می دانند که در اثر ترکیب با مجموعه ای دیگر از اطلاعات تشکیل دهنده دانش خواهند بود.
عصر حاضر با دو پدیده مختلف روبروست:1- انفجار اطلاعات که حاصل رشد سریع و بی سابقه در کمیت و حجم و تنوع وشکل اطلاعات و انتشارات است و باعث کاهش نیم عمر اطلاعات در جهان شده است 2- انفجار جمعیت و توسعه نایافتگی حاصل از آن
کارشناسان معتقدند این دو پدیده از نظر جغرافیایی با یکدیگر نسبت عکس دارند ، یعنی در جوامعی که اطلاعات به عنوان محور توجه و برنامه ریزی در أمده ، انفجار جمعیت کمتر بوده و انفجار اطلاعات کاملا محسوس است به گونه ای که حتی زندگی روزمره مردمان اینگونه کشور ها مبتنی بر بهره گیری مناسب از این اطلاعات است این در حالی است که در کشورهای توسعه نیافته که از معضل رشد بی حد و حصر جمعیت رنج می برند ضعف مشهودی در تولید و توزیع اطلاعات و بهره گیری کارآمد از اطلاعات موجود وجود دارد.نکته ای که این روزها باعث اشتباه در دریافت مفهوم کلی و حقیقی اطلاعات می شود محدود کردن اطلاعات در حوزه دانش فناوری اطلاعات است. به نظر می رسد که اگر تصویر و جایگاه روشنی از فناوری اطلاعات به دست آوریم می توانیم جایگاه اصلی اطلاعات را نیز تعریف و شناسایی کنیم.