تحقیق مقاله طهارت

مقدمه

بخش اوّل: تفسیر و تبیین اجمالی آیه تطهیر؛ بخش دوم: آیه ‌ تطهیر از دیدگاه روایات فریقین؛ بخش سوم: آیه تطهیر از دیدگاه مفسران فریقین؛ بخش چهارم: نقد و بررسی شبهات، ‌ابهامات و سؤالات مربوط به آیه ‌تطهیر؛ بخش پایانی: نتایج به دست آمده از مباحث گذشته.

اهل بیت چه کسانی هستند

طبق احادیث متواتر و بی‌شماری که از طریق شیعه و حتی سنی وارد شده است، آیه تطهیر درباره پیغمبر اکرم(ص) و اهل بیت او نازل شده است. این احادیث درکتاب‌های معتبر اهل تسنن همچون صحیح مسلم، مسند احمد، درالمنثور، مستدرک الحاکم، ینابیع الموده، جامع الاصول، الصواعق المحرقه، سنن ترمذی، نورالابصار، مناقب خوارزمی و‌... موجود است و درکتاب‌های شیعه فراوان است از جمله احادیثی که در منابع اهل تسنن آمده است احادیث ذیل است.

انس ابن مالک می گوید: رسول خدا‌(ص) تا مدت شش ماه هنگام نماز که به خانه حضرت زهرا(س) می‌رسید، می فرمود‌: ای اهل بیت من بر‌خیزید‌، انّما یُریدُ اللهُ لِیُذهِبَ عَنکُمُ الرِجسَ ویُِطَهِرَکُم تَطهیراً.

حضرت علی‌(ع) فرمود: رسول خدا‌(ص) هر روز صبح درب منزل ما تشریف آورده و می فرمود‌: خدا شما را رحمت کند‍ برای نماز برخیزید، انّما یُریدُ اللهُ لِیُذهِبَ عَنکُمُ الرِجسَ ویُِطَهِرَکُم تَطهیراً.

پیغمبر اکرم‌(ص) مدتی این برنامه را ادامه داد که مصداق اهل بیت برای همه مشخص شود و به اهمیت موضوع توجه پیدا کنند‌.

شریک ابن عبدالله می‌گوید: بعد از رحلت رسول خدا حضرت علی‌(ع) خطبه خوانده و فرمود: شما را به خدا سوگند آیا جز من و اهل بیتم، کسی را سراغ دارید که آیه«انّما یُریدُ اللهُ لِیُذهِبَ عَنکُمُ الرِجسَ ویُِطَهِرَکُم تَطهیرا»ًدرباره‌اش نازل شده باشد‌؟ مردم عرض کردند‌: نه.

و همچنین حضرت علی(ع) به ابوبکر فرمود: تو را به خدا سوگند! آیه تطهیر درباره من و همسرم و فرزندانم نازل شده است یا درباره تو و خانواده‌ات‌؟ پاسخ داد: درباره تو و خانواده‌ات‌.

اشکال: بعضی گفته‌اند؛ آیه تطهیر درباره زنان پیغمبر نازل شده؛ زیرا آیات قبل و بعد از آن هم درباره زن‌های پیغمبر اکرم)ص) یا لااقل زنان پیغمبر اکرم(ص) هم شامل آیه تطهیر می‌شوند؛ بنابر‌این دلیل عصمت نیست؛ زیرا کسی زنان پیغمبر را معصوم نمی‌داند.

پاسخ: علامه سید عبدالحسین شرف الدین‌(ره) به چند صورت پاسخ داده است.

این احتمال اجتهاد در مقابل نصّ است؛ زیرا روایات زیادی که به حد تواتر رسیده است و در شأن نزول آیه آمده می‌گوید: درباره پیغمبر و فاطمه و علی و حسن و حسین(علیهم السلام) است. اگر درباره زن‌های پیغمبر(ص) بود، باید به صورت خطاب مؤنث آمده باشد نه مذکر؛ یعنی باید چنین باشد انّما یُریدُ اللهُ لِیُذهِبَ عَنکُنَّ الرِجسَ ویُِطَهِرَکُنَّ تَطهیرا.ً آیه تطهیر بین آیه‌های قبل و بعد جمله معترضه است و این بین عرب های فصیح مرسوم است و در قرآن هم آمده است؛«فَلمّا رأی قَمیصهُ قد مَن دبر قالَ انّهُ من کیدکنَّ انَّ کیدَکنَّ عظیمٌ یوسف اَعرِض عَن هذا و استَغفِری لِذَنبِک انَّکَ کُنتَ مِنَ الخاطئین» که جمله«یوسف اعرض عن هذا» خطاب به حضرت یوسف و جمله معترضه است و قبل و بعدش خطاب به زلیخا است.

امام خمینی رحمه‏ الله ، با تمام وجود، شیفته و دلباخته اهل‏بیت و مکتب بی‏نظیر وحی بود و با دیدگاه ژرف خویش، آنان را در جایگاهی بس رفیع می‏دید و اعتقاد داشت که:

«... برای اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‏السلام مقامات شامخه روحانیه‏ای است در سیر معنوی الی اللّه‏ که ادراک آن، عملاً نیز از طاقت بشر خارج و فوق عقول ارباب عقول و شهود اصحاب عرفان است؛ چنان‏که از احادیث شریف ظاهر می‏شود که در مقام روحانیت با رسول اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم شرکت دارند و انوار مطهره آنها قبل از خلقت عوالم مخلوق، اشتغال به تسبیح و تحمید ذات مقدس داشتند». و درباره شخصیت ممتاز امیرمومنان علی علیه‏السلام می‏فرماید:

«حضرت امیر علیه‏السلام از جهت معنویت، یک نفر نبود، همه عالم بود».

و از حضرت زهرا علیهاالسلام این‏گونه تمجید می‏کند:

«فاطمه علیهاالسلام انسانی است به تمام معنی انسان» که «اگر مرد بود، به جای رسول اللّه‏ صلی ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله‏ و سلم بود».

و امام زمان علیه‏السلام را عصاره خلقت می‏داند.

با چنین دیدگاهی که امام خمینی رحمه‏الله نسبت به اهل بیت علیهم‏السلام دارد، طبیعی است که واله و شیدای آن بزرگان معصوم باشد، در راه مکتب‏شان جان‏فشانی کند، دنیا را به سوی آنان بخواند، هر پگاه و شامگاه بدانان توسل جوید، در مصیبت آنان سخت بگرید و از شادی آنها شادمان گردد، که در اینجا تنها به سه بخش؛ زیارت، بزرگداشت و عشق به اهل بیت علیهم‏السلام اشاره می‏کنیم:

الف) زیارت

زیارت تربت مطهر پیشوایان معصوم، شهیدان و صالحان، در فرهنگ انقلابی شیعه، جایگاهی خاص دارد و آن جایگاه‏های رفیع، همواره الهام بخش مردان خدا و نیک‏سرشت بوده است.

«امام خمینی رحمه‏الله از روزی که وارد نجف شدند تا روزی که از نجف مهاجرت کردند، هر شب، سه ساعت پس از غروب آفتاب در تابستان و زمستان به حرم حضرت علی علیه‏السلام مشرف می‏شد. این برنامه هرگز ترک نمی‏شد؛ حتی یک سال در عراق کودتایی به وقوع پیوست و حکومت نظامی اعلام شد، در آن شب هم زیارت امام ترک نشد. شهید حاج آقا مصطفی می‏گفت: در آن شب متوجه شدیم که امام داخل اتاق نیست. جاهای دیگر ساختمان را گشتیم، ولی امام را نیافتیم تا اینکه رفتیم پشت بام، ملاحظه کردیم که امام رو به حرم مطهر ایستاده و زیارت‏نامه می‏خواند».

«تشرف امام خمینی رحمه‏الله به حرم مطهر امیرمؤمنان علی علیه‏السلام ، با آداب خاصی صورت می‏گرفت که شایان توجه است؛ امام با کمال ادب و متانت، اذن دخول می‏خواند.از طرف پایین پا، وارد حرم می‏شد، مقید بود که از بالای سر مطهر حضرت امیر علیه‏السلام عبور نکند. هنگامی که مقابل ضریح مطهر می‏رسید، «زیارت امین اللّه‏» یا زیارت دیگری را با نهایت اخلاص می‏خواند، دوباره به طرف پایین پا برمی‏گشت و در گوشه‏ای می‏نشست، زیارت و دعا می‏خواند.سپس دو رکعت نماز می‏خواند، آن گاه با ادب خاصی حرم را ترک می‏گفت».

همچنین نقل کرده‏اند: حضرت امام در اغلب ایام زیارتی، در کنار قبر امام حسین علیه‏السلام بود و در دهه عاشورا، هر روز، زیارت عاشورا را با صد مرتبه سلام و صد لعن می‏خواندند.

نیز «حضرت امام تا وقتی در قم بودند، به طور مرتب هر روز پس از درس صبح و گاهی پس از درس عصر، به حرم مطهر حضرت معصومه علیهاالسلام مشرف می‏شدند و حضور در نماز جماعت ایشان هرگز ترک نمی‏شد و در حرم، معمولاً زیارت جامعه می‏خواندند»

بررسی مهم‌ترین لغات آیه تطهیر

خداوند متعال در این سوره چنین می‌فرماید:

...انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً ؛ «خدا فقط می‌خواهد پلیدی و [گناه] را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد.

با توجه به اختصاص این نوشتار به همین بخش از آیه، مهم‌ترین واژه های آن را بررسی می‌کنیم:

-  إنما:

لفظ «إنما» در زبان عربی بیان کننده حصر و انحصار مطلبی است که پس از آن ذکر می‌شود. همین مطلب را می‌توان از آیات متعدد قرآن کریم نیز به دست آورد. به عنوان مثال، خداوند متعال می‌فرماید:

قُلْ اِنَّماَ هُوَ اِلهٌ واحِدٌ وَ إِنَّنی بَرِیٌ مِمَّا تُشرِکوُنَ؛(2)

بگو اوست تنها معبود یگانه و من از آنچه برای او شریک قرار می‌دهید، بیزارم.

بدون شک یگانه بودن معبود و بیزاری پیامبر خدا (ص) از شرک مشرکان مطلبی است که در آن به طور روشن حصر و انحصار به چشم می‌خورد.(3) آیه شریف تطهیر نیز با توجه به اینکه با لفظ «إنما» شروع شده،‌ دارای دو انحصار است که عبارت ‌اند از:

الف انحصار اراده و خواست خداوند متعال در تطهیر و دور کردن پلیدی؛

ب انحصار این عصمت و دوری از پلیدیها و عیوب در اهل بیت.(4)

-   اراده:

راغب اصفهانی چنین می‌گوید:

فمتی قیل: اراد الله کذا، فمعناه: حکم فیه انه کذا و لیس بکذا؛(5)

هر گاه گفته شود: اراد الله؛ خدا اراده کرده است، معنایش آن است که خدا حکم کرده چنین باشد، در حالی که چنین نبوده است.

-  رجس:

احمد بن محمد الفیومی‌می‌گوید:

الرجس: القذر، و قال النقّاش: الرجس: النجس؛(7)

رجس بمعنای پلیدی است، و نقاش می‌گوید: رجس (به معنای) نجس است.

رجس، چیز پلید است، و آن بر چهار گونه است: رجس طبعی، رجس عقلی، رجس شرعی و رجسی که جامع همه اینهاست، مانند میته.(8)

رجس در معنای شراب، قمار، بتها و ازلام (نوعی بخت آزمایی) سوره مائده، آیه 90؛

2‌. رجس در معنای نفاق، توبه، آیه 95؛

3. رجس در معنای کفر و بی ایمانی، انعام، آیه 125، و نیز اعراف، آیه 71؛

4. رجس در معنای مردار، خون بیرون ریخته و گوشت خوک، انعام، آیه 145.

با توجه به آیات مذکور می‌توان نتیجه گرفت که واژه «رجس» از دیدگاه قرآن کریم در دو مورد مادّی (مانند خوک، شراب و...) و غیر مادّی (مانند کفر، نفاق و...) به کار رفته است. بدون شک، با توجه به اطلاق آیه شریف تطهیر، و نیز «الف و لام» همراه کلمه رجس،‌ این واژه شامل همه ‌ انواع پلیدیهای مادّی و معنوی و عیوب ظاهری و باطنی و حتی نواقص و کمبودهای آشکار و پنهان می‌شود.

-. تطهیر:

ابو عبد الرحمن خلیل بن احمد الفراهیدی می‌نویسد: «تطهّر (به معنایی) پاکی و تنزه و خویشتن داری از گناه و معصیت است.»(9)

راغب اصفهانی در مفردات خود چنین می‌نویسد: «طهارت دو گونه است: طهارت و پاکی جسم، و طهارت و پاکی نفس که عامه آیات قرآن کریم بر این دو معنا حمل می‌شود.»(10)

-. تطهیراً:

کلمه «تطهیراً» که در پایان آیه تطهیر به صورت مصدر ذکر شده، طبق قواعد زبان عربی بیان کننده نوعی تأکید است و به تطهیر اهل بیت (ع) مربوط می‌شود. بنابر این، منظور از «یُطهرکُمْ تَطْهِیراً» در آیه ‌ مورد بحث،‌ تطهیر جسمی‌و روحی کامل اهل بیت(ع) مورد خطاب است. در اینجا یک سؤال مطرح می‌شود: اراده خداوند در آیه ‌ تطهیر شامل کدام یک از انواع اراده الهی می‌شود؟ در پاسخ می‌گوییم: اراده الهی را می‌توان به سه نوع تقسیم کرد:

وَ الَّذینَ جاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَّنهُم‎‎ْ سُبُلَنَا؛(12)

و آنها که در راه ما (با خلوص نیت) جهاد (و تلاش) کنند، قطعاً به راههای خود هدایتشان خواهیم کرد.

بدون شک، اگر جهاد و تلاش آنها نبود، خداوند هم آن را به راههای خود هدایت نمی‌کرد. بنابر این، منظور از اراده الهی در آیه تطهیر، اراده ‌ لطیفه است که از طرفی لیاقت و تلاش اهل بیت (ع) و از طرف دیگر عنایات خاص الهی این تطهیر را محقق می‌سازد.