نماز تنها یک توجه قلبی نیست؛ عملی است همراه با مردم و با بهره گیری از طبیعت: باید به آسمان نگاه کرد تا وقت نماز را شناخت، به ستارگان نگریست تا قبله را یافت، به آب توجه کرد تا پاک و مطلق و حلال و تمیز باشد، به خاک دقت کرد تا سجده و تیمم شرائط لازم را داشته باشد. عبادات الهی بدون طبیعت نمی شود. رسول اعظم(ص) سحرها به آسمان نگاه می کرد و فکر می نمود و می گفت: «ربنا ما خلقت هذا باطلا». یعنی : پروردگارا این ها را بیهوده نیافریدی. بعد به نماز می ایستاد. فکر در طبیعت یکی از راه های خدا شناسی است.
سعدی می گوید: « هر نفسی که فرو می رود ممدّ حیات است و چون برآید مفرّح ذات؛ پس در هر نفسی دو نعمت موجود است و بر هر نعمتی شکری واجب ». آری اگر نفس فرو نرود زندگی نداریم و اگر برنگردد باز هم زندگی نداریم. ولی امام صادق(ع) می فرماید: در هر نفسی هزاران نعمت در کار است ( نه دو نعمت ). زیرا برگ در نفس کشیدن انسان سهم دارد. اگر گیاهان دی اکسید کربن را به اکسیژن تبدیل نکنند چگونه نفس بکشیم؟ حتی در نفس کشیدن ما نهنگ های دریا نیز شریکند!!! زیرا در هر شبانه روز میلیون ها جاندار ریز و درشت در اقیانوس ها می میرند که اگر این نهنگ ها آنها را نبلعند و دریاها را پاکسازی نکنند آنها بدبو و فاسد می شوند و اگر آبها فاسد شوند ...
در اسلام فکر در طبیعت بزرگترین عبادت هاست. فکر در خاک و آب و آسمان و گیاهان و ... . ولی در نماز مقدار و شیوه بهره برداری از طبیعت محدود است. مردان حق ندارند از طلا و ابریشم استفاده کنند؛ پوشیدن لباس تکبر با روح عبادت سازگار نیست. خوردن و آشامیدن هنگام نماز با روح عبادت سازگاری ندارد. سجده بر خاک عبادت است ولی سجده بر خوردنی و نجاست اهانت است.
همان طور که گفتیم خواندن نماز ما را به طبیعت نزدیک می کند و یاد آور نعمات الهی است.
نماز و آموزش
نماز گزار اگر بخواهد نمازش صحیح باشد باید یک سری آموزش هایی ببیند. مثلاً آموزش زبان عربی، احکام، قبله، تطهیر و غسل و وضو و تیمم، آموزش شرایط و مقدمات نماز، آموزش اصلاح نماز در صورت شک و تردید و یا فراموش کردن و ... این آموزش هاست که بازار فقه و تعلیم و تعلم را رونق می بخشد.
ابعاد معنوی و محتوایی نماز
نماز و صداقت
کسی که دیگری را دوست دارد سخن گفتن با او را هم دوست دارد. آنها که با زبان مدعی خداخواهی و خدا دوستی اند و لی علاقه ای به نماز ندارند در ادعای خود صداقت ندارند. نماز ملاک و میزان مقدار تعهدی است که انسان در اظهارات خود دارد. به همین دلیل نماز منافق همچون سایر اعمالش همراه با صداقت نیست.
نماز و تجملات
علاوه بر حضور قلب و خشوع معنوی و توجه کامل که سفارش اسلام و از علائم مومن است و اهمیت آن تا آن جاست که اگر نمازی با توجه خوانده نشود قبول نمی شود و از نماز همان مقداری مورد قبول است که با حضور قلب باشد؛ ولی با این همه ، اسلام سفارش کرده است که نماز با بهترین لباس از نظر پاکی و نو بودن همراه با عطر و گلاب و وقار و آرامش انجام گیرد. تا جایی که بعضی به امام سجاد(ع) که به سوی مسجد می رفت گفتند : گویا منزل عروسی می روی !
امام فرمود : ملاقات با خالق زیبایی ها دارم. ( حلیه المتقین/علامه مجلسی).
نماز یک معامله پر سود
خداوند می فرماید : « اذکرنی اذکرکم ». یعنی : شما مرا یاد کنید من هم شما را یاد می کنم.
یاد ما برای خداوند سودی ندارد ولی یادی که خداوند از ما می کند لطفش را نصیب ما می گرداند، لغزش ما را می بخشد، دعای ما را می پذیرد، مشکل ما را حل می کند و ... لطف او برای ما بی نهایت ارزش دارد. پس در نماز که ما یاد خدا می کنیم متاع کم ارزشی را داده و در عوض متاع بسیار با ارزشی را گرفته ایم.
ما از کسی یاد کرده ایم که او به یاد ما نیاز ندارد : « ان الله لغنی عن العالمین ». یعنی : خداوند از تمام جهانیان بی نیاز است. ولی بدینوسیله یاد خداوندی را به سوی خود جلب کرده ایم که در حقیقت تمام کمالات را دریافت کرده ایم. و این معامله پر سودی است( البته برای بعضی ها! ) که خداوند ما را به آن دعوت کرده است.