آنچه باید خانواده ها بدانند تا از اعتیاد در امان باشند
+ علل و عوامل موثر بر اعتیاد
اعتیاد یک بیماری زیست شناختی ، روانشناختی و اجتماعی است عوامل متعددی در اتیولوژی سوء مصرف و اعتیاد موثر هستند که در تعامل با یکدیگر منجر به شروع مصرف و سپس اعتیاد می شوند . عوامل موثر بر فرد محیط فرد و عوامل اجتماعی ، عوامل در هم بافته ای هستند که بر یکدیگر تاثیر میگذارند درک کلیه علل و عوامل زمینه ای موجب میشود تا روند پیشگیری ، شناسایی ، درمان و پیگیری به طور هدفمند طرح ریزی شود .
بنابراین ، آشنایی با عوامل زمینه ساز مستعد کننده بروز اعتیاد و نیز عوامل محافظت کننده در مقابل آن از دو جهت ضرورت دارد .
1 - شناسایی افراد در معرض خطر اعتیاد و اقدامهای پیشگیرانه لازم برای آنان
2 - انتخاب نوع درمان و اقدامهای خدماتی و حمایتی و مشاوره ای لازم برای معتادان
+ عوامل مخاطره آمیز
عوامل مخاطره آمیز مصرف مواد شامل عوامل فردی ، عوامل بین فردی و محیطی و عوامل اجتماعی است
+ عوامل مخاطره آمیز فردی
+ دوره نوجوانی
+ استعداد ارثی
+ صفات شخصیتی :
* صفات ضد اجتماعی
* پرخاشگری
* اعتماد به نفس پایین
+ اختلالهای روانی
* افسردگی اساسی
* فوبی
+ نگرش مثبت به مواد
+ موقعیت های مخاطره آمیز
* ترک تحصیل
* بی سرپرستی
+ تاثیر مثبت مواد بر فرد
در اینجا به شرح هر یک از عوامل فوق می پردازیم :
دوره نوجوانی : مخاطره آمیز ترین دوران زندگی از نظر شروع به مصرف مواد دوره نوجوانی است . نوجوانی دوره انتقال از کودکی به بزرگسالی و کسب هویت فردی و اجتماعی است در این دوره میل به استقلال و مخالفت با والدین به اوج خود میرسد و نوجوان برای اثبات بلوغ و فردیت خود ارزشهای خانواده را زیر سوال میبرد و سعی در ایجاد و تحلیل ارزشهای جدید خود دارد مجموعه این عوامل ، علاوه بر حس کنجکاوی و نیاز به تحرک تنوع و هیجان فرد را مستعد مصرف مواد می نماید .
ژنتیک :
شواهد مختلفی از استعداد ارثی اعتیاد به الکل و مواد وجود دارد تاثیر مستقیم عوامل ژنیتیکی عمدتا از طریق اثرات فارماکوکینتیک و فارکودینامیک مواد در بدن میباشد که تعیین کننده تاثیر مواد بر فرد است برخی از عوامل مخاطره آمیز دیگر نیز تحت نفوذ عوامل ژ نیتکی هستند مانند برخی اختلال های شخصیتی و روانی و عملکرد نامناسب تحصیلی ناشی از اختلالهای یادگیری .
صفات شخصیتی عوامل مختلف شخصیتی با مصرف مواد ارتباط داند از این میان ، برخی از صفات بیشتر پیش بینی کننده احتمال اعتیاد هستند و به طور کلی فردی را تصویر می کنند که با ارزشهای یا ساختارهای اجتماعی مانند خانواده مدرسه و مذهب پیوندی ندارد و یا از عهده انطباق ، کنترل یا ابراز احساسهای درد ناکی مثل احساس گناه ، خشم و اضطراب بر نمی آید این ثفات عبارتند از : عدم پذیرش ارزشهای سنتی و رایج مقاومت در مقابل منابع قدرت نیاز شدید به استقلال ، صفات ضداجتماعی ، پرخاشکری شدید ، احساس فقدان کنترل بر زندگی خود ، اعتماد به نفس پایین ، فقدان مهارت مقاومت د ربرابر پیشنهاد های خلاف دیگران ، فقدان مهارتهای اجتماعی و انطباقی از آنجا که اولین مصرف مواد معمولا از محیطهای اجتماعی شروع می شود هر فدر فرد قدرت تصمیم گیری و مهارت ارتباطی بیشتری داشته باشد بهتر می تواند در مقابل فشار همسالان مقاومت کند .
اختلال های روانی :
در حدود 70 درصد موارد همراه با اعتیاد اختلال های دیگر روانپزشکی نیز وجود دارد شایع ترین تشخیصها عبارتند از : افسردگی اساسی ، اختلال شخصیت ضد اجتماعی ،فوبی ، دیس تایمی ، اختلال و سواسی
جبری اختلال پانیک ، مانیا ، اسکیزوفرنی
نگرش مثبت به مواد :
افرادی که نگرشها و باوردهای مثبت و یا خنثی به مواد مخدر دارند احتمال مصرف و اعتیادشان بیش از کسانی است که نگرشهای منفی داند این نگرشهای مثبت معمولا عبارتند از کسب بزرگی و تشخص رفع دردهای جسمی و خستگی ، کسب آرامش روانی ، توانایی مصرف مواد بدون ابتلا به اعتیاد
موقعیت های مخاطره آمیز فردی :
بعضی از نوجوانان در موقعیت ها یا شرایطی قرار دارند که آنان را در معرض خطر مصرف مواد قرار می دهد مهمترین این موقعیتها عبارتند از : در معرض خشونت قرار گرفتن در دوران کودکی و نوجوانی ، ترک تحصیل بی سرپرستی یا بی خانمانی ، فرار از خانه ، معلولیت جسمی ، ابتلا به بیماریهای یا دردهای مزمن حوادثی مثل از دست دادن نزدیکان یا بلایای طبیعی ناگهان نیز ممکن است منجر به واکنشهای حاد روانی شود در این حالت فرد برای کاهش درد و رنج و انطباق با آن از مواد استفاده میکند.
تاثیر مواد بر فرد :
این متغیر وقتی وارد عمل میشود که ماده حداقل یکبار مصرف شده باشد چگونگی تاثیر یک ماده بر فرد تابع خواص ذاتی ماده مصرف کننده به میزان قابل توجهی به مشخصات او بستگی دارد این مشخصات عبارتند از : شرایط جسمی فرد انتظار فرد از مواد تجربیات قبلی تاثیر مواد بر فرد مصرف کننده به میزان قابل توجهی به مشخصات او بستگی دارد این مشخصات عبارتند از شرایط جسمی فرد انتظار فرد از مواد ، تجربیات قبلی تاثیر مواد و مواد دیگری که هم زمان مصرف شده اند مواد مختلف نیز تاثیر های متفاوتی بر وضعیت فیزیولوژیک و روانی فرد دارد مثلا هروئین و کوکاثین سرخوشی شدید ، الکل آرامش و نیکوتین مختصری هشیاری و آرامش ایجاد می کند .
+ عوامل مخاطره آمیز بین فردی و محیطی
- عوامل مربوط به خانواده
غفلت از فرزندان
وجود الگوی نامناسب در خانواده
خانواده آشفته
- عوامل مربوط به دوستان
دوستان مصرف کننده مواد
- عوامل مربوط به مدرسه
فقدان محدودیت
فقدان حمایت
عوامل مربوط به محل سکونت
شیوع خشونت و اعمال خلاف
در اینجا به شرح هر یک از عوامل فوق می پردازیم
عوامل مربوط به خانواده :
خانواده اولین مکان رشد شخصیت باورها و الگو های رفتاری فرد است خانواده علاوه بر اینکه محل حفظ و رشد افراد و کمک به جل استرس و پاتولوژی است منبعی برای تنش ، شکل و اختلاف نیز میباشد . نا آگاهی والدین ، ارتباط ضعیف والدین و کودک ، فقدان انضباط در خانواده ، خانواده متشنج ی آشفته و از هم گسیخته ، احتمال ارتکاب به انواع بزهکاریها مانند سوء مصرف مواد را افزاریش میدهد . همچنین واالدینی که مصرف کننده مواد هستند باعث می شود فرزندان با الگو برداری از رفتار آنان مصرف مواد را یک رفتار بهنجار تلقی و رفتار مشابهی پیشه کنند .
تاثیر دوستان :
تقریبا در 60 درصد موارد اولین مصرف مواد به دنبال تعارف دوستان رخ میدهد ارتباط و دوستی با همسالان مبتلا به سوء مصرف مواد عامل مستعد کننده قوی برای ابتلای نوجوانان به اعتیاد است مصرف کنند گان مواد برای گرفتن تایید رفتار خود از دوستان سعی می کنند آنان را وادار به همراهی با خود نمایند گروه همسالان به خصوص در شروع مصرف سیگار و حشیش بسیار موثر هستند بعضی از دوستیها صرفا حول محور مصرف مواد شکل میگیرد نوجوانان بع تعلق به یک گروه نیاز مندند و اغلب پیوستن به گروههایی که مواد مصرف می کنند بسیار آسان است هر چه پیوند فرد با خانواده مدرسه و اجتماعات سالم کمتر باشد احتمال پیوند او با این قبیل گروه ها بیشتر می شود .
عوامل مربوط به مدرسه :
از آنجا که مدرسه بعد از خانواده مهم ترین نهاد آموزشی و تربیتی است می تواند از راههای زیر زمینه ساز مصرف مواد در نوجوانان باشد :
بی توجهی به مصرف مواد فقدان محدودیت یا مقررات جدی منع مصرف در مدرسه استرسهای شدید تحصیلی و محیطی فقدان جمایت معلمان و مسئولان از نیازهای عاطفی و روانی به خصوص به هنگام بروز مشکلات و طرد شدن از طرف آنان