کلمات کلیدی : معجزه، اعجاز، اعجاز بیانی، فصاحت، بلاغت، اسلوب، تحدی
"معجزه" از کلمه عجز گرفته شده، و در لغت به معنای ضعف و ناتوانی است،[1]و در اصطلاح عبارت است از گفتار شگفت انگیز و جالب توجه و یا امر خارق عادتی که به وسیله مدعی مقام نبوت، برخلاف قوانین عادی و جاری طبیعت و به منظور اثبات ادعای رسالت، همراه باتحدی انجام می گیرد[2].
پیشینه پژوهش اعجاز بیانی
مباحث علم کلام در آغاز قرن دوم هجری، به جهت حفظ اصول عقاید اسلام از افکار و اندیشه های باطل، توسط دانشمندان اسلامی تأسیس گردید[3]، هم زمان با به وجود آمدن علم کلام، مباحثی در مورد معجزه و اعجاز بیانی قرآن مطرح شد، این بحث بعد ها توسط "باقلانی" متوفی 403ﻫ، "قاضی عبد الجبار"، متوفی 415 ه، "خواجه نصیر الدین طوسی"، متوفی672ه ، و دیگران تبیین گردید.
اعجاز بیانی قرآن
اعجاز بیانی قرآن از گسترده ترین و معروف ترین وجوه اعجاز قرآن است، که در تمام آیه ها، سوره ها و سطر سطرِ قرآن قابل مشاهده است اعجاز بیانی قرآن دارای سه رکن میباشد:
1. اعجاز بیانی در فصاحت؛
فصاحت در لغت به معنای روشن و آشکار می باشد[4]و در اصطلاح، کلامی است فصیح، روان، مستعمل، که از حسن و زیبایی برخوردار باشد، و کلام فصیح عبارتی است که واژگان آن علاوه بر فصاحت، هماهنگی و تناسب کامل با یکدیگر داشته باشند[5].
2. اعجاز بیانی در بلاغت؛
بلاغت در لغت به معنی وصول، رسیدن و انتها است[6] و در اصطلاح عبارتست از کلام فصیحی که مطابق با مقتضی حال باشد[7].
3. اسلوب بدیع قرآن؛
قرآن سبک و شیوه ای ارائه نموده، که دارای ظرافت شعر، آزادی مطلق نثر و حسن و لطافت سجع می باشد، بسیاری از علماء، این سبک قرآن را از برجسته ترین ابعاد اعجاز ادبی و بیانی آن دانسته اند[8].
تبیین علمی اعجاز بیانی
ساختمان ترکیبی کلمات و سبک بدیع و اختصاصی قرآن نه سابقه داشته است و نه تقلید پذیر است، ترنم و آهنگ شعر را با خود هم سو دارد، بشارتش آرام بخش روان و قلوب انسان هاست، و هشدارهایش بیدارگر غافلین و عاصین است.
انتخاب کلمات بکار رفته در جمله های قرآن، کاملاً حساب شده است به گونه ای که نمی توان کلمه ای را جابجا کرد یا واژه ای را جایگزین واژه ای نمود که تمام ویژگی های واژۀ اصلی را ایفا نماید بلکه اگر واژه ها را تغییر داده یا از جمله برداریم ساختار جمله به هم می ریزد و زیبائی اش را از دست می دهد.
آیات مربوط به اعجاز بیانی قرآن
برخی آیات مربوط به اعجاز بیانی قرآن عبارت اند از؛
«قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلى أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهیراً»[9]
«بگو: اگر انسانها و پریان (جن و انس) اتفاق کنند که همانند این قرآن را بیاورند، همانند آن را نخواهند آورد هر چند یکدیگر را (در این کار) کمک کنند»
« أَمْ یَقُولُونَ افْتَراهُ قُلْ فَأْتُوا بِسُورَه ٍ مِثْلِهِ وَ ادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ»[10]
«آیا آنها می گویند: او قرآن را به دروغ به خدا نسبت داده است؟! بگو: اگر راست می گویید، یک سوره همانند آن بیاورید و غیر از خدا، هر کس را می توانید (به یاری) طلبید!»
« وَ إِنْ کُنْتُمْ فی رَیْبٍ مِمَّا نَزَّلْنا عَلى عَبْدِنا فَأْتُوا بِسُورَه ٍ مِنْ مِثْلِهِ وَ ادْعُوا شُهَداءَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ»[11]
«و اگر درباره آنچه بر بنده خود [پیامبر] نازل کردهایم شک و تردید دارید، (دست کم) یک سوره همانند آن بیاورید و گواهان خود را- غیر خدا- برای این کار، فرا خوانید اگر راست می گویید!»[12]