امروز ١٩خرداد ماه ١٣٨٣، برابر با ٨ ژوئن ٢٠٠٤ میلادی پس از افزون بر یک قرن انتظار، زمینیان امکان یافتند عبور باشکوه قرص تاریک سیاره زهره را از مقابل قرص درخشان خورشید مشاهده کنند.
این پدیده که در واقع نوعی خورشید گرفتگی جزئی است، از پشت تلسکوپهای مخصوص، به صورت عبور یک نقطه تیره رنگ بر روی سطح خورشید در مدت چند ساعت قابل رویت است. ایران یکی از بهترین مناطق جهان برای رصد این پدیده شناخته می‌شود.
ساکنان آسیای شرقی و استرالیا، تنها مراحل آغازین و ساکنان غرب اروپا و آمریکای شرقی تنها مراحل پایانی گذر را شاهد خواهند بود و بسیاری از ساکنان نیمکره غربی زمین گذر را از دست می‌دهند. اما تمام گذر در خاورمیانه و ایران دیده می‌شود.
این پدیده نادر نجومی، حدود ساعت ٩و ٤٨ دقیقه - به وقت تهران- آغاز شده و تا حدود ساعت ١٥ و ٥١ دقیقه ادامه دارد. با توجه به اهمیت ویژه این پدیده نادر نجومی، مراکز و گروههای نجومی مختلف کشور از ماه‌ها قبل همایشها و برنامه‌های رصدی عمومی و تخصصی مختلفی را تدارک دیده‌اند که برخی از آنها با حضور منجمان حرفه‌ای و آماتور خارجی که به دلیل شرایط نجومی و جوی مناسب ایران برای رصد این پدیده به ایران سفر کرده‌اند، برگزار می‌شود.
پوریا ناظمی، پژوهشگر نجوم و عضو شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران در گفت‌و‌گو با خبرنگار علمی خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، درباره این پدیده و مراحل مختلف آن اظهار داشت:
در هنگام پدیده گذر، سیاره زهره به صورت لکه‌ای گرد و کاملا تیره سیاه با چشم غیر مسلح هم دیده می‌شود و به دلیل همین ویژگی‌ها، به سادگی از لکه‌های خورشیدی قابل تشخیص است.
وی خاطرنشان کرد: با اینکه گذر زهره چند ساعت طول می‌کشد، اما در این بین، چهار لحظه اهمیت ویژه‌ای دارند؛ نخست، لحظه‌ای که قرص سیاره از بیرون با خورشید مماس می‌شود و به «تماس اول» موسوم است. از این زمان گذر آغاز می‌شود. حدود بیست دقیقه بعد که قرص سیاره از درون با خورشید مماس می شود، «تماس دوم» نامیده می شود و بعد از آن طی چند ساعت سیاره از مقابل خورشید حرکت می‌کند تا زمانی که به لبه دیگر خورشید می‌رسد (تماس سوم) و سرانجام سیاره با خورشید از بیرون مماس می‌شود (تماس چهارم) و گذر به پایان می‌رسد.
ناظمی افزود: تماس اول در ساعت ٩و ٤٨ دقیقه و ٢٧ ثانیه، تماس دوم،١٠ و ٧ دقیقه و ٤٥ ثانیه، تماس سوم، ١٥ و ٣٢ دقیقه و ٤٤ ثانیه و تماس چهارم، ساعت ١٥ و٥١ دقیقه و ٥٦ ثانیه به وقت تهران رخ می‌دهد.در ساعت ١٢ و ٥٠ دقیقه نیز زهره به کمترین فاصله با مرکز قرص خورشید می‌رسد که از لحاظ محاسبات نجومی، این زمان نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
عضو تحریریه ماهنامه «نجوم» خاطرنشان کرد: زهره به هنگام گذر در نزدیکترین فاصله از زمین است که در این گذر به ٤٣ میلیون کیلومتر می‌رسد (٢٨٨/٠ واحد نجومی). در این هنگام قرص زهره که نیمه تاریک آن رو به ماست به بزرگترین اندازه ظاهری رسیده است که در این گذر ٥٨ ثانیه قوس است (٠١٦/٠ درجه). بدین ترتیب قرص زهره حدود یک سی‌و‌دوم قطر قرص خورشید است که دقیقا در حد توان تفکیک چشم غیر مسلح انسان می‌باشد.
ناظمی افزود: برای آنکه امتحان کنید که گذر را می‌توانید با چشم غیر مسلح ببنید، آزمایش ساده‌ای را انجام دهید؛ بدین ترتیب که خالی سیاه به قطر ٢ میلی متر را روی یک کاغذ سفید بکشید و زیر نور مناسب، آنرا در فاصله ٧ متری از چشمانتان بگذارید.
وی یکی از پدیده‌های قابل توجه‌ای را که در هنگام گذر زهره مشاهده می‌شود، پدیده «قطره سیاه» عنوان کرد وسیاره زهره لحظاتی قبل از تماس سوم به صورت جسمی کشیده و قطره‌ای شکل دیده می‌شود. در سال‌های گذشته، طی رصد گذرهای عطارد و زهره، اثر قطره سیاه مشکل بزرگی برای اخترشناسانی بوده که می‌خواستند زمان تماس‌ها را به دقت ثبت کنند و از طرف دیگر یافتن علت ایجاد این پدیده نیز موضوع جالبی برای اخترشناسان است.
درباره علت بروز این پدیده نظرات زیادی مطرح شده که براساس آنها، آشفتگی لایه‌های جوی زمین، ابیراهی نور در ابزار رصدی، خطای دید و آستیگماتیسم چشم، همه با هم تغییر شکل زهره بر اثر پراش نور را تشدید می‌کنند و هنگام تماس‌های داخلی، زهره به جای کره به شکل یک تخم مرغ دیده می‌شود.
یکی دیگر از پدیده‌های جالب و دیدنی که همراه با گذر زهره قابل مشاهده است، شکل گیری حلقه‌ای بسیار درخشان به دور زهره بین تماس‌های اول و دوم و سوم و چهارم است. این پدیده نیز که اخترشناسان منشا آنرا عبور نور خورشید از جو بسیار غلیظ سیاره زهره می‌دانند، از نظر منجمان جذاب و با اهمیت است.
عضو شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران در ادامه با اشاره به اینکه به دلیل شرایط خاص نجومی پدیده گذر، این پدیده، طی سده‌های اخیر به صورت زوجهایی با فاصله هشت سال از هم رخ داده‌اند که فاصله هر زوج گذر با بعدی ١٠٥ تا ١٢٢ سال بوده است، آخرین گذر زهره در سال ١٨٨٢ میلادی رخ داده و امروز پس از ١٢٢ سال شاهد این پدیده خواهیم بود. گذر بعدی زهره در روز ١٧ خردادماه ١٣٩١ خواهد بود که بهترین نقطه رصدی آن در اقیانوس آرام است و تنها مراحل پایانی آن، پس از طلوع خورشید در ایران قابل مشاهده خواهد بود.
پس از آن در آذرماه سال ١٤٩١ و ١٥٠٤ شمسی نیز این پدیده رخ خواهد داد که این گذرها نیز به طور کامل در ایران قابل مشاهده نخواهند بود.بدین ترتیب، به گفته این پژوهشگر نجوم، شرایط مناسبی که امروز برای رصد گذر زهره وجود دارد تا حدود ٢٣٠سال دیگر تکرار نخواهد شد.