در مسیر خوشبختی
خانواده در بین تمامی جوامع بشری، به عنوان اصلی ترین نهاد اجتماعی، زیربنای فرهنگ، تمدن و تاریخ بشر بوده است.
از آنجا که خانواده یکی از واحدهای بنیادی جامعه است بنابراین قوانین، مقررات و برنامه ریزی ها باید برای تحکیم خانواده و پاسداری از قداست آن وضع شود. با توجه به این موضوع، اصل دهم قانون اساسی کشور نیز خانواده رابه عنوان یک بنیاد اجتماعی مطرح می کند و همه قوانین را آن گونه وضع می کند که تضمین کننده ثبات و تحکیم این نهاد کوچک باشد. اهمیت خانواده در هر علمی جای بحث و بررسی دارد؛ جامعه شناسان، روانشناسان، اقتصاددانان و حتی سیاسی ها برپایی خانواده را باعث رشد و توسعه جامعه می دانند. «کولی» جامعه شناس، مفهوم گروه نخستین را برای خانواده مطرح کرده که شخصیت و رفتارهای خرد برای نخستین بار در آن شکل گرفته و نهادها و گروه های دیگر نقش ثانوی خواهند داشت.
روانشناسان، خانواده را یک واحد اجتماعی ناگزیر برای افراد می دانند. انسان به ذات گرایش به جمع داشته و برای برآوردن نیازها و خواسته های خود این را ضروری تشخیص داده است و زندگی فردی با ساخت شخصیتی تجانس کمتری دارد.
با این همه باید دانست که چه عواملی باعث تحکیم خانواده در جامعه می شود و همچنین عوامل تهدیدکننده تحکیم خانواده چیست؟
آنچه که در یک خانواده مهم به نظر می رسد پرورش اجتماعی فرزندان است. دکتر «سیدحسن حسینی»، جامعه شناس، درباره کارکرد مثبت و مناسب خانواده می گوید: حس عاطفی از مهمترین کارکردهای خانواده است. در همه جوامع صمیمی ترین روابط اجتماعی در بین اعضای خانواده شکل می گیرد. دکتر حسینی درباره عوامل تحکیم خانواده می گوید: «در دوره های نه چندان دور در جامعه روستایی افراد در محیط خانوادگی گسترده و با شبکه خویشاوندی وسیع نزدیک به هم و در یک مکان زندگی می کردند. درحالی که خانواده های جدید به لحاظ مسکونی خانواده «نومکانی» هستند و از شبکه خویشاوندی و والدین دورافتاده اند به همین دلیل نقش عاطفی خانواده ها بیشتر اهمیت پیدا می کند.»
به گفته او خانواده امروزی در حفظ استقلال و شخصیت بزرگسالان نیز نقش اساسی ایفا می کند. زن و مرد با اتکا به هم قدرت و اعتماد به نفس بیشتری پیدا می کنند.
اهمیت کارکرد خانواده در دنیای امروز در بعد تربیتی فرزندان معنای دیگری پیدا می کند، به عبارت دیگر بخش عمده اجتماعی شدن و یا فرهنگ آموزی هر نسلی به محیط خانوادگی بازمی گردد و شخصیت افراد نیز در محیط خانواده شکل می گیرد.
شناخت افراد از یکدیگر
بی تردید اگر کارکردهای خانواده تضعیف شود، روابط افراد خانواده نیز کاهش می یابد و خانواده تحکیم خود را از دست می دهد.
وی معتقد است رابطه زناشویی یک رابطه مشترک عاطفی و نوعی از خودگذشتگی دوطرفه است. این رابطه معامله گرایانه و یا یک رابطه خشک اقتصادی نیست، اما هم اکنون در بین خانواده ها مسائلی پیش می آید که آن هم به دلیل گرایش جامعه به سمت مادیات و طبقاتی شدن است و در نتیجه بنیاد خانواده هم تحت تأثیر مادیات قرار می گیرد .
به اعتقاد او خانواده وقتی خوشبخت و مستحکم است که مسائل مادی را فقط یکی از مسائل مطرح و قابل حل در خانواده بداند و به این درک رسیده باشد که این امر تأثیر عمیقی بر روابط دوطرف نخواهد داشت.
چهار رکن اصلی در تحکیم خانواده
از سوی دیگر دکتر «امیدعلی احمدی» جامعه شناس، چهار رکن اصلی را در تحکیم خانواده دخیل می داند و می گوید: «داشتن حداقل معیشت، نظم و مدیریت تعهد و توجه بین اعضا، توافق هنجاری خانواده از مهم ترین عوامل ثبات یک خانواده است و خانواده بدون این چهار عامل نمی تواند به حیات خود ادامه دهد.»
وی در این باره می گوید: «خانواده باید رابطه بین اعضای خود و دیگرخویشاوندان را تنظیم کند، همچنین فلسفه زیستن مشترک در بین اعضای خانواده بایددرونی شده باشد.» این جامعه شناس معتقد است: «به خانواده ای مستحکم می گوییم که توان حل مشکلات خود را داشته باشد. خانواده ای سالم است که بتواند مسائل و تعارضات خود را با گفت وگو و مذاکره بین اعضا برطرف کند وچون گفت وگو مبنای تفاهم است به طور عموم اختلافات در چنین خانواده هایی کاهش پیدا می کند.
بی تردید خانواده هایی که توانایی حل بحران ها را ندارند روابط اجتماعی شان نیز ضعیف است و توافق هنجاری ندارند در نتیجه یک بحران کوچک در زندگی ممکن است به بحران عظیمی تبدیل شود که امکان حل آن وجود نخواهد داشت.» به اعتقاد او داشتن مهارت های اجتماعی، بلوغ عاطفی، بلوغ اجتماعی و موقعیت مختلف اجتماعی در تحکیم خانواده بسیار مؤثر است.
وی تأکید می کند: «وضعیت جامعه به گونه ای است که بسیاری از دخترها و پسرها قبل از ازدواج با مسائل و مشکلات بعد از ازدواج آشنا نیستند و از خانواده انتظارات غیرواقعی دارند و چون آماده این حجم متنوع و سنگین وظایف خانوادگی نیستند به محض تشکیل خانواده احساس فشار شدید اجتماعی کرده، در نتیجه خسته و مأیوس می شوند.
زندگی خانوادگی یعنی زندگی و تلاش دو و یا چند انسان برای غلبه بر مشکلات و رسیدن به آرامش واقعی است، شاید با ایجاد زیرساخت های مناسب اجتماعی و تحکیم ساختار اقتصادی خانواده بتوانیم شرایط گفت وگو و همدلی را در بین اعضای خانواده ها بالا ببریم و تحقق این امر تلاش تمامی ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه را می طلبد.
ساختارهای چندگانه در زندگی خانواده
”ساختارهای چندگانه در زندگی خانواده“ عنوان نشست گروه علمی تخصصی جامعهشناسی خانواده انجمن جامعهشناسی ایران در روز اول آبان ماه سال جاری بود. در این نشست، دکتر امید علیاحمدی عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی به بحث و سخنرانی پرداخت.