شاید فکر می‌کردید کتاب با شنیدن شیپور فناوری خیلی زود جا بزند و کنار برود. هر چه باشد کتاب فقط متن و نوشته است. در حالی که کامپیوتر صوت و تصویر و عکس هم دارد، ولی به نظر می‌رسد یک احساس درونی نسبت به کاغذ و کلمات چاپ شده، انسان را همچنان به کتاب وفادار نگه‌داشته است.صفحه نمایش الکترونیک هیچ شباهتی به حالت کاغذی کتاب‌ها ندارد و تا زمانی که یک ابزار آسان و قابل حمل که به خوبی کلمات را نشان دهد وجود نداشته باشد، هیچ نوع کتاب الکترونیک نمی‌تواند جای کتاب کاغذی را بگیرد.
اشاره :
ظاهراً کامپیوتر دارد تمام صحنه سرگرمی-تفریحی خانه را تسخیر می‌کند. سی‌دی جای خود را به mp۳ داده است. برنامه‌های تلویزیونی روی هارددرایوهای قابل حمل ضبط می‌شوند. فیلم‌ها به صورت فایل ویدیویی روی اینترنت به اشتراک گذاشته می‌شوند (قانونی یا غیرقانونی). ولی یک شکل از سرگرمی هنوز در مقابل موج دیجیتالی شدن ایمن مانده است؛ کتاب!
● کتاب الکترونیک
با این که موسیقی، بازی، و ویدیو همگی به دستگاه‌های قابل حمل راه یافته‌اند و مورد استقبال عمومی قرار گرفته‌اند، کمی عجیب نیست که خیلی‌ها هنوز ترجیح می‌دهند کلمات نوشته شده را روی کاغذ بخوانند تا یک دستگاه الکترونیک؟ فناوری‌های گوناگونی آمده‌اند و رفته‌اند، ولی کتاب صدها سال است که هنوز به همین شکل باقی مانده است. فکر می‌کنید بالاخره تغییری در کتاب حاصل خواهد شد؟
شاید فکر می‌کردید کتاب با شنیدن شیپور فناوری خیلی زود جا بزند و کنار برود. هر چه باشد کتاب فقط متن و نوشته است. در حالی که کامپیوتر صوت و تصویر و عکس هم دارد، ولی به نظر می‌رسد یک احساس درونی نسبت به کاغذ و کلمات چاپ شده، انسان را همچنان به کتاب وفادار نگه‌داشته است.
صفحه نمایش الکترونیک هیچ شباهتی به حالت کاغذی کتاب‌ها ندارد و تا زمانی که یک ابزار آسان و قابل حمل که به خوبی کلمات را نشان دهد وجود نداشته باشد، هیچ نوع کتاب الکترونیک نمی‌تواند جای کتاب کاغذی را بگیرد.
امروزه پردازنده‌های پخش‌کننده‌های MP۳ واکمن‌های DVD، و کنسول‌های بازی همگی این توانایی را دارند که متون ساده را نمایش دهند، ولی کتاب چیز دیگری است. دستگاه‌های فوق حتی بدنه‌ای محکم، سیستم عاملی پایدار، و مصرفی بسیار کم دارند، ولی باز هم نتوانسته‌اند برای کتاب جایی باز کنند. البته هیچ کدام از اینها باعث نشده‌اند کسانی که دوست دارند کتاب را به عصر دیجیتال بکشانند دست از تلاش بردارند.
داستان e-book از زمانی آغاز شد که مد شده بود جلوی هر کلمه یک e بگذارند. Bookman سونی یک دستگاه
CD-ROM با نمایشگری کیفیت پایین بود که در سال ۱۹۹۱ عرضه شد، اما بی‌اعتنایی جهانیان را در پی داشت. از آن زمان تا کنون، بازار e-book به کامپیوترهای خانگی و PDA محدود شده است، ولی واقعیت این است که کتاب خواندن از این طریق زیاد آسان نیست. اول این که مجبوریم یک نرم‌افزار نمایش‌دهنده کتاب (موسوم به reader ) را دانلود و در دستگاه خود نصب کنیم.
نرم‌افزارهای مختلفی از این نوع وجود دارند که به شدت با هم رقابت می‌کنند. مایکروسافت و ادوبی دو نمونه از شرکت‌های رقیب هستند. نتیجه این رقابت این شده که معلوم نیست کتابی که دانلود می‌کنیم با نرم‌افزاری که در سیستم خود داریم کار می‌کند یا نه. ولی حتی اگر همه شرایط فنی فراهم باشد و کتاب را در نرم‌افزار مشاهده کنیم، حس خواندن کتاب از روی نمایشگر اصلاً با خواندن نسخه کاغذی کتاب قابل مقایسه نیست.
محققان به شدت در تلاشند تا بفهمند چه معیارهایی به خواننده احساس خواندن یک کتاب واقعی را می‌دهد؛ معیارهایی چون وزن، انعکاس نور، و روش‌های ورق زدن صفحات. در یک نمونه از reader هایی که هنوز در مرحله تحقیق است، برای این که صفحه نمایش با اثر انگشت کثیف نشود، حسگرهایی زیر صفحه نمایش کار گذاشته‌اند که با کشیدن انگشت روی آن، صفحه ورق می‌خورد. این دستگاه، یک <علامت> مجازی دارد که لای صفحه کتاب می‌گذارید تا وقتی به صفحه دیگری می‌روید، بتوانید به جای اول برگردید. حتی پس‌زمینه نوشته‌ها طوری است که خیلی شبیه به کاغذ معمولی است.
ولی بزرگ‌ترین مانع برای رواج e-book همیشه نمایشگر بوده است. نمایشگر LCD وضوح بسیار کمتری نسبت به صفحه کاغذ دارد؛ هم نور را منعکس می‌‌سازد و هم درخشندگی آن چشم را خسته می‌کند، و مهم‌تر از همه، نیاز به برق دارد. اگر بخواهید یک کتاب الکترونیک را روی PDA مطالعه کنید، فقط تا که PDA. می‌توانید به خواندن ادامه دهید.
ولی امکان دارد readerهای اختصاصی دوباره به صحنه باز گردند. کتاب‌خوان سونی به نام Reader و کتاب‌خوان Irex به نام Iliad هر دو به‌زودی عرضه خواهند شد. هر دو دستگاه، از نظر اندازه و وزن مثل کتاب واقعی هستند و از یک فناوری به نام کاغذ الکترونیک (e-paper) برای نمایش کتاب بهره می‌گیرند. کاغذ الکترونیک یک صفحه نازک انعطاف‌پذیر پلیمری است که از نظر ظاهر مثل کاغذ واقعی است، ولی کمی از کاغذ ضخیم‌تر و سنگین‌تر است؛ چرا که حاوی ذرات بسیار ریز جوهر است که بین دو صفحه پلیمر قرار گرفته‌اند. ذرات جوهر در پاسخ به بار الکتریکی به صورت سفید یا سیاه ظاهر می‌شوند.
کاغذ الکترونیک مثل کاغذ معمولی بازتابنده است و در نتیجه در هر نوری قابل خواندن است و برخلاف LCD خودش نور نمی‌دهد. e-paper همچنین <پایداری دوطرفه> دارد. یعنی فقط برای تغییر محتوا از جریان الکتریسیته (برق) استفاده می‌کند. بعد از این که تصویر روی کاغذ تشکیل شد، همان جا می‌ماند؛ حتی اگر برق را قطع کنیم. بنابراین مشکل مصرف باتری LCD در کاغذ الکترونیک وجود ندارد و در زمان خواندن متن، اصلاً باتری مصرف نمی‌شود. ولی موقع ورق زدن باتری مصرف میشود. دستگاه سونی می‌تواند تا ۷۵۰۰ صفحه را ورق بزند.
ولی چه یکی از این کتاب‌خوان‌های اختصاصی را داشته باشید، چه با PDA به خواندن e-book بپردازید، انتظار نداشته باشید کتاب الکترونیک ارزان‌تر از کتاب عادی تمام شود. شاید فکر کرده باشید فایل حاوی کتاب حتماً از خود کتاب فیزیکی ارزان‌تر است. ولی چنین نیست.
با این که با ظهور کتاب‌خوان‌های e-paper، می‌توان انتظار داشت که e-book بیش از گذشته رواج پیدا کند، در حال حاضر یک نوع e-book وجود دارد که موفق عمل کرده است: کتاب‌هایی که به صورت mp۳ آماده و عرضه می‌شوند. برای استفاده از این کتاب‌ها، هیچ reader خاصی لازم نیست. کافی است فایل را داخل پخش‌کننده بگذارید و گوش کنید.
ولی صنعت نشر، گذشته از این که کتاب به صورت صوتی باشد یا کاغذ الکترونیک، نگران همان چیزی است که صنعت موسیقی بوده است. ناشران امیدی ندارند که ما این کتاب‌ها را در اینترنت به اشتراک نگذاریم؛ کاری که با کتاب‌های دیجیتالی به آسانی صورت می‌گیرد. یعنی درست همان اتفاقی که برای فایل‌های mp۳ می‌افتد.
یکی از دلایلی که کار کردن با کتاب‌های الکترونیک روی PDA را دشوار می‌کند استفاده نرم‌افزار reader از فناوری‌های مدیریت حقوق دیجیتال (DRM) است. این نرم‌افزارها برای جلوگیری از انجام‌دادن کارهایی چون چاپ کتاب یا قرض دادن کتاب به دوستان (کارهایی که با یک کتاب واقعی معمولاً انجام می‌گیرد) سازوکارهایی دارند.
صنعت نشر هم‌اکنون در همان مسیر لغزانی افتاده که صنعت موسیقی مدت‌هاست در آن قرار دارد. آیا ناشران از تجربیات موسیقی‌کاران درس خواهند گرفت؟
▪ کاغذ تلفن
در حالی که دنیا در پی یافتن راه و ابزار ایده‌آلی است که بتواند به بهترین شکل کتاب الکترونیک را در میان مردم رواج دهد، ژاپنی‌ها از هم‌اکنون راه خود را پیدا کرده‌اند و کتاب‌ها را روی یک وسیله الکترونیک بسیار پراستفاده ارائه می‌دهند. حدس می‌زنید چه وسیله‌ای؟ درست است: تلفن همراه.
دو سوم جمعیت ژاپن، یعنی تقریباً هشتاد میلیون نفر، از تلفن همراه خود در انجام‌دادن کارهایی استفاده می‌کنند که همه ما را حیرت‌زده می‌کند. در ژاپن، خیلی از کارهای پیش پا افتاده‌ای که کلی از وقت ما را در طول روز تلف می‌کنند با موبایل انجام می‌شوند؛ از خرید از بقالی گرفته تا دادن پول بنزین. در این رابطه، در شماره ۶۰ ماهنامه، صفحه عصر جدید، قبلاً صحبت کرده‌ایم. ولی آنچه باعث شد دوباره به سراغ ژاپنی‌ها بروم، پدیده جدیدی است که هر روز جای بیشتری برای خود باز می‌کند. ژاپنی‌ها کلاً مردمانی کتاب‌خوان هستند. وقتی وارد مترو می‌شوید، خیلی‌ها را در حال کتاب خواندن می‌بینید و امروزه خیلی‌ها را می‌بینید که سرشان را روی یک صفحه نمایش دو اینچی گرفته‌اند و دارند چیزی می‌خوانند.
به قول دانیل اسکوکا، از شرکت Wireless Watch Japan (به این نشانی) <ژاپن مردم تحصیلکرده زیادی دارد و تحصیلات در این کشور بالاتر از خیلی کشورهای غربی است. مردم ساعت‌ها از وقت خود را به خواندن روزنامه و کتاب می‌پردازند و مصرف کلمات نوشتاریشان بالاست. معلوم است که هیچ کس نمی‌آید یک رمان ده‌هزار کلمه‌ای را روی تلفن بریزد، ولی داستان‌های کوتاه، قصه‌های مصور، کاریکاتور و هر تصویری که در کنار آن بتوانید نوشته‌ای هم قرار دهید برای استفاده از وقتتان در سفرهای روزانه بسیار مناسب هستند.>
حکایت رمان روی موبایل در ژاپن از مجله جوان‌پسند معروف شیبویا شروع شد. پنج سال پیش، جوان نویسنده‌ای که نام خود را یوشی گذاشته بود، داستانی را از طریق موبایل بین دو هزار نفر از نوجوانان آن منطقه توزیع کرد. این داستان با استقبال زیاد نوجوانان مواجه شد و یوشی را به فکر انداخت که می‌تواند از خوانندگان نظر بگیرد و داستانش را بهتر کند. بدین ترتیب، داستان یوشی سینه به سینه گشت و به افسانه‌ای تبدیل شد که به کاغذ و نمایشگرهای بزرگ نیز کشیده شد.
ناشران قدیمی و شرکت‌های تأمین‌کننده محتوا برای موبایل، با مشاهده چنین استقبالی به تکاپو افتادند. امروزه سایت‌هایی وجود دارند که به ازای یک هزینه اشتراک ده-پانزده دلاری در ماه، داستان‌هایی را در ژانرهای مختلف برای دانلود ارائه می‌دهند.
Bandai Networks یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های انتشاراتی در ژاپن است که در این زمینه فعالیت می‌کنند. سایت این شرکت (در این نشانی) پیوسته در حال بزرگ شدن است و در حال حاضر بیست‌هزار کاربر با بیش از چهارصد عنوان کتاب موبایلی مشترک هستند. ولی شکی نیست که لذت خواندن کتاب روی صفحه کوچک موبایل نمی‌تواند با کتاب واقعی یکسان باشد.
با این وجود، ماهوتا آسونوما، از روِسای این شرکت معتقد است: <نمایشگرهای کریستال مایع دارند بزرگ‌تر می‌شوند. برای همین، مردم کمتر از گذشته از خواندن کتاب با موبایل احساس خستگی می‌کنند. این پیشرفت مسلماً به سود بازار تمام خواهد شد. در ضمن مردم هر روز بیش از گذشته کارهایشان را با موبایل انجام می‌دهند.>
در واقع، کتاب‌های موبایلی با چنان استقبالی مواجه شده‌اند که Bandai در پی استخدام نویسندگانی است که قرار است داستان‌نویسی برای موبایل را به دیگران آموزش دهند. این رسانه جدید دارد شکلی جدید از بیان را پدید می‌آورد. و شاید هم دارد احساسات نسل جدید را برای بیشتر خواندن تحریک می‌کند.
چیاکی کاواماتا، نویسنده داستان‌های علمی-تخیلی از نامه‌ای صحبت می‌کند که یکی از دانش‌آموزان دبیرستانی برایش نوشته و گفته است: <در تابستان امسال هزار جلد کتاب خوانده است.> به گفته کاواماتا <این کار قطعاً با کتاب معمولی امکانپذیر نیست و این دانش‌آموز حتماً از نسخه موبایلی کتاب‌ها استفاده کرده است.