در میان تئورى ها و نظریه هاى مربوط به انقلاب که تا حدودى روشنگر مواضع و جایگاه نظرى دو انقلاب عمده ى قرن اخیر ایران به شمار مى روند، مى توان به «نظریه ى منحنى Jدرباره ى انقلاب» از جیمز س، دیویس و «کالبد شکافى انقلاب» از کرین برینتون اشاره نمود. به عقیده ى دیویس انقلابات پس از یک دوره ى رشد اقتصادى چشمگیر و یک دوره ى کوتاهتر و تندِ اُفت و رکود اقتصادىِ بعد از آن، سر بر مى آورند. قبل از دیویس، سى.ئى. لبروس به تشریح دقیق پیشرفت اقتصادى و رکود حاد اقتصادى پیامد آن، در شرایط پیش از انقلاب فرانسه پرداخته بود. منحنى J (نظریه ى دیویس) با تجربیات پیش از انقلاب ایران در دهه ى 1970 مناسبت بیشترى دارد. البته تا حدود ناچیزى انقلاب مشروطیت نیز ممکن است باالگوى مذکور جور درآید، زیرا به عقیده ى برخى از محققین و پژوهشگران، در اواخر قرن نوزدهم شاهد یک دوره ى رشد اقتصادى هستیم که متعاقب آن یک سرى مشکلات اقتصادى پدیدار مى گردد. این مشکلات ناشى از ولخرجى هاى مفرط شاه قاجار و مشکلات اقتصادى سیاسى روسیه پس از 1904 مى باشد.
دیدگاههای امام خمینی (ره) در ارتباط با نقش جوانان در پیروزی انقلاب
شماها قشر جوان بودید، قشر جوانی که از همین توده، نه در طبقه بالا که همه چیز ما را آنها به باد دادند و نه آنهایی که در خارج فرار کردند یا بودند و اموال این ملت را به یغما بردند. شما جوان‌هایی که در متن توده، در متن جامعه بودید منت بر ما دارید، همه منت اسلام را دارند، ما منتی بر اسلام نداریم، اسلام منت بر ما دارد، قرآن منت بر ما دارد لکن من منت از شما می‌کشم. شما جوان‌های قدرتمند، شما جوان‌های با ایمان، شما جوان‌های با قدم ثابت، این پیروزی را تحصیل کردید. من خدا می‌داند در مدرسه (مدرسه فیضیه شهر قم) که بعد از یکی دو روز متوجه شدم به این عکس‌هایی که از جوان‌های ما در مدرسه هست که البته این، بعض از آن شهیدان ما هستند، خدا می‌داند که بر قلب من چه می‌گذرد و من چقدر متأسفم، متأثرم. اینها جوان‌های خود ما هستند، اینها فرزندان من هستند، این جوان‌های برومند برای اسلام شهید شدند، خداوند آنها را با صاحب اسلام محشور فرماید. ما متأسفیم از این کشتارها، از این وحشی‌گری‌هایی که رژیم منحوس کرد ، لکن متشکریم که خون ما، خون جوان‌های ما در راه اسلام ریخته شد. اسلام از این شهیدها خیلی داشته است، از این عزیزها خیلی داشته‌است و شما جوان‌ها مثل جوان‌های صدر اسلام به اسلام خدمت کردید. قیام شما جوان‌های ایران، قیام شما ملت ایران که قیام الهی بود، نهضت الهی بود، قرآن را زنده کرد، اسلام را زنده کرد، حیات تازه به اسلام بخشید. امروزه ملت ما زنده است، امروز جوان‌های برومند ما زنده‌اند، ایستاده‌اند، اینها بودند که ثابت کردند که توپ و تانک اثر ندارد در مقابل ملت، در مقابل ایمان. ایمان به خدا، ایمان به مبادی اسلامی بود که شما را پیروز کرد.
درود بر شما جوانان رشید، سلام بر بانوان و جوانان رشید قم، درود بر بانوان و جوانان سرتاسر ایران. من از شما مفارقت کردم در صورتی که اکثر جوانان فعلی نارس بودند و به خدمت شما آمدم در صورتی که بسیار از جوانان ما از دست رفته است، بسیاری از آنهایی که ماندیدیم آنها را و حالا شمایل آنها را می‌بینیم، شهید شدند؛ افتخار شهادت در راه اسلام، افتخار شهادت در راه قرآن کریم، افتخار شهادت در راه آزادی و استقلال، افتخار شهادت در راه هدف بزرگ اسلام و آن حکومت عدل اسلامی، جمهوری اسلامی. شما جوانان برومند ایران و شما جوانان برومند قم به اسلام عزیز حق پیدا کردید. اسلام بر همه منت دارد، ما هیچ منتی بر اسلام نداریم.
درود به شماملت بزرگ ایران و شما جوانان غیور هوشمند. سلام بر همه شما. خداوند شما را سعادتمند بفرماید. با همت والای شما جوانان درتمام اقشار ایران این نهضت به این مرتبه رسید. همت والای شما بود که پیروز شدیم و ریشه فساد را از ایران تا حدودی بیرون آوردیم و انشاءالله از این به بعد هم با همت والای شما جوان‌ها تتمه این ریشه فساد از بیخ و بن کنده خواهدشد. شما بودید که در همه کشور، همه جای ایران خون دادید، شهید دادید و این نهضت را بارور کردید و شما باید باشید که در همه ایران با همت والای خود و با گرم نگه‌داشتن این نهضت، مسایلی که بعد پیش می آید، به پیروزی برسانید. شما بودید که با فداکاری، اسلام را از دست اجنبیان و دشمنان اسلام نجات دادید و شما هستید که باید با وحدت کلمه و قدرت، اسلام را از دست این اشخاص خیانتکار که در بین قشرهای ملت تخم نفاق می پاشند نجات دهید. مجال به این انسان های ظاهری حیوان مآب ندهید، اینها را مجال ندهید که در بین شما ریشه کنند، خداوند شما را تأیید کند.
من به شما برادران و جوانان برومند، تذکری که می‌دهم این است، شما دیدید رژیم گذشته را با فریاد مردانه خودتان که از حلقوم همه ملت بلند شد شکست دادید، در عین حالی که رژیم یک قدرت بزرگ شیطانی بود و پشتیبان او همه قدرت‌های ممالک دیگر بودند خصوصاً ابرقدرت‌ها ولی نتوانستند او را نگه دارند و به همت والای شما جوان‌ها و با ایمانی که به اسلام داشتید، آن رژیم را شکست دادید و بحمدالله زیر بار ظلم و اختناق نرفتید و از زیر بار آنها بیرون آمدید، تا به اینجا همه با هم بودید و از زیر بار اختناق بیرون آمدید، از اینجا به بعد هم باید با قدرت شما این نهضت به آخر برسد.
ما را به کویت راه ندادند، یعنی راه ندادند که من از این دروازه کویت بیایم و از آن طرف رد بشوم و سوار شوم و بروم، اینقدر هم راه ندادند، گفتند از همان جا که آمدید به همان جا برگردید. وقتی هم عراق آمدیم دیدیم که من فکر کردم که ما هر جا برویم همین صحبت ها هست برای اینکه اینها همه مربوطند به هم، یک سیاست است. اینها همه پشت او ایستاده‌اند، ما دیدیم که خوب، حالا برویم درخارج، بعدش آمدیم و آنها هم پشیمان شدند و من از جوان‌های آنجا متشکرم و از این جوان‌های عزیز ما که از همه جاها آمدند و احوال از ما پرسیدند و مجتمع شدند، حرف‌های ما را شنیدند و منتشر کردند مصاحبات ما را در آنجا، گاهی در همه جا منتشر کردند و این راهی برای پیروزی ما بحمدالله بود.
این جوان‌های ما درخیابان‌ها ریختند و غلبه کرده‌اند بر اینها، روی آن حس اسلامیتشان بود و الا اگر کلمه اسلام را برمی‌داشتیم کنار می‌گذاشتیم، مردم مگر بی‌عقلند که بروند جلو توپ و تانک، مردم برای اسلام می‌روند. صدر اسلام، سربازهای اسلامی برای اسلام جانشان را به خطر می‌انداختند یعنی خطر نمی‌دیدند، خطر برای خودشان نمی‌دیدند برای اینکه مردن را خطر نمی‌دانستند. جوان‌های ما اینطور شده بودند و الان هم هستند. الان هم بعضی وقت‌ها شاید هر چند روزی یک دفعه یکی می‌آید بیخ گوش من می‌گوید دعا کنید من شهید بشوم. جوان اینطور آمده است الان به میدان.
دیدگاه های امام خمینی (ره) در ارتباط با تمجید امام از جوانان
خداوند پشتیبان شما باشد. شماها انشاءالله در آتیه برای اسلام و برای کشور خودتان سرباز لایق انشاءالله باشید.خداوند در تحت تربیت اسلام و تربیت امام‌زمان سلام‌الله‌علیه و تربیت قران،شما را یک جوانان برومند برای ملت ما قرار بدهد. من به شما ارادت دارم،اخلاص دارم، محبت دارم، دوستی دارم، شما از خود من هستید و من هم از خود شما. انشاءالله موفق باشید، مؤید باشید، جدیت کنید در تحصیل، جدیت کنید در یادگرفتن معارف الهیه، جدیت کنید در اینکه خودتان را خوب بار بیاورید. خدا خفظتان کند، سلامت باشید انشاءالله.
من امیدوارم خدای تبارک و تعالی به شما جوان‌ها عزت و سلامت، سعادت عنایت فرماید. ما از خدای تبارک و تعالی استقلال کشور خودمان را و آزادی خودمان را مسألت می‌کنم. شما جوان‌ها که در این مدت زحمت کشیدید و از حالا به بعد هم وظیفه دارید، شما ذخیره ما هستید و من خدمتگذار شما هستم.
از خداوند متعال توفیق کافه مسلمانان و خصوص طبقه جوان را در محو استعمار و عمال خائن آن خواستارم.
درود بر جوانان حوزه علمیه بیدار قم و سایر حوزه‌ها که با سرفرازی به نهضت روحانیت ادامه و رونق دادند. درود بر جوانان پرشور آگاه دانشگاههای ایران که با قیام‌های هشیارانه پیاپی وفاداری خود را به اسلام بزرگ و کشور عزیز خود ثابت کردند.
از خداوند متعال عظمت اسلام را که کفیل وحید عدالت و استقلال و مدافع حقیقی مظلومان است، خواستارم و ملت ایران خصوصاً جوانان متدین و برومندش را به خدای متعال می‌سپارم.
من امید دارم به شما. امید من به شما جوانان است، امید من به شما دبستانی‌هاست، امید من به شماست که انشاءالله مقدرات کشور ما بعد از این در دست شماها باشد و شماها وارث این کشور باشید.
خداوند انشاءالله شما را حفظ کند. همه‌تان را حفظ کند. انشاءالله خدااین جوان‌های ما، این جوان‌های ما که مشغول بودند از اول تا حالا و فداکاری کردند، برای ما، برای اسلام نگه‌دارد اینها را. من دعاگوی اینها هستم، من خدمتگزار اینها هستم.
من امیدوارم که همه شما و همه ملت ما راه سعادت را به پیش بگیرند و همه سعادتمند بشوند و جوان‌های ما از گرفتاری‌هایی که برایشان دارد منحرفین پیش می‌آورند نجات بدهد خدای تبارک و تعالی. خداوند همه شما را حفظ کند.
جوانان عزیزم و فرماندهان محترم! شما توقع نداشته‌باشید که من بتوانم از عهده ثنای شما و شکر عمل شما برآیم. شما را همان بس که محبوب خدای تعالی هستید و خدای شما فرموده که شما را که چون سدی محکم و بنیانی مرصوص در مقابل دشمنان خدا و برای رضای او ایستاده‌اید دوست می دارد و این است جزای شما و این است عاقبت عمل شما.
رهنمود های امام به جوانان
بر اساتید دانشگاه است که جوانان را از آنچه زیر پرده‌است مطلع کنند. بر جوانان دانشگاهی است که با حرارت با این طرح (اشاره به تصویب لایحه کاپیتولاسیون) مفتضح مخالفت کنند، با آرامش و با شعارهای حساس مخالفت دانشگاه را به ملت‌های دنیا برسانند. بر دانشجویان ممالک خارجه است که در این امر حیاتی که آبروی مذهب و ملت را در خطر انداخته ساکت ننشینند.
جای تقدیر و تشکر است که طبقه جوان تحصیل‌کرده توجه به این مسایل دارند و درصدد چاره هستند.مع‌الاسف تاکنون دست خیانت استعمار به وسایل مختلف فاصله عمیق بین طبقه جوان و مسائل ارجمند دین و قواعد سودمند اسلام ایجاد نموده و طبقه جوان را به روحانیین و اینها را به آنها بد معرفی نموده و در نتیجه وحدت فکری و عملی از بین رفته و راه را برای مقاصد شوم اجانب باز نموده‌است و تأسف بیشتر آنکه همین دستگاه‌های مرموز نگذاشته‌اند طبقه تحصیل‌کرده به احکام مقدسه اسلام بخصوص قوانین تشکیلاتی و اجتماعی و اقتصادی آن توجه کنند و با تبلیغات گوناگون وانمود نموده‌اند که اسلام جز احکام عبادی مطلبی ندارد، در صورتی که قواعد سیاسی و اجتماعی آن بیشتر از مطالب عبادی آن است. اینجانب اکنون روزهای آخر عمر را می‌گذرانم و امیدوارم که خداوند تعالی به شما طبقه تحصیل کرده توفیق دهد که در راه مقاصد اسلامی که یکی از آن قطع ایادی ظالمه و برانداختن ریشه استبداد و استعمار است کوشش کنید و قوانین آسمانی اسلام را که برای تمام شؤون زندگی از مبدأ وحی نازل شده است و عملی تر و سودمندتر از تمام فرضیه هاست مطالعه کنید و درتحت تأثیر تبلیغات مغرضانه اجانب واقع نشوید.