تعریف انسجام اسلامی:
همراهی ملت های اسلامی وبویژه ارتباط وثیق ملت ایران با سایر ملل اسلامی
انسجام اسلامی هدفی است بلند و آرمانی است سترگ، بشرط آنکه تعریفی واقع بینانه و متناسب با سایر هدفهای آرمانی از آن داشته باشیم که اگرآن را به «یک شکل شدن و از میان رفتن تنوّع ها ، تفاوتها و سلیقه ها» تفسیر کنیم ، آن را بصورت هدفی درآورده ایم که نه ممکن است و نه مفید.
زیرا اقتضای کنونی جهان اسلام ، تکثّر ، تنوّع و تفاوتهاست. بنابراین دعوت به وحدت در شرایط امروز باید دعوت به «وحدت در عین کثرت» باشد. وحدت امروز، وحدت انسانهایی است با مذاهب ، دیدگاهها، سطوح فهم، میزان ایمان و شخصیتهای متفاوت که هر کدام دارای تشخّص و فردیت خویش هستند و از آن دفاع میکنند و تنها در سایه احترام به اندیشه و باورهای متفاوت و رعایت حقوق دیگران ، اتحاد وانسجام ملی و اسلامی تامین خواهد شد .
جهان اسلام اکنون ازقومیت های متفاوت با فرهنگ‌های بومی متنوع و سلایق متفاوت تشکیل شده است.
به زبان دیگر انسجام اسلامی یعنی تکیه بر اصول مشترک و رها کردن فروعات اختلافی میان امت اسلامی . رهبر معظم انقلاب اسلامی در تشریح این مفهوم می گویند: « اتحاد ملی، یعنی یکپارچگی ملت ایران. انسجام اسلامی، یعنی ملتهای مسلمان با هم همراه باشند. ملت ایران رابطهی خود را با ملتهای اسلامی محکمتر کند. ما اگر بخواهیم اتحاد ملی و انسجام اسلامی تحقق پیدا کند، باید بر اصولی که بین ما مشترک است، تکیه کنیم. نباید خودمان را سرگرم فروعی بکنیم که مورد اختلاف است»
مبانی عملی انسجام اسلامی:
1- محبت و همدلی
قرآن به عنوان برترین متن مورد استناد و تفاهم مسلمانان ریشه و اساس وحدت را در محبت و همدلی می داند و چنگ زدن به ریسمان الهی را بر پایه محبت ارمغان بزرگ پیامبر معرفی می کند و برادری را نشانه ایمان و برخوداری از نعمت اسلام می داند.
یٰأَیُّهَا ٱلَّذِینَ آمَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلاَ تَمُوتُنَّ إِلاَّ وَأَنْتُمْ مُّسْلِمُونَ * وَٱعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ ٱللَّهِ جَمِیعاً وَلاَ تَفَرَّقُواْ وَٱذْکُرُواْ نِعْمَتَ ٱللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَآءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَاناً وَکُنتُمْ عَلَىٰ شَفَا حُفْرَه ٍ مِّنَ ٱلنَّارِفَأَنقَذَکُمْ مِّنْهَا کَذٰلِکَ یُبَیِّنُ ٱللَّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ
سپس اشاره می کند به ضرورت وجود عالمان متعهدی که صلح و نیکی را به همگان توصیه دارند و می فرماید : " وَلْتَکُن مِّنْکُمْ أُمَّه ٌ یَدْعُونَ إِلَى ٱلْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِٱلْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ ٱلْمُنْکَرِ وَأُوْلَٰئِکَ هُمُ ٱلْمُفْلِحُونَ " [آل عمران: 3/103]
در حقیقت " وحدت و محبت " دو آموزه بلند تمام پیامبران است که بویژه در قرآن بر آن تاکید بسیار شده است.
چنگ زدن به ریسمان الهی ، دوری از تفرقه و بر مدار برادری و آرمان وحدت و اتحاد ماندن، خواست الهی و فرمان اوست. باید دریابیم که تنازع و کشمکش های بی ثمر یک نتیجه بیش ندارد و آن از کف دادن توان ، سستی و ناتوانی است . وَلا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِیحُکُمْ [الأنفال: 8/46]
2- اطلاع و درک درست از مبانی صحیح تفکرات یکدیگر
همیشه دوریها و اختلافات مانع رسیدن به درک درست از یکدیگر است ، چه بسیاراست اتهامات ناروا اقوام و مذاهب اسلامی به یکدیگر که از دوری و کج فهمی نسبت به عقاید دیگران برخاسته است لذا باید راهی جست تا ملل اسلامی از عقاید و باورهای یکدیگر اطلاع یابند و زمینه سوء برداشتها را از میان برد.
در این خصوص مقام معظم رهبری بیان می دارند: " بیایید فرصتى است تا بنشینیم و مبانى یک اتحاد عملى، حقیقى و واقعى قلبى بین اهل سنت و شیعه را به وجود آوریم."
موانع تحقق انسجام اسلامی:
عامل اول : قومیت ونژاد گرایی
نژادگرایی ، زاییدۀ نوعی روح ناسیونالیستی است در حالیکه نگاه اسلام به مسلمانان نگاهی فرانژادی و فرا ملیتی است .
یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ( حجرات آیه13)
ای مردم ما شما را از یک مرد و یک زن آفریدیم و شما را گروه گروه و قبیله قبیله قرار دادیم تا با یکدیگر آشنا شوید و همانا بزگوارترین شما پارسا ترین شماست .
الناس فی عالم التمثیل أکفاء أبوهم آدم والأم حواء
در تاریخ معاصر می بینیم ، آنچه حکومت عثمانی را متلاشی کرد، نوعی نژادگرایی و یا عرب گرایی بود و روح ناسیونالیستی توانست در آن زمان اتحاد اسلامی را برهم بزند و کشورهای مختلفی بر مبنای نژاد تشکیل شود
عامل دوم : حکومت های وابسته به قدرت های بیرون
این حکومت ها از بیرون فرمان می برند و درواقع جایگاه مردمی و دینی و مذهبی ندارند.
در همین جهت مقام معظم رهبری با تاکید بر نقش دولتهای اسلامی در تحقق آرمان انسجام اسلامی بیان می دارند: " دولتهای اسلامی باید به یکدیگر نزدیک تر شوند و اگر به ملتها و قدرت و تواناییهای خود متکی باشند بسیار قوی تر خواهند بود تا اینکه بخواهند به سیاستمداران آمریکایی اتکا کنند. "
" دولتها هم باید نهایت کمک را به همین اتحاد و یگانگى و همدلى بکنند. این امت اسلامى، اگر وزن واقعى خود را پیدا بکند، آن وقت پشتیبان این دولتها خواهد بود و دولتهاى اسلامى دیگر مجبور نخواهند شد به خاطر ضعف و ترسشان به دامن امریکا یا انگلیس پناه ببرند؛ چون امت اسلامى پشتِ سر آنهاست."
عامل سوم: تعصب های کور فرقه گرایانه
متأسفانه از گذشته تا به اکنون این عامل همچنان از عوامل بسیار مهم و آسیب بزرگی برای اتحاد مسلمانان به شمار می آید و ما امروز در افغانستان و در عراق و در جای جای دیگر از کشورهای اسلامی شاهد آن هستیم که این تعصب کور چگونه وحدت امت اسلامی را در داخل جوامع هر یک از ملت ها درنظر بگیریم برهم زده و همین پیمانه بیشتر و بزرگتر اتحاد دولت ها را هم دچار مشکل کرده است.
عامل چهارم: از جمله موانع مهم انسجام اسلامی کج فهمی، توهمات غلط، سوء تفاهم و بی‌اطلاعی از مبانی صحیح تفکرات یکدیگر است.
دربیانات مقام معظم رهبری" کج فهمی، توهمات غلط، سوء تفاهم و بی‌اطلاعی از مبانی صحیح تفکرات یکدیگر " ، موانع اصلی اتحاد است.
عامل پنجم: نداشتن زبان مشترک برای مفاهمه
علیرغم اینکه مسلمانان ، قرآن و اسلام را به عنوان عاملی بسیار قوی در انسجام اسلامی دارند اما اینک هنوز زبان مشترکی برای مفاهمه در میان جهان اسلام به وجود نیامده است .
اهداف تحقق انسجام اسلامی:
در پرتو تحقق انسجام اسلامی می توان اهداف بلندی را دنبال کرد ازجمله می توان به موارد ذیل الذکر اشاره داشت:
تشکیل نظام واحد حقوقی و جزائی کشورهای اسلامی و دیوان داورى اسلامى
وحدت پولی و مالی کشورهای اسلامی و بازار مشترک اسلامى
انعقاد پیمان نظامی امنیتی و تشکیل ارتش واحد برای حراست و امنیت و صلح در کشورهای اسلامی
تقویت اثر بخشی پارلمان بین المجالس کشورهاى اسلامى
تدوین قانون اساسی کشورهای اسلامی با محوریت قرآن کریم
تشکیل اتحادیه کشورهای اسلامی