روانشناسی ورزش
روانشناسی ورزش در دو دهه اخیر به شکل معناداری رشد و توسعه یافته است . توجه و علاقه به این رشته تدریجاً رو به افزایش است و گستره دانش وابسته به این حوزه آنقدر رشد کرده است که به شاخه های متعددی نیز تقسیم شده است .
این فلسفه که عقل سالم در بدن سالم است ، به تمدن یونان و چین باستان بازمی گردد. به هر حال ، فقط در سالهای اخیر است که مقوله ای، که بنام روانشناسی ورزشی مشهود می باشد، به عنوان جز مهمی از علوم ورزشی ، شناخته شده است.
روانشناسی ورزش در دو دهه اخیر به شکل معناداری رشد و توسعه یافته است . توجه و علاقه به این رشته تدریجاً رو به افزایش است و گستره دانش وابسته به این حوزه آنقدر رشد کرده است که به شاخه های متعددی نیز تقسیم شده است .
به مفهوم وسیع کلمه روانشناسی ورزشی کاملاً در برگیرنده جنبه های روانشناختی، ورزشهای رقابتی، تمرین، آمادگی جسمانی، استراحت و پیشرفت مهارتهای حرکتی می باشد.
در این تحقیق ما به ارزشمند بودن روانشناسی ورزش و اینکه این مقوله چقدر می تواند در پیشرفت ورزش مثمر ثمر باشد خواهیم پرداخت. بخصوص روانشناسی ورزش برای مربیان ، زیرا ما معتقدیم مربیگری یکی از مشکلترین شغلهای جهان است. یک مربی کارآمد باید مهارت و دانش فوق العاده ای داشته باشد تا ورزشکاران ماهری را پرورش دهد. هنوز انتظار می رود که مربیان باید کارهای بیشتری انجام دهند. از آنها انتظار می رود انسان نجیب تحویل دهند. و تما اینها باید با انسانهای منحصر به فرد و متفاوت انجام شود، آن هم در زیر فشار سخت و با دید موشکافانه و نزدیک به دید عموم . یک مربی موفق تنها نباید قابلیت آگاهی از مهارتها و رهبردهای ورزش را داشته باشد، بلکه او در حقیقت باید یک روانشناس ماهر هم باشد.
روانشناسان ورزش بسیار آموخته اند، آموخته هایی که می تواند مورد استفاده مربیان قرار گیرد، ولی مربیان انگشت شماری هستند که از آنچه شناخته شده، اگاهی داشته باشند. این دانش و معرفت ترکیبی است از تحقیقات علمی و تجارب علمی مربیان و ورزشکاران کهنه کار . ولی چرا مربیان از این دانش آگاهی ندارند؟ زیرا تحقیق علمی به صورت یک زبان فنی نا آشنا برای آنها نوشته می شود ، و دلیل دیگر اینکه یک مربی برای کسب یک تصویر کامل نیاز دارد تا هزاران تحقیق علمی را مورد بررسی قرار دهد. علاوه بر آن ، فعالیتهای آکادمیک تأکیدش بر تولید تحقیق علمی است تا تفسیر آن برای استفاده مصرف کنندگان. بنابراین توجه اندکی در نشر و معرفت و دانش روانشناسی ورزش به عمل آمده است . از لحاظ تجربی ، مربیان نسبت به روانشناسی ورزشی بی علاقه نیستن، بلکه مشتاق هم هستند مشروط بر اینکه اطلاعات قابل درک و مرتبط با مربیگیری آنها باشد. مشکل اصلی در کمبود علاقه نیست، بلکه در نارسایی سیستم انتقال این اطلاعات و دسترسی به آن است. روان شناسی ورزش مقوله ای پیچیده و سخت ولی در عین حال زیبا و شیرین است که می تواند جذابیتهای زیادی را به همراه داشته باشد.)
زن و روانشناسی ورزش
زنان با بالا بردن توانایی های ذهنی می توانند به رویاهای خویش جامه ی عمل بپوشانند. همه ی ورزشکاران از اهمیت آمادگی های ذهنی و اعتماد به نفس آگاهی دارند. برای مثال در یک تحقیق مسابقات ورزشی زنان و مردان مقایسه شده است و دیده شده که در مسابقات تیراندازی با کمان شرکت فعالی داشته اند، زنان پیوسته در مسابقات ورزشی که به تمرکز حواس بسیار، ظرافت و قدرت نیاز دارد یا مثلاً مردان و زنان هر دو در مسابقات ورزشی شنا و دوو میدانی پیشرفت های قابل ملاحظه ای داشته اند و اختلاف میان آنها از نظر زمانی به سرعت رو به کاهش است. این پیشرفت زنان در ورزش نشان می دهد که امروزه بیش از هر زمان دیگری زنان به رقابت پرداخته اند که در این رقابت ها بدون تردید، پیشرفت ، یک اصل اساسی است.
ورزشکاران زن باید توانایی های بالقوه ی خویش را بشناسند و حتی مهمتر از آن مربیان، کارگزاران، پژوهشگران و افراد دیگری که بر ورزش زنان تاثیر گذار هستند نیز باید دیدگاه خود را در باره ورزشکاران زن بسط و گسترش دهند.
طی یک مصاحبه با ۲۰ مربی دبیرستان و ورزشکاران مشهور، آنها اظهار داشتند که: ورزشکاران زن قدرت ویژه ای از خود در زمینه های فداکاری ، استقامت، عطش برای دانش، انعطاف پذیری جسمانی، تخصص یافتن سریعتر، همبستگی تیمی، تمرکزحواس، مربی پذیری و هیجان پذیری نشان داده اند. یکی از دلایل تمرکز بر قدرت زنان ورزشکار آن است که زنان با کسب هویت نیرومند از طریق ورزش، رشد و تکامل می یابند.
روانشناسی ورزش نقش روزافزونی را در رشد و تکامل ورزشکاران دارد.
روانشناسی ورزش : قلمرو ناشناخته
در بحبوحه تب و تاب مسابقه‌های جام جهانی فوتبال، متخصصان سراسر جهان به بررسی علل موفقیتها و شکستهای تیمهای مختلف پرداختند. از هر دری سخن گفته شد. گاهی مربیان را مسؤول دانستند، گاهی بازیکنان را و گاهی هم به بخت و اقبال اشاره کردند. در این میان، نقش روانشناسی ورزش، هر چند به صورت کلی و کمرنگ نیز برجسته شد.
اگرچه روانشناسی ورزش اصطلاحی است که امروزه بیش از پیش در کتابها، مجله‌ها و رسانه‌ها به کار برده میشود اما ما بر این باوریم که هنوز معنا و نقش آن روشن نیست و همین امر موجب شده تا افراد معمولاً تصاویر کسانی را مجسم کنند که روی یک نیمکت دراز کشیده‌اند و یک روانشناس افکار آنها را می‌خواند یا آنکه تصور کنند که وظیفه روانشناس تهییج ورزشکاران قبل از مسابقه و تشویق آنها از کناره‌های زمین بازی است.
اما واقعیت بیش از اینهاست. چون ارائه اطلاعات نادرست به ورزشکاران و قراردادن آنها در معرض مداخله کسانی که دارای صلاحیت حرفه‌ای نیستند می‌تواند پیامدهای زیانباری را در پی داشته باشد.
هدف ما در اینجا، پُرکردن برخی از این خلاءها بر اساس تبیین ماهیت روانشناسی ورزش و نقش یک روانشناس ورزشی است.
روانشناسی ورزش که از دهه پنجم قرن بیستم بسرعت گسترش یافته اما در ایران هنوز تأسیس نشده است، در واقع یک شاخه علمی جدید و جالب در عملکرد ورزشی است. این شاخه از روانشناسی در جستجوی درک رفتار کسانی است که به ورزش و تمرینهای بدنی می‌پردازند. روانشناسی می‌تواند به افزایش تجربه زنان، مردان و کودکانی که در فعالیتهای بدنی شرکت میکنند خواه کسانی که فقط برای لذت شخصی به این فعالیتها می‌پردازند و خواه آنهایی که یک فعالیت خاص رادر سطح نخبگان و حرفه‌ای‌ها دنبال میکنند کمک کند. روانشناسان ورزشی همچنین کوشش میکنند تا میزان مشارکت فرایندهای روانشناختی در حرکتهای بدن، تعامل بین افراد، چگونگی بهترشدن یادگیری و عملکرد و همچنین شیوه‌های تقویت ادراکهای روانشناختی را تعیین کنند. این فرایندها در علوم ورزشی ریشه دارند همچنانکه یک قلمرو تخصصی روانشناسی کاربردی نیز به شمار می‌روند.
به منزله یک رشته دانشگاهی، روانشناسی ورزش و تمرین بدنی، بررسی علمی افراد و رفتار آنها در چهارچوب ورزش و تمرین است و زمینه‌هایی مانند شخصیت، انگیزش، اسنادها، رهبری، پویاییهای گروه و جستجوی هدف را شامل میشود. به عبارت دیگر، این قلمرو با تعیین‌کننده‌های روانشناختی یا مؤلفه‌های ذهنی در ورزش و تمرین و همچنین آثار روانشناختی فعالیتهای ورزشی و جسمانی سروکار دارد.
اگرچه روانشناسی ورزش به قلمروهای متفاوتی مانند ارزشیابی و آزمون ورزشکاران، شناخت و هدایت فرد به منظور اجرای تمرینهای ذهنی برای بهبود عملکرد، تشکیل جلسه‌های گروهی با هدف افزایش کیفیت ارتباطی بین اعضای تیم و در نتیجه، افزایش عملکرد همه اعضای تیم پوشش میدهد اما آگاه کردن افراد نسبت به تأثیر ذهن بر عملکرد و تعامل تنگاتنگ بین ذهن و بدن است که هسته اصلی روانشناسی ورزش را تشکیل میدهد.
همه ما، روانشناس یا غیرروانشناس، متخصص یا غیرمتخصص به منزله یک مشاهده‌کننده رفتارهای انسانی، فرضهایی درباره فکر، احساس و عمل افراد انسانی داریم. روانشناسی ورزش شاخه‌ای است که به بسیاری از این فرضها، ساخت و نظام می‌بخشد و نقش تعامل و ارتباط بین ذهن و بدن را روشن می‌کند. آموزش فنون خاص روانشناختی مانند شیوه تغییر بازخوردها، تمرکز، تنظیم تنش و ... با افزایش مهارتهای روانشناختی به افزایش عملکرد منجر میشود.
از سوی دیگر، فعالیت های بدنی نیز تأثیری مثبت بر ذهن، فکر و احساس ما دارند : پژوهشگران به این نتیجه رسیده‌اند که تمرینهای بدنی به بهبود خلق و کاهش اضطراب منجر می‌شوند و می‌توانند در ترک اعتیاد، غلبه بر نتایج حاصل از ضربه‌ها و مشکلات روانشناختی یا بیماریهای جسمانی مؤثر باشند. همچنین تمرین جسمانی، بهبود سطح حرمت خود و تصویر بدنی را به همراه دارد و توانایی مهار خویشتن را افزایش میدهد. تمرینهای ورزشی و جسمانی مبنای مفیدی برای تحول ارزشها در کودکان مانند پایداری، تعاون، رهبری و ... نیز هستند.
به هر حال آنچه را نمی‌توان انکار کرد این است که عدم آگاهی نسبت به هدفها و تواناییهای متخصصان روانشناسی ورزش به بازخوردهای متفاوتی که در دو قطب یک پیوستار قرار دارند منجر میشود. در قطب منفی پیوستار کسانی قرار دارند که آن را پوچ و بدون ارزش می‌دانند در حالی که در قطب مثبت آن، بر ضرورت و لزوم مداخله‌های روانشناختی به منزله کلید برتری و موفقیت ورزشی تأکید میشود. گروه اخیر، ضمن آنکه تأثیر عوامل فیزیولوژیکی و پزشکی را بر عملکرد ورزشکاران می‌پذیرند اما تعامل عوامل روانشناختی مانند عوامل موقعیتی، رگه‌های شخصیت و آگاهی نسبت به تأثیر عوامل روانی بر عملکرد را بهترین پیش‌بینی‌کننده توانش ورزشی می‌دانند.
ما همراه با یکی از مربیان مشهور انگلستان بر این باوریم «آنچه برای موفقیت در ورزش ضروری است بسیار اندک است. این موفقیت عمدتاً با روانشناسی مرتبط است و در نهایت تفاوتهای روانشناختی است که تعیین‌کننده موفقیتها و شکستهاست».
معایب روانشناسی ورزش چیست؟
روانشناسی ورزش، که امروزه بسیار مورد توجه قهرمانان جهان است؛ در موضوعات «انگیزه پایداری و موفقیت، ملاحظات روانشناختی در صدمات ورزشی و توان‌بخشی، روشهای مشاوره با ورزشکاران، ارزیابی استعدادها، پیگیری تمرینات، خودباوری برای موفقیت، مهارت ورزشی، ورزش جوانان و روشهای بالا بردن کارایی و خود تنظیمی» به نتایج شگفت انگیزی رسیده است.
روانشناسی ورزش، که امروزه بسیار مورد توجه قهرمانان جهان است؛ در موضوعات «انگیزه پایداری و موفقیت، ملاحظات روانشناختی در صدمات ورزشی و توان‌بخشی، روشهای مشاوره با ورزشکاران، ارزیابی استعدادها، پیگیری تمرینات، خودباوری برای موفقیت، مهارت ورزشی، ورزش جوانان و روشهای بالا بردن کارایی و خود تنظیمی» به نتایج شگفت انگیزی رسیده است. به گزارش خبرگزاری ورزش ایران(ایپنا)، کندرا ون واگنر (Kendra Van Wagner) یکی از اساتید حوزه روانشناسی ورزش در کتابی با عنوان فیزیولوژی ورزش(Sports Psychology) می نویسد:«هر چند غالبا برداشت عمومی چنین است که روانشناسی ورزش تنها مربوط به ورزشکاران حرفه‌ای است اما این حوزه تخصصی دربرگیرنده محدوده وسیعی از موضوعات علمی، کلینیکی و کاربردی مربوط به ورزش و تمرینات است. دو زمینه اصلی در روانشناسی ورزش وجود دارد: یکی کاربرد روانشناسی در بالا بردن انگیزه و کارآیی و دیگری تاثیر ورزش در بهبود سلامت روانی و عمومی.» واگنر معتقد است روانشناسی ورزش در حوزه‌های «بهبود کارآیی از طریق به‌کارگیری مهارتهای روانشناسی»، «موضوعات مربوط به سلامت روانی ورزشکاران»، «همکاری با سازمان‌ها و نهادهای متولی ورزش» و «عوامل رشدی و اجتماعی مؤثر بر مشارکت ورزشی» تخصص دارد. با وجودی که روانشناسی ورزش یکی از رشته‌های روانشناسی محسوب می‌گردد اما معمولا دوره‌های آموزشی آن در دانشکده‌های تربیت‌بدنی و ورزش ارائه میشود نه در دانشکده‌های روانشناسی. البته در اکثر دانشکده‌های روانشناسی، درسی با عنوان روانشناسی ورزش ارائه میشود. این استاد تربیت بدنی درباره مزایا و معایب این حرفه می نویسد:« روانشناسی ورزش نیز مثل تمامی حرفه‌ها دارای مزایا و معایب خاص خود است. از جمله مزایای آن می‌توان به کار به صورت مشارکتی و تیمی و فرصت‌های تخصصی گسترده و متنوع (مثل آموزش، ورزش جوانان، آموزش ورزشکاران حرفه‌ای) اشاره کرد همچنین تاکید بر کار گروهی برای افرادی که دارای ذهن مستقلی هستند و نیار به آموزش، تمرین و تجربه زیاد می تواند از معایب این حرفه باشد»