یکی از مواردی که امروزه متخصصین علوم ورزشی را وادار به تحقیق کرده ، عارضه مهم خستگی است. همانطوری که می دانیم خستگی بر ادامه ورزش اثر نا مطلوب گذاشته، از کیفیت کار ورزشکاران می کاهد . این امر ورزشکاران و بخصوص مربیان را وادار از کیفیت کار ورزشکاران می کاهد . این امر ورزشکاران و بخصوص مربیان را وادار می سازد تا تحقیق کنند و بفهمند که چگونه می توان با خستگی مبارزه نمود و شدت آنرا می سازد تا تحقیق کنند و بفهمند که چگونه می توان با خستگی مبارزه نمود و شدت آن را کاهش داد و بعد از تمرین آنرا سریعتر از بدن رفع کرد؟ باید متذکر شد که خستگی می تواند ریشه روانی یا بیماری داشته باشد، ولی ما در اینجا درباره خستگی حاصل از فعالیت های ورزشی بحث خواهیم کرد . در مورد تعریف خستگی باید گفته شود: (( حالت ناخوشایندیست که در بدن بوجود می آید .))
حال برای آنکه راههای مبارزه با این حالت را بدانیم، به علتهای فیزیولوژیک خستگی و انواع آن خواهیم پرداخت .
انواع خستگی و علتهای هر یک :
بطور کلی دو نوع خستگی وجود دارد 1- خستگی هوازی 2- خستگی غیر هوازی.
خستگی هوازی نوعی از خستگی است که در اثر فعالیتهای هوازی بوجود می آید و علل آن بشرح زیر است:
- کم شدن سطح گلوکز خون در اثر فعالیت که در نتیجه کمبود گلیکوژن جگر و عضله است.
- کم شدن آب بدن بعلت بالا رفتن سطح متابولیسم و عمل تعریق
- کم شدن نمک بدن
- افزایش حرارت بدن
- عدم توازن بین یونهای سدیم و پتاسیم
- و بالاخره کاهش بازده قلب به علت افزایش نیاز اندامها، که در هر ضربه قادر نیست خون کافی به اندامهای بدن برساند ، نمونه خستگی هوازی را می توان در دوهای ماراتن و 000/10 متر مشاهده نمود.
خستگی غیر هوازی: نوعی دیگر از خستگی است که در اثر فعالیتهای غیر هوازی بوجود می آید . علل آن عبارتند از:
- کمبود اکسیژن
- زیاد شدن حالت اسیدی خون که در اثر بالا رفتن مقدار اسید لاکتیک می باشد. این اسیدی شدن خون سبب بوجود آمدن اختلالاتی در امر انقباض عضلانی می گردد ؛ بدین ترتیب که ماده ای را که در انتهای سینا پس های عصبی ترشح می شود( استیل کولین)، تحت تاثیر قرار می دهد و چون این ماده در عمل انقباض نقش مهمی دارد کارش مختل گشته، انقباض بخوبی انجام نمی گیرد.
- کمبود مواد قندی و کاهش آن در اثر فعالیت و ندادن استراحتهای حساب شده در جهت ترمیم PC – ATP از دست رفته در فعالیتهای شدید و کوتاه مدت. نمونه خستگی غیر هوازی را می توان در کشتی بخوبی مشاهده نمود.
در مورد علائم ظاهری خستگی باید گفت که کبود شدن پوست بدن ، افزایش حرارت، احساسدرد، کوفتگی و تشنگی از علائم مشخصه خستگی است.
راههای مبارزه با خستگی
بطور کلی باید متذکر شد که افراد ورزشکار قادرند 20 تا 30 درصد بیشتر از غیر ورزشکاران اسید لاکتیک را در بدن تحمل نمایند. بطور مثال در حالت عادی مقدار اسید لاکتیک خون 10 میلی گرم در 100 سی سی است؛ این مقدار در هنگام فعالیتهای شدید به 20 برابر خود (200 میلی گرم در CC 100 ) می رسد ، آزمایش نشان داده است که تنها ورزشکاران قادرند در چنین شرایطی فعالیت نموده، اسید لاکتی را تحمل نمایند. در تمریناتی که بیش از یک ساعت بطول می انجامد داشتن گلیکوژن کافی یکی از شرایط موفقیت ورزشکاران محسوب می گردد.
کریستین و هنسن( Hensen ، Christensen ) از تحقیاتی که بر روی افرادورزشکار انجام دادندچنین نیجه گرفتند که اگر ورزشکاران مواد قندی مصرف نمایند، مقاومتشان در مقابله با خستگی بیشتر از هنگامیکه است که مواد چربی و یا پروتئینی مصرف کرده باشند
بطوری که در آزمایش نشان داده شده است دوچرخه سوارانی که مواد قندی مصرف کرده بودند ، توانستند 240 دقیقه تمرین کنند، حال آنکه دوچرخه سوارانی که مواد چربی مصرف کرده بودند فقط 75 دقیقه تمرین کردند و سپس خسته شدند . در اینجا چندین راه مبارزه با خستگی پیشنهاد می شود:
- روزه قندی:
این عمل برای افزایش گلیکوژن عضله و کبد انجام می گیرد، بدین ترتیب که بعد از یک تمرین شدید، گلیکوژن ذخیره شده در عضله را استفاده می کنیم تا حدی که هیچگونه اثری از گلیکوژن در عضله باقی نماند، سپس به مدت 2 تا 3 روز به ورزشکار هیچ گونه مواد قندی نمی دهیم و فقط چربی و پروتئین برایش در نظر می گیریم. در طول این مدت بهتر است ورزشکار تمرینات بسیار سبکی را انجام دهد. بعد از این مدت به او مقدار بسیار زیادی مواد قندی می خورانیم که این عمل سبب بالا رفتن ذخایر گلیکوژن در عضله گشته،مقدار آن به 2 تا 3 برابر افزایش می یابد. البته این عمل با محدودیتهائی نیز همراه است که هر مربی باید آن را در نظر بگیرد ، از جمله باید حساسیت افراد نسبت به مواد قندی را بشناسد و مطمئن شود که هیچ کدام از آنها مرض قند( دیابت) یا بیماریهای قلبی نداشته باشد.
- تمرینات سوپرماکزیمال( فوق شدید) :
از قبیل طناب زدن با شدت هر چه تمامتر ، بالا رفتن از طناب و پله و نظایر آن . بکار گرفتن اصول فرابار( principles Overload ) در تمرینات مختلف، تحمل افراد را در مقابل خستگی بالا می برد.
- تمرینات در حال خستگی:
در آخر جلسه تمرین ، از ورزشکاران خواسته شودتا بمدت نیم ساعت تمرینات سنگین انجام دهند. این امر سبب می شود که تحمل آنان در مقابل اسید لاکتیک بیشتر شود.
- تمرینات هوازی در بین استراحت ها:
به منظور از بین بردن اسید لاکتیک در ورزش های غیر هوازی ( مثل کشتی) که میزان تولید اسید لاکتیک در آن زیاد می باشد، فعالیتهای هوازی با شدت کم حائز اهمیت هستند تا بدین ترتیب اسید لاکتیک را بعنوان منبع انرژی سوزانده ، از بین ببریم.