توسعه و مشاوره شغلی
مقدمه
در راهنمایی حرفه ای به مراجع کمک می شود تا امکانات محیط را درک کند و با توجه به آنها حرفه مورد علاقه و متناسب با نیازها و استعدادهایش را برگزیند و برای آمادگی و رسیدن به آن طرح ریزی نماید.
فرانک پارسنز راهنمایی حرفه ای را چنین تعریف می کند:
راهمای حرفه ای عبارت است از انتخاب شغل،آمادگی برای ورود به آن شغل و بقاء در آن به عنوان یک کارگر کارآمد و موفق.
در حال حاضر با تفاوتهای راهنمایی حرفه ای در اکثر جوامع وجود دارد و در حال گستشر است و علت پیدایش و توسعه آن را می توان عوامل زیر دانست:
1.به وجود آمدن تساوی حقوق اجتماعی در احراز پیشه ها.
2.پیشرفت صنعت و تنوع مشاغل.
3.پیشرفت روانشناسی و وسایل روانسنجی.
در فرد باید سازش حرفه ای به وجود آید عنی باید به دانش آموز کمک شود تا حرفه ای انتخاب کند که متناسب با توانایی ها،رغبتها و خصوصیات شخصی وی باشد.وضع اقتصاد کشور یا جامعه با استفاده از نیروهای انسانی بهبود یابد.
اگر فردی متناسب با توانایی های – استعدادها – رغبتها و ویژگی های شخصیت خود شغل یا حرفه ای انتخاب کند که نه تنها خودش خوشبخت خواهد بود بلکه جامعه نیز از او بهرهه بیشتری خواهد برد.
از دو هدف فوق می توان نتیجه گرفت که در مشاوره حرفه ای باید در عامل را ارزیابی کرد:
1.فرد:ارزیابی فرد باید در زمینه رغبتها – توانایی ها و استعدادها و به طور کلی شخصیت وی صورت گیرد.
2.شغل:ارزیابی شغل باید در زمینه استعدادها – توانایی ها – رغبتها و ویژگی هایی که برای موفقیت در آن شغل ضرورت دارد انجام شود و یا به عبارت دیگر برای شناخت شغل از نظر ویژگی های لازمموفقیت در آن باید مطالعات لازم به عمل آید.
انتخاب شغل تعیین کننده است
شغل در زندگی نقش مهمی به عهده دارد به طوری که با انتخاب یک شغل با ثبات در بحرانی ترین شرایط اقتصادی فرد از امنیت شغلی برخوردار است د حالی که ممکن است در همان زمان میلیونها نفر بیکار باشند این وضعیت و مواردی مشابه به آن اهمیت مطالعه در انتخاب شغل مناسب را نشان می دهد.
انتخاب شغل متضمن موفقیت یا شکست است
اگر شغل متناسب با توانایی،علاقه و شخصیت فرد انتخاب شود موفقیت به دنبال خواهد داشت در غیر این صورت با شکست مواجه خواهد شد بنابراین مطالعه درباره مشاغل و انتخاب شغل مناسب ضامن توفیق شغلی است.
انتخاب شغل تأمین کننده لذت یا نفرت فرد است.
به نردت شغلی وجود دارد که فرد از انجام همه جزئیاتش لذت ببرد ولی حالتی که شخص از انجام بیشتر فعالیتهای مربوط به آن شغل لذت ببرد و یا حالت تنفری نسبت به انجام آن داشته باشد وجود دارد ار شخص شغل مناسبی انتخاب کند یک عمر از کارش لذت برد در غیر این صورت زندگی برایش ناراحت کننده می شود و او محکوم به انجام فعالیتهایی خواهد بود که از آن تنفر دارد.
انتخاب شغل بر تمام جنبه های زندگی مؤثر است
شغل تمام جنبه های زندگی را تحت تأثیر قرار می دهد شغل در انتخاب دوست در وضع تربیتی بچه ها ارزش ها – موقعیت اجتماعی و اقتصادی سلامت عاطفی روابط خانوادگی و خلاصه تمام معیارها و ابعاد مختلف زندگی نقش مهمی به عهده دارد بنابراین وسعت حیطه این اثر اهمیت مطالعه در مشاغل را به منظور انتخاب احسن نشان می دهد.
نحوه انتخاب شغل در یک جامعه آزاد تعیین کننده میزان استفاده از نیروی انسانی می باشد.
انتخاب شغل از بین مشاغلی محدود ممکن است موجب کمبود در مشاغل دیگر شود بنابراین مطالعه مه جانبه در مشاغل و توزیع نیروی انسانی به تناسب نیازمندی های شغلی باعث می شود که جامعه به سوی تکامل و پیشرفت گام بردارد و از نیروی انسانی جامعه حداکثر استفاده به عمل آید.
هاباک درباره مشاغل را ضروری می داند و معتقد است که احتمال دارد شخصی به طور تصادفی شغل مناسبی پیدا کند ولی این احتمال ضعیف است و نمی توان مسأله ای به این اهمیت را به دست شانس سپرد عاقلانه آن است که با کسب اطلاعات دقیق و بررسی های همه جانبه شغلی برگزید که خصوصیات شخصی با شغل برگزیده شده هماهنگ باشد.
روابط بین انتخاب با تریج و انتطارات شغلی
1.رابطه انتخاب با ترجیح شغلی:فرد ابتدا شغلی را ترجیح می دهد و سپس آن را انتخاب می کند ترجیح عبارتند از درجه بندی مشاغل به ترتیب اهمیت برای فرد است یعنی اگر از کسی بخواهید که ترجیح خود را نسبت به مشاغل موجود در لیستی مشخص کند او باید به ترتیب اهمیت مشاغل ارائه شده را درجه بندی کند.
لازمه و انتخاب و آمادگی برای اشتغال می باشد و می توان آن را به 2 صورت دوست داشتن و علاقه به انجام کاری تعری کرده در حالی که انتخاب عبارتند از امکان اشتغال به کار در آینده.به عقیده کنیزبرگ انتخاب جامع تر و کلی تر است.
2.رابطه انتخاب با انتظارات شغلی
انتظارات شغلی شامل مشاغلی می شود که فرد در آینده آرزو دارد به انجام آنها بپردازد.انتظارات شغلی بیشتر جنبه رویا دارد و تا حدود زیادی از واقعیت دورند،برای تعیین انتظارات شغلی،فرد،می توان این سؤال را مطرح کرد:
«اگر تمام امکانات در اختیار شما قرار گیرد و از شما خواسته شود شغلی را انتخاب کنید آن کدام شغل خواهد بود.»
جواب:به این سؤال انتظارات فرد را مشخص خواهد کرد.
انتظارات شغلی معمولاً در زمینه مشاغلی است که فرد تمایل به اشتغال در آن زمینه دارد.تمایل به انجام کار نمی توامند به تنهایی دلیل کافی بر توانایی و انتخاب شغل باشد.مثلاً می توان تمایل به ارتقاء مدارج عالی اجتماعی را نوعی انتظار حساب کرد صرفاً تمایل به ارتقاء مدارج عالی به تنهایی هیچ گاه موجب بالا رفتن موقعیت اجتماعی فرد نمی شود.در انتظارات شغلی بر واقعیت توجهی نمی شود یعنی بر خواسته ها و امیال استوار است.
میزان توجه به واقعیت در انتخاب،ترجیح و انتظارات شغلی به شکل زیر است:
انتخاب ترجیح انتظارات
میزان واقعیت
خیلی زیاد کمی هیچ
ملاحظه می شود که انتخاب شغل با توجه به واقعیت انجام می گیرد.در حالی که د انتظارات شغلی اصلاً به واقعیت توجهی نمی شود و در ترجیح شغلی به واقعیت توجه کمی شده است.
تعریف عملی انتخاب شغل
در تعریف عملی باید خصوصیات و ویژگی های شیء مورد نظر طوری تعیین و معرفی شود که حتی الإمکان قابل سنجش و اندازه گیری باشد.از نظر عملی انتخاب شغل پاسخی به محرکهای درونی و بیرونی است که تغییر قابل مشاهده ای در رفتار فرد به وجود می آورد این پاسخ می تواند کلامی باشد.در این صورت فردی که به انتخاب شغل می پردازد و شغل مورد نظر را درجه اول بر زبان جاری می سازد و حالت فعالی به خود می گیرد و درباره آن صحبت می کند و انتخاب شغل رفتاری فعال است.انتخاب شغل فرآیند نیز می باشد.انتخاب بیش از ترجیح بر واقعیت استوار است.
شخصی که به مشاوره مراجعه می کند و می خواهد ببیند که اشتغال به شغل مشاور راهنمایی برای او مناسب است یا خیر.مشاور در این مورد ابتدا بررسی می کند که شغل مشاور راهنمایی چه نیازهایی را به خوبی می تواند ارضاء کند و چه نیازهایی را نمی تواند ارضاء کند.
1.نیاز به پیشرفت 2.استفاده از توانای ها 3.آفرینندگی
4.کمک به دیگران 5.احساس مسئولیت 6.احساس استقلال
در حالی که دو نیاز قدرت طلبی و پایگاه اجتماعی را نمی تواند رفع سازد و رفع نیازهای دیگر به وسیله شغل مذکور در حد وسط قرار دارند.لازم به یادآوری است که مشاور راهنمایی فرصت تهیه جداول توانایی ها و خصوصیات لازم برای مشاغل و یا تهیه فهرست نیازهایی که مشاغل قادر به ارضای آنها می باشند ندارد.این کار باید وسیله مؤسسات خاص انجام گیرد این مؤسسات باید جداول و فهرستهای مذکور را برای کلیه مشاغل تهیه و جهت استفاده در راهنمایی حرفه ای در اختیار مشاور قرار می دهند.در ایران تاکنون برای تهیهه فهرست ها و جداول فوق مطالعاتی صورت نگرفته است و این کار حتماً باید انجام شود برای حصول به این منظور لازم است سازمان مسئولی در وزارت کار و امور اجتماعی تشکیل شود و با همکاری وزارت آموزش و پرورش سازمان امور اداری و استخدامی و سایر سازمانهای ذی ربط پژوهشهای لازم را انجام دهند و نتایج را برای انجام راهنمایی حرفه ای در اختیار مشاوران راهنمایی بگذارند و فرضاً اگر پس از مدتی متوجه شد که شغل انتخاب شده نیازهایش را ارضا نمی کند می تواند آن را عوض کند بسیاری از افراد پس از سالها تجربه در یک شغل آن را تغییر داده و موفقیت نیز داشته اند.پارنز در سال 1908 در شهر بستن یک دفتر راهنمایی حرفه ای تأسیس کرد و برای اولین بار اصطلاح راهنمایی حرفه ای را مطرح نمود در سال 1909 در کتاب خود تحت عنوان انتخاب یک حرفه بستن شرکت هوکتون با طرح یک روش علمی نهضتی در راهنمایی حرفه ای ایجاد کرد روش پارسنز بر انطباق خصوصیات فرد با شرایط شغلی مبتنی است به نظر پارسنز در راهنمایی حرفه ای سه اقدام اساسی به شرح زیر باید انجام گیرد.
1.تجزیه و تحلیل فرد:در این مورد فرد از نظر توانایی ها،علایق،محدودیتها و طبیعت مورد شناسائی قرار می گیرد.
2.تجزیه و تحلیل شغل:در تجزیه و تحلیل شغل راجع به امکانات و خصوصیات عوامل موفقیت شغلی و شرایط استخدامی مطالعه می شود.
3.مقایسه و انطباق نتایج حاصله از دو مرحله فوق:در این رحله ارتباط و تناسب بین اطلاعات حاصله از دو مرحله فوق مقایسه می شود و انتخاب مطلوب صورت می گیرد.
1.شناخت استعدادها،علایق و خصوصیات شخصیتی افراد قبل از انتخاب شغل.
2.آگاه کردن فرد از استعداد و خصوصیات وی.
3.آگاه کردن فرد از شرایط شغل.
4.توجه به سنجش و اندازه گیری خصوصیات روانی که لازمه شناخت فردی می باشد و گسترش آن.
کار و ارتباط بین خصوصیات شغلی و خصوصیات انسان که اساس آن را روش پارسنز تشکیل می دهد به نظر فروید انتخاب شغل بطور ناآگاهانه است.انسان از عوامل انتخاب شغل و نیروهایی که باعث تلاش فرد در جهت انتخاب شغل می گردد آگاهی ندارد.این گروه معتقدند فشار و اجبار انسان را وا می دارد تا شغلی ا انتخاب کند.
مثلاً اگر از فردی سؤال شود آیا دلایل خاصی برای انتخاب شغل دارد یا نه این فرد جز دلایل اقتصادی و فشار اجتماعی چیز دیگری را ندارد.
کینز برگ و همکارانش فرآیند تکاملی بودن انتخاب شغل را پیشنهاد کرده اند.و به این نتیجه رسیده اند که فرد در لحظه معینی از زمان به انتخاب شغل موفق نمی شود بلکه انتخاب شغل بر یک سلسله اصول و تصمیمات قبلی متکی است که در طول سالیان متمادی و مداوم حاصل می شود.
انتخاب شغل برای اکثر افراد حدود 10 سال بطول می انجامد یعنی انتخاب 10 سالگی آغاز و معمولاً تا 20 سالگی ادامه دارد و حتی بعد از 20 سالگی نیز انتخاب می تواند در حال تکامل و تغییر باشد.