تحقیق مقاله رشد از دیدگاه فروید

طبقه بندی نظریه‌های رشد

دیدگاههای روانشناسی رشد را می‌توان به سه گروه عمده نظریه‌های شناختی ، روانکاوی و یادگیری تقسیم کرد. نظریه‌های دیگر با همه تفاوتهایی که ممکن است با یکدیگر داشته باشند، یا به نوعی وابسته به این سه گروه هستند و یا فقط جنبه‌ای از جنبه‌های رشد را مطالعه می‌کنند. البته تحقیقات بسیاری در روان شناسی رشد می‌توان یافت که به هیچکدام از این سه گروه اصلی وابسته نیستند. با توجه به این که صاحب نظران رشد نمی‌توانند تمام پیچیدگی‌های رشد انسان را تبیین کنند، معمولا تلاش خود را بر مطالعه یکی از ابعاد رشد متمرکز کرده‌اند. نظریه پرداز شناختی علاقمند به بررسی ماهیت شناخت و جنبه‌های مختلف آن در انسان است. صاحبنظران یادگیری ، به یادگیری اطلاعات و رفتار ، اعم از اجتماعی و غیر اجتماعی تکیه دارند. در حالی که در نظریه روانکاوی ، به تحلیل حالات عاطفی و تاثیر آنها بر رفتار انسان توجه می‌شود.

مباحث اساسی در نظریات رشد

نظریات مختلف رشد ، برداشتهای متعددی از رشد و انسان دارند که در نتیجه ، نظریه‌های متفاوتی را نیز به دنبال خواهد داشت. عمده‌ترین محورهای مورد بحث در نظریات اصلی رشد را می‌توان ماهیت انسان ، هدف رشد ، چگونگی رشد انسان و تاثیر وراثت و محیط دانست.

ماهیت انسان

یکی از موارد بحث انگیز در نظریات رشدی ، ماهیت فرد است. نظریات یادگیری بر این اعتقاد است که کودک به آسانی به وسیله عوامل محیطی شکل می‌گیرد. این عوامل ، عواملی هستند که می‌توانند پاداشها و تنبیه‌های محیطی را اعمال کنند و مدلهایی هستند که کودک می‌تواند از آنها تقلید کند.

نظریات شناختی معتقدند که کودک بطور فعال تجربیاتی را که علاقمند به درک و کشف آنهاست، انتخاب می‌کند.

« فروید » سردمدار نظریه روانکاوی معتقد است که کودک به وسیله غرائز قدرتمند درونی هدایت می‌شود.

هدف رشد

نظریه پردازان شناختی رشد ، هدف رشد را تحول ساختهای شناختی می‌دانند. یک فرد رشد یافته ، در آخرین مراحل رشد باید بتوانند بطور انتزاعی در مورد مفاهیم بیاندیشد و نتیجه گیری کند.

در دیدگاه روانکاوی هدف رشد کنترل هیجانات و انگیزه‌هاست. به نظر آنها فرد رشد یافته باید از تضادهایی که در کودکی برای او بوجود آمده، نسبتا آزاد باشد.

روانشناسان یادگیری برای افراد بشر هیچ گونه هدف نهایی در نظر نمی‌گیرند و معتقدند که هر موجود زنده از طریق منطبق کردن خود با محیطی که در آن زندگی می‌کند و بسته به شرایط آن محیط عادتهای خاصی را کسب می‌کند.

چگونگی رشد انسان

روانشناسان یادگیری تنها به بررسی تغییرات کمی می‌پردازند.

روانشناسان شناختی به هیچ وجه منکر تغییرات کمی نیستند، ولی تاکید آنها بر تغییرات کیفی رشد است.

در نظریه‌های روانکاوی هر مرحله انتقال و تغییر مرحله قبل نیست، بلکه مرحله‌ای جدید است که در دوره‌های خاصی از زندگی اتفاق می‌افتد.

کنش متقابل ارگانیسم و محیط

تمام نظریه‌های رشد معتقدند، پدیده‌های روانی و تغییرات آنها نتیجه کنش متقابل بین ارگانیسم و محیط است. منتهی تفاوت آنها در این است که نقش کدام یک از دو عامل بیشتر است.

صاحبنظران یادگیری بر محیط تاکید دارند.

روانشناسان روان شناختی بر ارگانیسم تاکید می‌کنند.

روانشناسان معتقد به دیدگاه روانکاوی برحسب این که کدام قسمت از شخصیت مورد نظر باشد، زمانی بر ارگانیسم و گاهی بر محیط تاکید دارند.

وجوه اشتراک نظریه‌های رشد

در چند مورد بین صاحبنظران رشد توافق نظر وجود دارد که آنها را تحت عنوان اصول و قوانین رشد معرفی کرده‌اند.

رشد دارای فرآیندی مرحله‌ای و پیوسته است.

رشد دارای الگوهای قابل پیش بینی است.

در رشد تفاوتهای فردی بین آدمیان وجود دارد.

رشد دارای ابعادی پیچیده است.

رشد دارای دوره‌های حساس رشدی است.

رشد شخصیت:

فروید معتقد است که ما اسیر کودکی خود هستیم. بقیه روان­شناسان این حد زیاد را نمی­پذیرند. عوامل رشد شخصیت عبارت اند از:1- فرآیندهای رشد فیزیولوژیکی 2- ناکامی­ها 3- تعارضات 4- تهدیدها. این عوامل باعث ایجاد تنش می­شوند و راهکارهایی که برای مقابله با این­ها انتخاب می­کنیم، منجر به شکل­گیری شخصیت می­شود. در تنش­هاست که شخصیت ما ساخته می­شود.

روش­های مقابله با تنش­ها:

همانندسازی: فرد برای رسیدن به هدف، الگویی برمی­گزیند که آن را جز شخصیت خود می­پندارد. با تقلید فرق دارد، عمیق­تر از آن است.

جابجایی: هرگاه با موانعی برمی­خورد، هدف دیگری را انتخاب می­کند. یعنی هدف قبلی را با هدف جدیدی جایگزین می­کند که موانع کمتری داشته باشد. عوامل مؤثر در انتخاب هدف جدید عبارت اند از: الف. تشابه هدف جانشین با هدف اصلی. ب. تصویب و تحریمی که جامعه بر ما تحمیل می­کند. فروید رشد فرهنگ را مرهون همین جابجایی می­داند.

مکانیسم­های دفاعی: نسبت به برخی تنش­ها ساز و کارهایی را درپیش می­گیریم که جنبه­ی دفاعی دارند. یعنی سعی می­کنیم تا جریان لیبیدو را دوباره به سوی کانال­های امن هدایت کنیم. این موارد عبارت اند از: سرکوب ( واپس­زنی )، فرافکنی، واکنش­سازی، تثبیت و بازگشت.

سرکوب: کاری در گذشته انجام داده ایم و هر وقت یادمان می­آید، آن را به ناخودآگاه خویش می­فرستیم، چون یادآوری­اش باعث اضطراب می­شود. به اعتقاد فروید، ناشادی اساسا در اثر سرکوب ایجاد می­شود. ( لکان نظر دیگری دارد. )

فرافکنی: مکانیسمی است که به وسیله­ی آن اضطراب اخلاقی یا نوروتیک به صورت ترس منعکس می­شود که برای تسکین خود، آن را به دیگری نسبت می­دهیم.

واکنش­سازی یا واکنش معکوس: عامل اضطراب­زا یا احساس مشابه را با مفاهیم متضاد بیان می­کند. مثلا نامادری از بچه خوشش نمی­آید، لذا به جای کینه و نفرت، اظهار محبت و عشق می­کند. این را از افراط کاری­هایش می­توان فهمید. ( ضرب المثل: با دست پس می­زند ولی با پا پیش می­کشد. )

تثبیت: رشد پنج مرحله داشت. انرژی لیبیدو یا جنسی در هر مرحله، در یک جای بدن تمرکز می­یابد. در مکانیسم تثبیت، این انرژی در یک مرحله باقی می­ماند. به عبارتی، رشد بهنجار شخص به طور موقت یا دائم دچار توقف و رکود می­شود. مثلا وابستگی زیاد کودک به والدینش او را از یادگیری استقلال بازمی­دارد.

بازگشت: در این مورد، انسانی که با تجربه­های بحرانی روبرو می­شود، ممکن است به مراحل اولیه­ی رشد شخصیت خود بازگردد. مثل کودکی که روز اول در مدرسه می­ترسد، گریه می­کند، انگشتش را می­مکد، به معلم آویزان می­شود، تا اضطرابش را کاهش دهد.

مکانیسم­های دفاعی پاسخی هستند به اضطراب و نگرانی. در پاسخ­ها معمولا به طور واقع­نگری برخورد نمی­کنیم. چون بیشتر به صورت ناخودآگاه و ناهشیارانه صورت می­گیرند. حواس­مان نیست که داریم چه کار می­کنیم، هدف این است که شخصیت خودمان را حفظ کنیم. این مکانیسم­ها نوعی سازگاری در شخصیت انسان ایجاد می­کند به شرطی که افراط نداشته باشد.

مراحل رشد شخصیت:

1-   مرحله­ی دهانی: در این مرحله لیبیدو در ناحیه­ی دهان، چانه، گونه­ها و لب­ها متمرکز است و از این طریق کودک با محیط پیرامونش ارتباط برقرار می­کند. کودک از طریق خوردن، مکیدن، تف کردن و سایر حرکات لب­ها که از ویژگی­های نوزادان است، کسب لذت می­کند. در اواخر این دوره بر اثر رشد دندانه، گاز گرفتن پستان مادر و جویدن غذا در کودک ایجاد لذت می­کند.

2-      مرحله­ی مقعدی: در طی سال دوم زندگی، لیبیدو در ناحیه­ی مقعد متمرکز می­شود. عمل دفع برای طفل لذت­بخش است.

3-   مرحله­ی آلتی: در اواخر سال سوم زندگی، لیبیدو در ناحیه­ی آلت تمرکز می­یابد و تا شش سالگی در همین ناحیه فعالیت دارد. در طول این دوره، احساسات جنسی و پرخاشگرانه به دلیل توجه طفل به اعضا تناسلی خود افزایش می­یابد. پسران به مادر عشق می­ورزند و خواهان تملک بر وی و از بین بردن پدر استند. دختران برعکس. فروید این توجه به والد جنس مخالف و خصومت نسبت به والد جنس موافق را "عقده­ی اودیپ" می­نامد. [ عقده­ی اودیپ، اسطوره­ای یونانی است که سوفوکل نمایشنامه­یی را بر همین اساس در سال 427 پیش از میلاد به اجرا درآورد. ]

4-   مرحله­ی نهفته­گی: این مرحله از شش سالگی تا پیش از بلوغ ادامه دارد. لیبیدو مکان جدیدی ندارد. در این مرحله سه نظام ( پایگاه ) شخصیت با هم هماهنگ اند. کودک در این مرحله با هم­سالان خود روابط آرام و عاطفی دارد و در خانواه به همه محبت می­کند.

5-   مرحله­ی جنسی: در این مرحله نیروهای فرد از حالت خودشیفتگی به سوی سایر عوامل محیط جهت می­گیرند. علاقه­ی شخص بالغ به دیگران بر اساس دوستی نیست. بلکه انگیزه­های نوع­دوستانه در آن دخالت دارند. این مرحله به دو دوره­ی پیش از بلوغ و دوره­ی بلوغ جنسی تقسیم می­شود. در دوره­ی نخست، رشد سریع جسمانی آغاز می­شود و تمایلات جنسی آشکار می­گردد. اگر تمایلات ارضا شود، پرخاشگری و رفتار خصمانه ظاهر می­شود ولی اگر کنترل بیشتری داشته باشد، اضطراب افزایش می­یابد.

در این مراحل، قسمتی از خصوصیات مرحله­ی قبلی در مرحله­ی بعدی حفظ می­شود.

انواع شخصیت: